Και να που λέμε πάλι τα ίδια. Και τα ίδια. Για το τι είναι τέχνη, τι δεν είναι τέχνη, τι πρέπει, τι δεν πρέπει. Επειδή ορισμένοι ζουν σε ένα δικό τους φαντασιακό σύμπαν και έχουν τοποθετήσει τα πράγματα σε τόσο συγκεκριμένα και αυστηρά κουτάκια που οτιδήποτε άλλο πέρα από αυτό, τους φαίνεται βλάσφημο, ανίερο και πρόστυχο.
Νέο «σκάνδαλο», λοιπόν. Στη Θεσσαλονίκη ξανά (έχει κάτι το νερό που πίνουν τα «καρντάσια» άραγε;). Έμπλεοι οργής οι (αγριο)χριστιανοί με την αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» της Ελίνας Ψύκου, στην οποία απεικονίζεται πάνω στο σταυρό μια ημίγυμνη έγκυος γυναίκα με πληγές στο σώμα της. Στο Twitter, και αλλού, ζήτησαν εμμέσως πλην σαφώς να κάψει ο Θεός τους αμαρτωλούς…
Μύριζε συνεπώς μπαρούτι η ατμόσφαιρα και η αστυνομία απαγόρευσε τις συναθροίσεις στο ιστορικό κέντρο της πόλης, κοντά στον κινηματογράφο της προβολής της ταινίας, για να προλάβει καταστάσεις. Είναι πάντα μια ήττα, για την κοινωνία, να φτάνουν τα πράγματα ως εκεί. Οι παλαιότεροι παίζει να θυμήθηκαν εποχές «Ο Τελευταίος Πειρασμός», με τις συγκεντρώσεις έξω από τα σινεμά. Τελικά πάνω από 30 χρόνια μετά, ακόμα λυμένα δεν τα έχουμε κάποια βασικά ζητήματα.
Αυτά που λέει και αυτά που… δεν λέει η εν λόγω αφίσα
Αλήθεια είναι, και για να τα λέμε όλα, πως η αφίσα έχει σκοπό να προκαλέσει, να τραβήξει βλέμματα και ενδιαφέρον. Δεν μπορεί να μη γνώριζε ο δημιουργός της, Νίκος Πάστρας, πως αυτό που σχεδίασε δεν θα περνούσε αδιάφορο και θα ενοχλούσε πολύ και πολλούς. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως έπρεπε να αυτολογοκριθεί.
Στο κάτω κάτω της γραφής αυτός δεν είναι ο σκοπός της τέχνης; Να σε βγάλει από την ησυχία σου, να σε κάνει να βάλεις το μυαλό σου να δουλέψει, να σκεφτείς αλλιώς, να αισθανθείς; Ειδικά όταν το θέμα του ντοκιμαντέρ έχει να κάνει ακριβώς την ιστορία τριών γυναικών από την Ευρώπη που αναζητούν, εντός Ε.Ε., τρόπους να εκπληρώσουν την επιθυμία τους για αυτοδιάθεση και άρα είναι προφανής ο συμβολισμός – θα έπρεπε, έστω.
Σε τελική ανάλυση, από πού και πού είναι προσβλητικό ένα γυμνό γυναικείο σώμα; Και δη που εγκυμονεί, κυοφορώντας το θαύμα της ζωής; Από πού και ως πού ο σταυρός είναι μόνο χριστιανικό σύμβολο; Τόσοι και τόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, υποφέροντας, κρεμασμένοι πάνω σε αυτό το φριχτό τρόπο βασανιστηρίου.
Ανταλλαγή επιστολών για την επίμαχη αφίσα
Δεδομένα δεν συμφωνεί μαζί μας ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος, ο οποίος με επιστολή του ζήτησε από την διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Ελίζ Ζαλαντό να «κατεβεί» η αφίσα, διότι «είναι βαθύτατα προκλητική για το θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών της πόλης».
Να τι έγραψε, αναλυτικά, ο ιεράρχης: «Τείνει, δυστυχῶς, νὰ καταστεῖ συνήθεια, τὰ τελευταῖα χρόνια, ἡ ἐκ μέρους διαφόρων “καλλιτεχνῶν” χρησιμοποίηση τῶν ἱερῶν Προσώπων τῆς Πίστης, ὄχι γιὰ νὰ ἀποδώσουν τὸν ἁρμόζοντα σεβασμὸ καὶ νὰ ἐκφράσουν τὴν πρέπουσα εὐλάβεια πρὸς Αὐτά, ἀλλὰ γιὰ νὰ “διαφημίσουν” έκδηλώσεις καὶ δημιουργήματα τέχνης. Αὐτὲς οἱ διαφημίσεις ὑπὸ τὸ πρόσχημα μιᾶς ἀμφίβολης καλλιτεχνικὰ γραφιστικῆς προσέγγισης, ἀγγίζουν – ἐνίοτε δὲ καὶ ὑπερβαίνουν－ τὰ ὅρια τῆς κακόβουλης πρόκλησης καὶ τῆς κακοποιητικῆς πρόθεσης».
Η απάντηση της Ελίζ Ζαλαντό ήταν η πρέπουσα. Εύστοχη. Δια του λόγου του αληθές την παραθέτουμε αυτούσια:
«Παναγιώτατε,
Διάβασα με προσοχή την επιστολή που μου αποστείλατε, η οποία καθόλου δεν με υπέβαλε σε ταλαιπωρία- όπως πολύ ευγενικά αναφέρετε. Εν αντιθέσει, χάρηκα που μου κοινοποιήσατε τις εξόχως ενδιαφέρουσες απόψεις σας.
Καταρχάς, σας ευχαριστώ για τις θερμές ευχές σας για την επιτυχία του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, καθώς και για το γεγονός ότι «σας γεμίζουν χαρά και ελπίδα οι καλλιτεχνικές μας δραστηριότητες, οι πρωτοβουλίες μας για ενίσχυση της κινηματογραφικής κοινότητας, οι συναντήσεις δημιουργών και καλλιτεχνών – ιδίως νέων.
Το κεντρικό θέμα της επιστολής σας είναι το ντοκιμαντέρ της κ. Ελίνας Ψύκου Αδέσποτα κορμιά που συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό του φετινού μας Φεστιβάλ.
Θα χαρώ να συναντηθούμε μετά το τέλος του Φεστιβάλ μας και να συζητήσουμε από κοντά αυτό το θέμα. Μέχρι τότε επιτρέψτε μου να σας εκφράσω κι εγώ, με φιλόκαλη και ειλικρινή διάθεση, μερικές σκέψεις που έκανα κατά την ανάγνωση της επιστολής σας.
Στην πραγματικότητα οι σκέψεις μου εδράζονται σε δύο άξονες. Ο πρώτος είναι καθαρά νομικός και δικαιοκρατικός.
Όπως πολύ σωστά αναφέρετε, το ντοκιμαντέρ της κ. Ψύκου «εξερευνά τη σωματική αυτονομία στην Ευρώπη των πολλών ελευθεριών». Σας προσκαλούμε στην προβολή για να διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι ότι το ντοκιμαντέρ αυτό διατρέχεται από την επιθυμία της δημιουργού να καταγράψει τις αγωνίες ανθρώπων που υποφέρουν διότι περιορίζεται η ελευθερία τους.
Ως γυναίκα, μητέρα και εργαζόμενη, βλέπω κι εγώ με ανησυχία ότι ο κόσμος, εν έτει 2024, μοιάζει να πηγαίνει πίσω. Η βία, οι επιθέσεις κατά των γυναικών, οι γυναικοκτονίες αυξάνονται συνεχώς. Αυξάνονται και οι επιθέσεις κατά αδυνάτων και διαφορετικών.Μόλις χθες στην πλατεία Αριστοτέλους, μια ανάσα από την έδρα του Φεστιβάλ μας, είδαμε με φρίκη και αγανάκτηση μια αήθη και βίαιη επίθεση εναντίον δύο διεμφυικών ατόμων, τα οποία διασώθηκαν καθαρά από τύχη. Αυξάνονται επίσης τα απολυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν την ελευθερία, καταπατούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και αμφισβητούν την έννοια της Δημοκρατίας.
Η Δημοκρατία είναι ένας θεσμός υπέροχος που μας καλεί να συμβιώνουμε με άτομα, τα οποία ενδεχομένως έχουν διαφορετικές απόψεις από τις δικές μας. Αν αυτές οι απόψεις δεν κηρύσσουν το μίσος και δεν καλούν σε παράνομες πράξεις, αν δεν απειλούν τις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας και της Δημοκρατίας κι αν δεν παραβαίνουν τους υπάρχοντες νόμους, τότε οφείλουμε να τις ακούμε μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας αποδοχής και αγάπης.
Κατανοώ ότι η διαφημιστική αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά εκφράζει ίσως απόψεις αντίθετες από τις δικές σας. Το ίδιο είμαι σίγουρη ότι συμβαίνει και με άλλα καλλιτεχνικά έργα που παρουσιάζονται σε κινηματογραφικές αίθουσες, τηλεοπτικούς σταθμούς, αίθουσες τέχνης και μουσεία. Μα κι εγώ όμως βλέπω έργα που δεν μου αρέσουν και ακούω απόψεις που είναι αντίθετες στις δικές μου. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα μπορούσα να ζητήσω την απαγόρευσή τους, ή την απόσυρσή τους, διότι αυτό αντίκειται στο Κράτος Δικαίου.
Το ίδιο συμβαίνει και με την αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά. Ως καλλιτεχνικό έργο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους και να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Χωρίς να έχουμε καμία σχέση με τη δημιουργία της, έχουμε ακούσει στο Φεστιβάλ πολλές διαφορετικές απόψεις: από θετικές και εγκωμιαστικές, έως προσβλητικές και απειλητικές.
Όμως ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος επίσημος φορέας μπορεί να την απαγορεύσει από τη στιγμή που δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τους νόμους.
Αντιλαμβάνομαι λοιπόν τον προβληματισμό σας για τη συγκεκριμένη αφίσα. Σας παρακαλώ, όμως, να κατανοήσετε κι εσείς ότι οι πράξεις απαγόρευσης ή λογοκρισίας είναι αντίθετες όχι μόνο στις αξίες μου αλλά και αντίθετες στους νόμους του κράτους μας.
Υπάρχει όμως κι ένας δεύτερος άξονας πάνω στον οποίο εδράζονται οι σκέψεις μου, κι αυτός είναι περισσότερο θεωρητικός.
Μου γράφετε ότι τα τελευταία χρόνια διάφοροι καλλιτέχνες «χρησιμοποιούν τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης για να διαφημίσουν εκδηλώσεις και δημιουργήματα τέχνης, υπερβαίνοντας τα όρια της κακόβουλης πρόκλησης και της κακοποιητικής πρόθεσης».
Η αλήθεια είναι ότι συμβαίνει και αυτό, όχι όμως με την αφίσα της κ. Ψύκου, η οποία δεν πιστεύω ότι προσβάλλει «την ελεύθερη διάθεση της αγάπης μας για τον Χριστό, την Εκκλησία Του και τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης μας». Δεν υπάρχει κάτι προσβλητικό ή χλευαστικό σε αυτή την αφίσα. Δεν ακολουθεί βεβαίως τη γνωστή εκκλησιαστική τεχνοτροπία, όμως εκατοντάδες καλλιτέχνες από την Αναγέννηση ως τις μέρες μας χρησιμοποίησαν διαφορετικές τεχνοτροπίες για να απεικονίσουν τα Πάθη του Χριστού και να τα ταυτίσουν αλληγορικά με τις αγωνίες των αενάως πασχόντων ανθρώπων. Πιστεύω δηλαδή ότι η συγκεκριμένη αφίσα, όπως μου γράφετε κι εσείς, επιδιώκει «την ψυχική ανάταση και Ανάσταση, την αποκατάσταση του ανθρώπου στο πρωτόκτιστο κάλλος της Θεότητος»
Επιτρέψτε μου τέλος, Παναγιώτατε, να εκφράσω την άποψη ότι ο Σταυρός του Κυρίου δεν είναι μόνον ένα σύμβολο πίστης, μια απλή εικόνα που αναπαράγεται στατικά ανά τους αιώνες, αλλά και ένας συμπεριληπτικός τόπος και ένας εν κινήσει τρόπος που αγκαλιάζει τον πεπτοκώτα άνθρωπο, τον πάσχοντα άνθρωπο, τον εσαεί ξένο, τον οποίο οφείλουμε να υποδεχόμαστε με ταπεινότητα, κατανόηση και αγάπη. Με τον ίδιο τρόπο που υποδεχθήκαμε τον Ιησού με τα παρακάτω λόγια του Ύμνου: «δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ἵνα κρύψω ἐν τάφῳ, ὃς ὡς ξένος οὐκ ἔχει τὴν κεφαλὴν ποῦ κλίνῃ».
