Δεν είναι νέο, δεν είναι αναπάντεχο, δεν είναι καν ασυνήθιστο. Κάθε καλοκαίρι εδώ και μια δεκαετία πια, ήταν καταστροφικό για την Ελλάδα, με πυρκαγιές να κατακαίουν τεράστιες εκτάσεις γης, να καταστρέφουν σπίτια, περιουσίες και φυσικά τοπία, αλλά και να προκαλούν βαθύ ψυχολογικό τραύμα στις τοπικές κοινωνίες. Οι επιπτώσεις των πυρκαγιών ξεπερνούν κατά πολύ τις υλικές ζημιές, καθώς αυτές οι καταστροφές διαλύουν την κοινωνική συνοχή και αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια στην ψυχολογία των ανθρώπων που επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα.
Η κοινωνική συνοχή είναι ζωτικής σημασίας για την ανθεκτικότητα μιας κοινότητας απέναντι σε φυσικές καταστροφές. Όταν μια καταστροφή, όπως μια πυρκαγιά, πλήττει μια κοινότητα, η αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης στους θεσμούς δοκιμάζεται σοβαρά. Η απώλεια περιουσιών, οι εκκενώσεις και η απειλή για την ίδια τη ζωή οδηγούν σε αυξημένα επίπεδα άγχους, φόβου και αβεβαιότητας. Αυτό μπορεί να διαταράξει τις κοινωνικές σχέσεις και να μειώσει την αίσθηση της κοινότητας.
Οι κοινότητες που είναι περισσότερο ευάλωτες σε πυρκαγιές συχνά βασίζονται στην αλληλοβοήθεια και τη συνεργασία για να επιβιώσουν. Ωστόσο, όταν η πολιτεία αποτυγχάνει να ανταποκριθεί αποτελεσματικά, δημιουργείται αίσθηση εγκατάλειψης και οργής, οδηγώντας σε διχασμό και διάσπαση της κοινωνικής συνοχής. Η έλλειψη προετοιμασίας και οι ανεπαρκείς αντιδράσεις της κυβέρνησης μπορεί να οδηγήσουν σε χαμηλή εμπιστοσύνη στους θεσμούς και σε κοινωνικές εντάσεις.
Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις των Πυρκαγιών
Η έκθεση σε φυσικές καταστροφές, όπως οι πυρκαγιές, μπορεί να έχει μακροχρόνιες ψυχολογικές συνέπειες, όπως μετατραυματικό στρες (PTSD), άγχος, κατάθλιψη και άλλες διαταραχές ψυχικής υγείας δείχνουν έρευνες της τελευταίας δεκαετίας σε ΗΠΑ και Ευρώπη, ενώ εξελίσσονται δεκάδες άλλες ανάλογες και στην Αυστραλία και σε μέρη της Ασίας. Ειδικά τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, καθώς οι εμπειρίες τους αυτές μπορούν να διαταράξουν την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη. Τα συμπτώματα που παρουσιάζουν περιλαμβάνουν αυξημένο άγχος, δυσκολία στον ύπνο και προβλήματα συμπεριφοράς.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε αυτά τα συμπτώματα και να παρέχουμε την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη. Ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών είναι κρίσιμος, καθώς πρέπει να δημιουργούν ένα περιβάλλον ασφάλειας και υποστήριξης για τα παιδιά, επιτρέποντάς τους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να συζητούν για τις εμπειρίες τους.
Οι Πυρκαγιές Επηρεάζουν περισσότερο τις Ευάλωτες Κοινωνικές Ομάδες
Οι πυρκαγιές δεν επηρεάζουν όλους το ίδιο. Κάθε έρευνα και στατιστικό το αποδεικνύει. Ευάλωτες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, και οι άνθρωποι με χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, υποφέρουν δυσανάλογα από τις συνέπειες των πυρκαγιών. Λογικό θα πει κανείς. Κι αναμενόμενο. Αλλά διόλου ευοίωνο. Οι ομάδες αυτές συχνά δεν έχουν τους πόρους ή την υποστήριξη που χρειάζονται για να ανακάμψουν από τις καταστροφές, γεγονός που επιδεινώνει τα ψυχολογικά τους προβλήματα και ενισχύει το αίσθημα απομόνωσης. Στην Ελλάδα το βλέπουμε κάθε χρόνο. Δεν είναι μόνο τα “παλιά εξοχικά” που πονάνε οι “μεροκαματιάρηδες”. Είναι άνθρωποι που μένουν μόνιμα σε απομονωμένα σημεία, άνθρωποι στο λυκόφως της ζωής τους, είναι αγρότες και κτηνοτρόφοι που χάνουν τα πάντα…
Οι περιοχές που πλήττονται συχνά αντιμετωπίζουν επίσης οικονομικές δυσκολίες, καθώς η καταστροφή των υποδομών και των πηγών εισοδήματος οδηγεί σε αυξημένη φτώχεια και ανεργία. Αυτό έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στην ψυχολογία των κατοίκων, οι οποίοι μπορεί να αισθάνονται παγιδευμένοι και αβοήθητοι, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι εντάσεις και οι συγκρούσεις μέσα στην κοινότητα.
Η Αναγκαιότητα της Ψυχολογικής Υποστήριξης και της Εκπαίδευσης
Η ψυχολογική υποστήριξη μετά από τέτοιες καταστροφές είναι ζωτικής σημασίας. Μην κοιτάτε που στην Ελλάδα οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας κι οι δημόσιες δομές δεν φτάνουν ούτε για τις κρίσιμες ανάγκες “εν καιρώ ειρήνης”. Ενώ η άμεση βοήθεια συχνά επικεντρώνεται στην παροχή βασικών αναγκών, όπως τροφή και στέγη, η μακροπρόθεσμη αποκατάσταση απαιτεί επίσης την αντιμετώπιση των ψυχολογικών επιπτώσεων. Η εκπαίδευση των τοπικών κοινοτήτων σχετικά με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και των πυρκαγιών, καθώς και η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, είναι εξίσου σημαντικές για την προετοιμασία και την ανάκαμψη. Κι αν σε ΗΠΑ και Ευρώπη κάποιοι το κάνουν χρόνια, και κάποιοι άλλοι το ξεκίνησαν πρόσφατα, είναι ήδη καθυστερημένος ο καιρός να αρχίσουμε να το κάνουμε και στην Ελλάδα.
Μετά το μετατραυματικό στρες, η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή είναι μια από τις πιο συχνά μελετημένες ψυχιατρικές ασθένειες μετά από φυσικές καταστροφές. Έχει διαπιστωθεί ότι ενήλικες που έχουν βιώσει πυρκαγιές παρουσιάζουν αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης και σχετικών συμπτωμάτων, τα οποία μπορεί να διαρκέσουν μέχρι και 10 χρόνια. Έρευνες δείχνουν ότι περίπου 3 μήνες μετά από μια πυρκαγιά, η κατάθλιψη επηρεάζει το 25% με 33% του ενήλικου πληθυσμού, ενώ στους 6 μήνες μετά την πυρκαγιά, τα ποσοστά μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής κυμαίνονται μεταξύ 10% και 17%.
Η κατάθλιψη μετά από πυρκαγιά έχει επίσης ερευνηθεί σε παιδιά και εφήβους. Έξι μήνες μετά την πυρκαγιά, η κατάθλιψη είχε παρατηρηθεί στο 5% των παιδιών, ενώ μια πιο πρόσφατη μελέτη βρήκε υψηλότερο ποσοστό, φτάνοντας το 20%.
Οι πρωτοβουλίες αυτές πρέπει να περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τις επιπτώσεις των πυρκαγιών στην ψυχική υγεία, καθώς και τη διάθεση των απαραίτητων πόρων για την υποστήριξη των πληγέντων. Επίσης, οι πολιτικές για την πρόληψη και τη διαχείριση των πυρκαγιών πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις, διασφαλίζοντας ότι οι κοινότητες έχουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να ανακάμψουν και να ξαναχτίσουν την κοινωνική τους συνοχή.
Η Ανασύνθεση της Κοινωνικής Συνοχής μετά τις Πυρκαγιές
Η επανασύνθεση της κοινωνικής συνοχής μετά από μια καταστροφή όπως οι πυρκαγιές απαιτεί χρόνο και προσπάθεια. Οι κοινότητες, δηλαδή οι δήμοι, οι γειτονιές, οι περιφέρειες, πρέπει να δουλέψουν συλλογικά για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες και να ανακτήσουν την αίσθηση της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο την ανοικοδόμηση των υλικών υποδομών αλλά και την ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών μέσω της συνεργασίας και της αλληλοϋποστήριξης.
Πρέπει πάντα να θυμόμαστε, πως οι πυρκαγιές δεν είναι μόνο μια περιβαλλοντική καταστροφή, αλλά και μια σοβαρή απειλή για την κοινωνική συνοχή και την ψυχική υγεία. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που περιλαμβάνει την πρόληψη, την άμεση ανταπόκριση και τη μακροπρόθεσμη υποστήριξη, με έμφαση στην ψυχολογική ανθεκτικότητα και την κοινωνική συνοχή.
