O Zuckerberg κι η Meta, η εταιρεία πίσω από το Facebook, το Instagram και το WhatsApp, ανακοίνωσε πρόσφατα μια ριζική αλλαγή στην πολιτική της για τη διαχείριση της παραπληροφόρησης. Σε μια κίνηση που προκάλεσε παγκόσμιες αντιδράσεις, ο CEO Mark Zuckerberg δήλωσε ότι η πλατφόρμα θα εγκαταλείψει το τρίτο μέρος ελέγχου γεγονότων και θα υιοθετήσει ένα σύστημα κοινοτικής εποπτείας, όπως αυτό που εφαρμόζει ο Elon Musk στο X (Twitter). Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι η αλλαγή αυτή δεν θα επηρεάσει άμεσα την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο αντίκτυπος είναι τεράστιος και σηματοδοτεί μια επικίνδυνη στροφή για την ελευθερία του λόγου και τη δημοκρατία.
Πάμε να δούμε επιγραμματικά τι έγινε και τι σημαίνουν πριν τα αναλύσουμε παρακάτω:
- Ο Zuckerberg ανακοίνωσε πως αλλάζει τον τρόπο που ελέγχονται όσα ανεβάζουν οι χρήστες στις πλατφόρμες της Meta (Facebook, Instagram, Threads, αλλά όχι στο Whatsapp που επίσης κατέχει), αφήνοντας τον έλεγχο που είχε επάνω στο υλικό και τα ban που έριχναν “αυτόματα” τα εκπαιδευμένα “bots” του.
- Επιλέγει να πάει στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, αυτήν που λειτουργεί το X του Musk και να “δώσει τον έλεγχο στους χρήστες”, όπερ σημαίνει πως όποιος θέλει θα ανεβάζει ό,τι θέλει και τα bans θα έρχονται μόνο από reports των άλλων χρηστών.
- Παραδέχτηκε πως ο τρόπος που λειτουργούσε ήταν “μη αποδοτικός” και πως “έγιναν πολλά λάθη, ειδικά τα τελευταία χρόνια”. Δηλαδή μας λέει πως όσοι τον έβριζαν τόσα χρόνια πως δεν ήξερε τι έκανε και τι έκοβε και πως, και κυρίως, πως δεν είχε καμία λογική το τι έκανε ban με τους αλγόριθμους που εκπαίδευαν οι ομάδες του, είχαν πάνω κάτω, δίκιο.
- Που σημαίνει πως λέει “Οκ κύριε Πρόεδρε, θα πάμε όπως θες εσύ κι ο Elon” από εδώ και πέρα. Γιατί μετά από τις προσλήψεις και τις τοποθετήσεις γνωστών ρεπουμπλικάνων σε καίριες θέσεις στην Meta, ήρθε και η πλήρης εναρμόνιση του με το “δόγμα Musk” που φυσικά είναι και η ρητορική του Trump εδώ και καιρό.
- Ο Zuckerberg μεταφέρει τα τμήματα που είναι υπεύθυνα για τις πολιτικές και τους όρους χρήσης και όλα τα σχετικά, από την Καλιφόρνια στο Τέξας. Αυτό δείχνει άλλη μια στροφή προς “το εσωτερικό” των ΗΠΑ, και μια πολιτική διάθεση αλλαγής ρότας, αλλά και μια παραδοχή πως τα “woke” και “ανοιχτόμυαλα” κέντρα αποφάσεων στην Καλιφόρνια, δεν είναι πλέον προτεραιότητα για το Big Tech.
- Αυτό δεν μπορεί να ισχύσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυτή την στιγμή, και καμία στιγμή χωρίς να συμβούν πολύ μεγάλες, δομικές αλλαγές στην νομοθεσία της Ένωσης. Ούτε και στην Κίνα ή σε χώρες όπως η Ρωσία, επίσης, αλλά το πως θα επεκταθεί και πως θα λειτουργήσει η νέα κατάσταση θα το δούμε τους επόμενους μήνες παγκοσμίως. Πάντως οι ΗΠΑ αλλάζουν τελείως τακτική στα social media.
- Όλα αυτά έρχονται βέβαια, λίγα 24ωρα αφού στις ΗΠΑ απαγορεύτηκε το TikTok. Άρα η Meta προσπαθεί να πάρει ένα μεγάλο κομμάτι από τους πιτσιρικάδες που μένουν χωρίς τον κινέζικο “μπελά” των ΗΠΑ.
- Επίσης, πέρα από την πολιτική στροφή και την στρατηγική, κάνει μια κίνηση προς την συντηρητική και την επιχειρηματική ελίτ την οποία αγνοούσε τόσα χρόνια, κι η οποία κριτίκαρε αυτή την επιλογή (μαζί και με πολλές άλλες) της Meta. Το γεγονός πως το ΑΙ, η Nvidia, η OpenAI (που ελέγχεται εν μέρει από την Microsoft) και το Big Tech είναι πλέον τεράστιες απειλές για τα κέρδη και την επέκταση της Meta, δεν είναι “συμπτώσεις” που έτυχαν με μια τέτοια αλλαγή.
- Οι fast checkers επανέρχονται ως “επιλογή καριέρας” αφού θα παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο, και αυτό θα αλλάξει και πάλι την ανθρωπογεωγραφία και τις προσλήψεις σε ΗΠΑ αλλά και όλο τον πλανήτη.
Η «επιστροφή στις ρίζες» του Zuckerberg
Η επίσημη αφήγηση της Meta είναι πως η αλλαγή έρχεται για να μειωθούν τα λάθη και να απλουστευθούν οι πολιτικές περιεχομένου. «Επιστρέφουμε στις ρίζες μας, επικεντρωνόμαστε στη μείωση των λαθών και στην ελευθερία έκφρασης», δήλωσε ο Zuckerberg. Όμως, πίσω από αυτές τις λέξεις κρύβεται μια ολοκληρωτική μεταστροφή της Meta προς την πολιτική ατζέντα της επερχόμενης κυβέρνησης Trump.
Η νέα στρατηγική περιλαμβάνει την κατάργηση του ελέγχου γεγονότων από εξωτερικούς συνεργάτες, που λειτουργούσε από το 2016 ως απάντηση στις κατηγορίες ότι το Facebook διευκόλυνε τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Αντί αυτού, η Meta θα βασιστεί στη «σοφία του πλήθους» μέσω των Community Notes, δηλαδή σημειώσεων που θα προστίθενται από τους χρήστες για να δώσουν «πλαίσιο» στις αναρτήσεις.
Από την υπεύθυνη ενημέρωση στην εποχή του χάους
Η αντικατάσταση του ελέγχου γεγονότων από τις Community Notes δεν αποτελεί απλά μια τεχνική αλλαγή· είναι μια ιδεολογική μετάλλαξη. Το νέο μοντέλο στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι ίδιοι οι χρήστες μπορούν να κρίνουν και να διορθώσουν την παραπληροφόρηση, παραβλέποντας τον κίνδυνο των προκαταλήψεων, της προπαγάνδας και της στοχευμένης χειραγώγησης.
Η εμπειρία από το X δείχνει ότι το μοντέλο αυτό είναι ευάλωτο σε εκστρατείες παραπληροφόρησης. Όταν οι δυνατές φωνές και οι οργανωμένες ομάδες επικρατούν, η αλήθεια γίνεται μια σχετική έννοια. Και σε έναν κόσμο όπου η δημόσια σφαίρα κατακλύζεται από fake news, η υποχώρηση του ελέγχου της ακρίβειας οδηγεί σε μια νέα εποχή χαοτικής παραπληροφόρησης.
Η σύνδεση με τον Trump και τον Musk
Η στροφή της Meta είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας των τεχνολογικών κολοσσών να ευθυγραμμιστούν με την κυβέρνηση του Donald Trump. Ο Zuckerberg κι η εταιρεία, που άλλοτε βρέθηκε στο στόχαστρο των Ρεπουμπλικανών για δήθεν «φιλελεύθερη λογοκρισία», σήμερα προσεγγίζει την ακροδεξιά ρητορική. Οι αλλαγές αυτές συνοδεύονται από την τοποθέτηση προσώπων-κλειδιών με στενές σχέσεις με τον Trump, όπως η Dana White, στην κορυφή της ηγεσίας της Meta.
Παράλληλα, η προσέγγιση του Zuckerberg με τον Musk δεν είναι τυχαία. Και οι δύο επιχειρηματίες έχουν υιοθετήσει τη ρητορική της «απόλυτης ελευθερίας του λόγου», η οποία στην πράξη σημαίνει την απουσία υπευθυνότητας. Ο Musk, μετά την εξαγορά του Twitter, διέλυσε το τμήμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης και επέτρεψε την επιστροφή ακραίων φωνών στην πλατφόρμα. Η Meta ακολουθεί τώρα την ίδια πορεία, ανοίγοντας τον δρόμο για πιο ανεξέλεγκτες μορφές προπαγάνδας.
Ελευθερία του Λόγου ή Ελευθερία της Ασυδοσίας;
Η ελευθερία του λόγου είναι αναμφίβολα θεμελιώδης για τη δημοκρατία. Όμως, η πλήρης απουσία εποπτείας μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις όπου η παραπληροφόρηση κυριαρχεί και οι κοινωνίες γίνονται ευάλωτες στη χειραγώγηση. Η αντικατάσταση του επαγγελματικού ελέγχου γεγονότων με τις Community Notes μοιάζει περισσότερο με ελευθερία της ασυδοσίας παρά με υπεύθυνη ελευθερία έκφρασης.
Το μοντέλο της Meta επιτρέπει τη δημιουργία «ηχούς» στις οποίες οι ίδιες απόψεις αναπαράγονται και διογκώνονται, εξαλείφοντας τη δυνατότητα της κριτικής σκέψης. Αντί να εξασφαλίζει την ενημέρωση, η Meta καταργεί κάθε εγγύηση ότι οι χρήστες θα έχουν πρόσβαση στην αλήθεια.
Τι σημαίνει αυτό για την Ευρώπη
Παρόλο που οι αλλαγές δεν επηρεάζουν άμεσα την Ε.Ε. – λόγω των αυστηρών κανονισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των δεδομένων και τη διαχείριση περιεχομένου – η απειλή είναι ξεκάθαρη. Εάν το παράδειγμα της Meta γίνει αποδεκτό διεθνώς, μπορεί να επηρεάσει και τις ευρωπαϊκές πολιτικές πλατφόρμες στο μέλλον.
Οι ευρωπαϊκές αρχές πρέπει να διατηρήσουν την πίεση προς τις τεχνολογικές εταιρείες, ώστε να διασφαλιστεί ότι η παραπληροφόρηση δεν θα καταστρέψει τη δημοκρατία. Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν μια ισχυρή υπενθύμιση ότι η ελευθερία λόγου δεν μπορεί να λειτουργεί χωρίς υπευθυνότητα.
Το πρόβλημα με τα «Community Notes»
Οι υποστηρικτές του μοντέλου των Community Notes συχνά προβάλλουν το επιχείρημα ότι η συλλογική ευφυΐα μπορεί να διορθώσει την παραπληροφόρηση. Ωστόσο, η πραγματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο. Οι διαδικτυακές κοινότητες δεν είναι ουδέτερες. Οι χρήστες συχνά επηρεάζονται από τις προσωπικές τους πεποιθήσεις, τις πολιτικές τους προτιμήσεις και τις πληροφοριακές «φούσκες» στις οποίες βρίσκονται. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, όπου οι πιο φανατικές φωνές κυριαρχούν και οι αντιφατικές απόψεις αποσιωπούνται.
Η Meta και ο Ζάκερμπεργκ, όπως ο Μασκ, υποθέτουν ότι η ελεύθερη αγορά ιδεών θα φιλτράρει την αλήθεια από το ψεύδος. Όμως, η ιστορία δείχνει ότι αυτό συμβαίνει μόνο σε κοινωνίες όπου υπάρχει επαρκής εκπαίδευση, υψηλό επίπεδο κριτικής σκέψης και περιορισμένη πολιτική πόλωση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η απουσία εποπτείας επιτρέπει την επικράτηση των φωνακλάδων και των προπαγανδιστών.
Ποιος κερδίζει από αυτή την αλλαγή;
Η αλλαγή πολιτικής της Meta δεν είναι τυχαία. Στόχος της είναι να αποκαταστήσει τη σχέση της με την πολιτική ελίτ των Η.Π.Α. και, συγκεκριμένα, με τον Τραμπ και τους υποστηρικτές του. Αυτή η τακτική προσέγγισης εξυπηρετεί δύο σκοπούς: πρώτον, να προφυλάξει την εταιρεία από ρυθμιστικές πιέσεις και, δεύτερον, να αυξήσει την απήχησή της σε συντηρητικές κοινότητες.
Οι δεσμοί της Meta με την κυβέρνηση Τραμπ και η υιοθέτηση του μοντέλου του Μασκ στοχεύουν στην ενίσχυση μιας «ανεξέλεγκτης» ελευθερίας λόγου που ευνοεί την παραπληροφόρηση. Αυτό δεν είναι μόνο ανεύθυνο, αλλά επικίνδυνο για τη δημοκρατία, καθώς οι πλατφόρμες γίνονται εργαλεία πολιτικής προπαγάνδας.
Ο αντίκτυπος στην κοινωνία
Αυτές οι αλλαγές θέτουν θεμελιώδη ερωτήματα για το μέλλον της δημόσιας σφαίρας. Εάν οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες εγκαταλείψουν την υπευθυνότητά τους, ποιος θα διασφαλίσει την αλήθεια; Η παραπληροφόρηση δεν επηρεάζει μόνο τις εκλογικές διαδικασίες, αλλά και την καθημερινή ζωή, από την υγεία μέχρι την οικονομία.
Το Facebook, με τη νέα του πολιτική, μετατρέπεται σε πεδίο μάχης για τη διάδοση ψευδών ειδήσεων. Αυτό μπορεί να ενισχύσει τις ανισότητες, να προωθήσει διχαστικές ατζέντες και να αποδυναμώσει τις δημοκρατικές δομές.
Το ευρωπαϊκό αντίβαρο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ευτυχώς, παραμένει ένα από τα τελευταία οχυρά απέναντι σε αυτή την απειλή. Ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (GDPR) και η Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) περιορίζουν σημαντικά τις πλατφόρμες από το να εφαρμόζουν τέτοιες πολιτικές. Ωστόσο, οι πιέσεις για χαλάρωση των κανονισμών είναι υπαρκτές και αυξανόμενες.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις οφείλουν να δράσουν προληπτικά, επιβάλλοντας αυστηρότερα μέτρα διαφάνειας και λογοδοσίας στις πλατφόρμες. Η μάχη αυτή δεν είναι μόνο νομική, αλλά βαθιά πολιτική και πολιτιστική.
Τι μπορεί να κάνει ο χρήστης;
Στο επίκεντρο αυτής της μάχης βρίσκεται ο ίδιος ο χρήστης. Ενημερωθείτε, αναπτύξτε κριτική σκέψη και μην εμπιστεύεστε αβασάνιστα όσα διαβάζετε στο διαδίκτυο. Η ψηφιακή υπευθυνότητα είναι πλέον βασική προϋπόθεση για τη διατήρηση της δημοκρατίας. Όσο οι πλατφόρμες επιλέγουν να αποφεύγουν την υπευθυνότητα, τόσο πιο σημαντικός γίνεται ο ρόλος του χρήστη στην αναζήτηση της αλήθειας.
Η νέα αόρατη απειλή
Η απόφαση της Meta να μιμηθεί τον Μασκ δεν είναι απλά μια επιχειρηματική κίνηση. Είναι μια στρατηγική επιλογή που υπονομεύει τη δημοκρατία και την ελευθερία του λόγου. Η παραπληροφόρηση δεν είναι μόνο πρόβλημα της Αμερικής· μπορεί να γίνει πρόβλημα όλου του κόσμου, αν οι υπόλοιπες κυβερνήσεις και κοινωνίες δεν πάρουν θέση.
Ο Zuckerberg μπορεί να υποστηρίζει ότι επιστρέφει στις «ρίζες» της ελευθερίας έκφρασης, αλλά το τίμημα αυτής της επιστροφής φαίνεται να είναι η ίδια η αξιοπιστία της Meta ως πλατφόρμας. Σε έναν κόσμο όπου η αλήθεια είναι υπό πολιορκία, αυτή η στροφή είναι κάτι περισσότερο από επικίνδυνη· είναι μια υπαρξιακή απειλή για το μέλλον της ενημέρωσης και της ελεύθερης σκέψης.
