Υπάρχουν ταινίες που βλέπεις, ταινίες που θυμάσαι, και ταινίες που ζεις. Το Fanny and Alexander του Ingmar Bergman δεν ανήκει μόνο στη τρίτη κατηγορία. Είναι μια εμπειρία που κατακλύζει την ψυχή, μια ιστορία που γίνεται κομμάτι σου. Ειδικά αν την παρακολουθήσεις τη μακριά, τηλεοπτική εκδοχή της, οι πέντε ώρες και δεκαεννέα λεπτά ρέουν σαν ποτάμι που σε παρασύρει σε κόσμους μαγικούς και ωμούς, γήινους και μεταφυσικούς, χριστουγεννιάτικους αλλά και διαχρονικούς.
Και ναι, είναι η καλύτερη χριστουγεννιάτικη ταινία όλων των εποχών.
Ένα ονειρικό Dickensian χριστουγεννιάτικο τραπέζι
Η ταινία ξεκινά με μια από τις πιο πλούσιες και ζεστές σκηνές Χριστουγέννων που έχουν αποτυπωθεί ποτέ στο σινεμά. Το σπίτι της οικογένειας Ekdahl, ένας μικρός κόσμος γεμάτος χρώματα, μυρωδιές και φως, σφύζει από ζωή. Είναι το απόλυτο χριστουγεννιάτικο τραπέζι – εκεί που το φαγητό ρέει, οι άνθρωποι γελούν και η ζεστασιά της οικογένειας γεμίζει κάθε γωνιά. Ακόμα κι αν δεν έχεις ζήσει τέτοιες οικογενειακές στιγμές, το φιλμ τις δημιουργεί για σένα.
Η εισαγωγή αυτή δεν είναι απλώς μια ωδή στην οικογενειακή θαλπωρή. Είναι η αντίστιξη για όσα ακολουθούν. Όπως στα έργα του Dickens, το φως της πρώτης πράξης τονίζει το σκοτάδι που πρόκειται να έρθει, κάνοντας τη διαδρομή του ήρωα πιο δυνατή, πιο ουσιώδη.
Χριστούγεννα πέρα από τη θρησκεία
Το Fanny and Alexander δεν είναι μια θρησκευτική ταινία – και ίσως γι’ αυτό μιλά τόσο βαθιά σε όλους. Αν είσαι πιστός, βρίσκεις αναφορές που σε αγγίζουν: την πάλη ανάμεσα στο δόγμα και την ανθρωπιά, την παρουσία του υπερβατικού. Αν είσαι άθεος, αναγνωρίζεις την προσπάθεια να ορίσεις τη ζωή μέσα από την ανθρώπινη αγάπη, το θέατρο και την οικογένεια.
Η σκηνή με τον Αλέξανδρο που συνομιλεί με τον Θεό, ο οποίος αποδεικνύεται μια ξύλινη μαριονέτα, είναι ίσως η πιο τολμηρή και συγκλονιστική στιγμή του έργου. Ο Bergman, μεγαλωμένος σε ένα αυστηρό θρησκευτικό περιβάλλον, δεν απορρίπτει τη θρησκεία – την εξετάζει. Τη διαλύει για να την ξαναχτίσει, γεμάτη από αμφιβολίες και ανθρώπινες αγωνίες.
Η μαγεία του ανθρώπου
Η ταινία μιλά για τη μαγεία, όχι ως κάτι εξωπραγματικό, αλλά ως τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τις ζωές μας. Όπως ο Roger Ebert σημείωσε, οι ζωές μας κυλούν η μία μέσα στην άλλη. Η ιστορία των χαρακτήρων –των μικρών και των μεγάλων, των καλών και των κακών– είναι κομμάτι του τρόπου με τον οποίο κατανοούμε το δικό μας παρελθόν και παρόν.
Το Fanny and Alexander δεν είναι μόνο για τα Χριστούγεννα. Είναι μια ιστορία για την ανθρώπινη ύπαρξη, τη χαρά, την απώλεια, την καταπίεση και την ελπίδα. Στον πυρήνα του, όμως, είναι η απόλυτη χριστουγεννιάτικη ταινία γιατί μιλά για όλα αυτά που πρεσβεύει η γιορτή: την πίστη, την αναγέννηση, τη δύναμη της αγάπης.
To Fanny and Alexander είναι μια ταινία για όλους
Ανεξάρτητα από το αν είσαι ονειροπόλος σαν τον Αλέξανδρο, σιωπηλός παρατηρητής σαν τη Φάνυ, ή ένας απλός άνθρωπος που αναζητά κάτι αληθινό μέσα στην ψυχρότητα του κόσμου, το Fanny και Alexander είναι ένα έργο που θα βρει το δρόμο για την καρδιά σου.
Στην τελική, είτε πιστεύεις στη μαγεία είτε όχι, το Fanny and Alexander σου θυμίζει πως η ζωή, με όλες τις δυσκολίες της, μπορεί να είναι γεμάτη θαύματα. Σαν τα Χριστούγεννα – σαν την ίδια την αγάπη.
Το σκοτάδι και η λύτρωση
Αφού το φιλμ μας τυλίξει με τη ζεστασιά της πρώτης πράξης, μας ρίχνει στη δίνη της απώλειας και της καταπίεσης. Ο θάνατος του πατέρα, η καταστροφική απόφαση της μητέρας να παντρευτεί τον αυταρχικό επίσκοπο Βέργκερους, και η μετάβαση των παιδιών από την ελευθερία στο κρύο, ασφυκτικό σπίτι του πατριού τους είναι μια αλληγορία για το πώς χάνεται η αθωότητα.
Ο Bergman, όμως, δεν μας αφήνει στο σκοτάδι. Η ιστορία των παιδιών που βρίσκουν βοήθεια στον εβραίο φίλο της οικογένειας, Ιζάκ, είναι γεμάτη ανθρωπιά και ελπίδα. Ο Ιζάκ εκπροσωπεί τη σοφία, τη μαγεία, την ανοιχτή καρδιά – την απόδειξη πως η ζωή πάντα βρίσκει τρόπους να ανθίζει, ακόμα και μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες.
Η ταινία δεν υποκύπτει στην απαισιοδοξία. Ναι, ο Bergman μας δείχνει το βάρος της καταπίεσης και της θρησκευτικής σκληρότητας, αλλά μας θυμίζει επίσης ότι η αντίσταση, η καλοσύνη και η δημιουργικότητα είναι τα πιο δυνατά μας όπλα.
Το θέατρο της ζωής
Όπως τα Χριστούγεννα είναι μια περίοδος που όλα μοιάζουν πιο θεατρικά –τα στολίδια, τα φώτα, οι οικογενειακές παραδόσεις– έτσι και το Fanny and Alexander είναι μια ωδή στο θέατρο ως μέσο κατανόησης του κόσμου.
Η οικογένεια Ekdahl διατηρεί έναν θεατρικό θίασο, και πολλές σκηνές του έργου διαδραματίζονται ανάμεσα σε σκηνικά, κουστούμια και παρασκήνια. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος βρίσκει παρηγοριά και διέξοδο στη φαντασία του, όπου το θέατρο και η πραγματικότητα συγχέονται.
Αυτή η σύνδεση μεταξύ του θεάτρου και της ζωής είναι κεντρική στο έργο του Bergman. Όπως ο ίδιος είπε: «Η ζωή δεν είναι μόνο αυτό που βλέπουμε, αλλά και αυτό που δημιουργούμε στο μυαλό μας». Το Fanny and Alexander είναι ένα φιλμ που σου επιτρέπει να δεις, να νιώσεις και να ονειρευτείς ταυτόχρονα.
Η απόλυτη χριστουγεννιάτικη ταινία
Το Fanny and Alexander δεν χρειάζεται να γεμίσει την οθόνη με Άγιους Βασίληδες, χιονάνθρωπους και δώρα για να γίνει η καλύτερη χριστουγεννιάτικη ταινία όλων των εποχών. Η μαγεία του έγκειται στη βαθιά του σύνδεση με τα πανανθρώπινα θέματα που η γιορτή των Χριστουγέννων πρεσβεύει: την αγάπη, τη συγχώρεση, την αναγέννηση.
Είναι μια ταινία που μιλά σε όλους – στον πιστό που αναζητά το πνευματικό νόημα, στον άθεο που βρίσκει παρηγοριά στις ανθρώπινες σχέσεις, στον μοναχικό που παλεύει να κατανοήσει τη θέση του στον κόσμο, στον άνθρωπο που αποζητά την οικογενειακή ζεστασιά.
Αυτή είναι η ιδιοφυΐα του Bergman. Σου δίνει μια ιστορία τόσο προσωπική, τόσο «σουηδική», και ταυτόχρονα τόσο οικουμενική, που βρίσκεις τον εαυτό σου μέσα σε αυτήν.
Γιατί να την παρακολουθήσεις φέτος τα Χριστούγεννα
Αν τα Χριστούγεννα είναι μια περίοδος περισυλλογής, αγάπης και συναισθηματικής ζεστασιάς, το Fanny and Alexander είναι το ιδανικό φιλμ για αυτή την εποχή. Δεν είναι μόνο η πανέμορφη σκηνοθεσία του Bergman και η υποβλητική φωτογραφία του Sven Nykvist, ούτε οι αξέχαστες ερμηνείες από το καστ. Είναι η αίσθηση ότι ζεις κάτι αληθινό, κάτι που θα σε συντροφεύει πολύ μετά το τέλος της προβολής.
Αυτή την περίοδο, λοιπόν, άναψε τα φώτα του δέντρου, τύλιξε μια κουβέρτα γύρω σου και ταξίδεψε στον κόσμο του Fanny and Alexander. Είτε έχεις δίπλα σου μια μεγάλη οικογένεια, είτε βρίσκεσαι μόνος, αυτή η ταινία έχει κάτι να σου πει.
Ίσως, τελικά, αυτό που μας συνδέει όλους είναι κάτι πιο βαθύ από τη θρησκεία, τη μοναξιά ή την παρέα. Είναι η κοινή μας ανάγκη να κατανοήσουμε, να νιώσουμε και να αγαπήσουμε – και το Fanny and Alexander είναι το τέλειο μέρος για να το κάνεις.
