«Η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και την δεύτερη σαν φάρσα¨, είχε πει ο Καρλ Μαρξ και η φράση περικλείει τόση αλήθεια, που την μνημονεύουμε ακόμα και σήμερα και θα την μνημονεύουμε στους αιώνες. Η περιοχή της Συρίας βιώνει την πρώτη φάση της επανάληψης, με διαφορά ακριβώς… 101 χρόνων. Κι όποιος διαφωνεί, δεν έχει παρά να ρίξει μια ματιά στους δύο χάρτες. Οι οποίοι αποτυπώνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα έναν αιώνα αργότερα!
ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ 1922-1946
ΧΑΡΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ 2024
Οι περισσότεροι το αγνοούν, γι’ αυτό είναι σωστό να το ξεκαθαρίσουμε εξαρχής: Η Συρία ακόμα κι έναν αιώνα αργότερα από την «δημιουργία» της και την παρουσία της με αυτό το όνομα στους χάρτες της Μέσης Ανατολής, παραμένει περισσότερο γεωγραφικός όρος, παρά εθνολογικός. Κοινώς, δηλαδή, δεν υπάρχουν «Σύριοι», με την έννοια που εμείς καταλαβαίνουμε ως όρους το «Έλληνες», «Βούλγαροι», «Σέρβοι» κτλ. Η Συρία είναι μια περιοχή που ανέκαθεν φιλοξενούσε μια πανσπερμία λαών, φυλών και πολιτισμών, με διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες και κουλτούρες.
Γι’ αυτό ακριβώς και όταν αποφασίστηκε να αποκοπεί αυτή η περιοχή από το σώμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (της οποίας αποτελούσε κομμάτι για αιώνες) οι Γάλλοι που ανέλαβαν την διοίκησή της ούτε καν σκέφτηκαν ότι θα μπορούσε η Συρία να «σταθεί» ως ενιαίο κράτος. Γι’ αυτό και η πρώτη διοίκηση που εφάρμοσαν ήταν απολύτως ομοσπονδιακή! Έφτιαξαν «πολιτείες» με εθνολογικά-θρησκευτικά χαρακτηριστικά και μ’ αυτόν τον τρόπο διοίκησαν ως το 1946, όταν και εγκατέλειψαν την περιοχή κι άφησαν τους ανθρώπους εκεί να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους.
Αυτό το «ομοσπονδιακό» παρελθόν της Συρίας εξηγεί πολλά για την κατάσταση που επικρατεί τα τελευταία χρόνια, αλλά και για το πώς πρόκειται να διοικηθεί στο μέλλον αυτή η πολύπαθη περιοχή.
Η πολυεθνική Συρία και οι πολιτείες
Η Γαλλία ανέλαβε την «εντολή» (mandate) από την Κοινωνία των Εθνών (τον πρόγονο του ΟΗΕ) να διοικήσει την περιοχή της Συρίας. Δηλαδή τις περιοχές που δεν είχαν τουρκικό πληθυσμό κι αποτελούσαν μέρη των βιλαετιών (διοικητικών μονάδων) του Χαλεπιού, της Δαμασκού και της Βυρηττού. Η περιοχή της Συρίας ήταν χωρισμένη σε τρία αυτά βιλαέτια.
Οι Γάλλοι δεν ακολούθησαν αυτή τη διοικητική δομή, αλλά έβαλαν ακόμα περισσότερους «παίκτες» στο κάδρο. Κι αυτό, διότι αναγνώρισαν ότι ήταν πιο λειτουργικό για την κάθε θρησκευτικο-εθνοτική ομάδα να διοικείται μόνη της, τουλάχιστον στον πρώτο βαθμό. Έφτιαξαν, λοιπόν, πέντε «πολιτείες».
Χαλέπι: Κάλυπτε όλο το βορειοανατολικό τμήμα κι έφτανε μέχρι το κέντρο της χώρας. Η περιοχή περιελάμβανε όλη την πολυπληθή κουρδική μειονότητα, αλλά και τους Τουρκομάνους που ζούσαν στα σύνορα με την Τουρκία. Η περιοχή του Χαλεπιού, βέβαια, και το κέντρο της χώρας που κατοικούνταν από σουνίτες μουσουλμάνους έδιναν στην «πολιτεία» αυτή μια σουνιτική πλειοψηφία. Έτσι διασκεδάζονταν και οι ανησυχίες της Τουρκίας, που δεν ήθελε έστω μια αυτόνομη αμιγώς «κουρδική» πολιτεία στα νοτιοανατολικά της σύνορα.
Δαμασκός: Η βασική «σουνιτική» πολιτεία της Συρίας, με σχεδόν απόλυτη μουσουλμανική πλειοψηφία και κάποιους διάσπαρτους χριστιανικούς θύλακες, που ήταν μικροί και δεν έπαιζαν γεωπολιτικό ρόλο.
Αλαουίτες: Η πολιτεία αυτή, με επίκεντρο το στρατηγικό λιμάνι της Λατάκειας, ήταν «αφιερωμένη» στους Αλαουίτες, μια ιδιαίτερη εθνο-θρησκευτική ομάδα, που θεωρείται «άπιστη» ακόμα και από τους σιίτες μουσουλμάνους. Οι Αλαουίτες λόγω γεωγραφικής θέσης είχαν πάντα μεγαλύτερη δύναμη απ’ ότι ο πληθυσμός τους (10% του συνόλου). Από εκεί προέρχεται και η οικογένεια του Άσαντ, που κυβέρνησε τη χώρα για πάνω από μισό αιώνα.
Λίβανος: Η πολιτεία του Λιβάνου, που αργότερα έγινε ανεξάρτητο κράτος μόνη της, δημιουργήθηκε για να «βολέψει» τους χριστιανούς της περιοχής, κυρίως τους Μαρωνίτες που αποτελούν και πλειοψηφία κοντά στη Βηρυτό. Κι εκεί ενσωματώθηκαν κάποια αμιγώς μουσουλμανικά εδάφη (κυρίως στο νότο και την κοιλάδα Μπεκάα), κατ’ απαίτηση των χριστιανών που ήθελαν όσο το δυνατόν περισσότερη δύναμη.
Τζεμπελ Εντ Ντρουζ: Η πολιτεία των Δρούζων στα νότια, με χαρακτηριστικό όνομα «Βουνό των Δρούζων». Οι Δρούζοι είναι μια ακόμα θρησκευτικο-εθνοτική ομάδα, που ακόμα και ο μουσουλμανικός κόσμος δεν έχει αποφασίσει απόλυτα αν τους δέχεται σαν ομόδοξους.
Έτσι ήταν ο χάρτης το 1923. Κι αυτό το σύστημα παρέμεινε μέχρι το 1946, όταν αποφασίστηκε να γίνει η Συρία ένα ενιαίο κράτος. Με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα, αφού η κάθε ομάδα προσπαθούσε να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα και τελικά δεν υπήρξε δημοκρατική διακυβέρνηση ούτε για έναν χρόνο. Μέχρι το 1963 που την εξουσία κατέλαβε πραξικοπηματικά το αραβο-σοσιαλιστικό κόμμα Μπάαθ, η χώρα άλλαζε κάθε λίγους μήνες «πρόεδρο» και αξιωματικούς στο κουμάντο.
Ο Χαφέζ Αλ Άσαντ, πατέρας του μέχρι πρότινος προέδρους, ήταν ένας από τους αξιωματικούς που έφεραν το Μπάαθ στην εξουσία. Κι αυτός που το 1970 έκανε πραξικόπημα μέσα στο πραξικόπημα για να αναλάβει την προεδρία της χώρας την επόμενη χρονιά και να τη διοικήσει ως δικτάτορας για 29 χρόνια, πριν δώσει τα ηνία στον Μπασάρ, που έμεινε για ακόμα 24 χρόνια.
Ακόμα μια επιστροφή στο παρελθόν είναι η σημαία των «επαναστατών». Το σύμβολο που χρησιμοποιούν οι αντάρτες, οι οποίοι κατέλαβαν την εξουσία τώρα, δεν είναι άλλο από την… παλιά σημαία της Συρίας, που χρησιμοποιούνταν πριν το 1963.
Ο σημερινός χάρτης, που αποτυπώνει «ποιος ελέγχει τι» στη σημερινή Συρία, δεν έχει καταπληκτικές ομοιότητες με την Συρία πριν έναν αιώνα; Οι σουνίτες τζιχαντιστές αντάρτες έχουν τον έλεγχο στις παλιές πολιτείες της Δαμασκού και του Χαλεπιού (εκτός από τα βορειοανατολικά, που κάνουν κουμάντο ανεξάρτητες κουρδικές ομάδες και γι’ αυτό βρίσκονται πολλοί Τούρκοι στρατιώτες στην περιοχή), οι Αλαουίτες (και οι Δρούζοι στο νότο, ως ένα βαθμό) φοβούμενοι για το μέλλον τους έμειναν πιστοί στον Άσαντ μέχρι το τέλος. Αυτές οι δυνάμεις, που έμειναν σταθερές στη «γεωγραφία» τους για περισσότερο από έναν αιώνα, δεν είναι δυνατό να εξαφανιστούν τώρα, κι ας επικράτησαν οι τζιχαντιστές.
Το μέλλον της Συρίας, αν κάποιοι θέλουν να τη δουν να λειτουργεί με σχετική ομαλότητα, είναι μια πολύ δύσκολη εξίσωση. Έχουν πέσει ήδη στο τραπέζι προτάσεις «ομοσπονδοποίησης” της χώρας, όπως έκαναν οι Γάλλοι πριν ένα αιώνα, ώστε και να αποδυναμωθεί όσο το δυνατόν η νέα διοίκηση, αλλά να δοθεί και η αίσθηση ασφάλειας στις μεγάλες μειονότητες (Κούρδους, Αλαουίτες, Δρούζους).
Ποιος θα είναι αυτός, βέβαια, που θα συναινέσει σ’ αυτόν τον τεμαχισμό; Η νέα διοίκηση δεν φαίνεται διατεθειμένη να συμφωνήσει. Το αν θα το κάνει ή όχι θα αποδείξει κατά πόσο (και από ποιους) της δόθηκε το πράσινο φως για να προχωρήσει και να ρίξει το καθεστώς Άσαντ.
Μέχρι να γίνει συμφωνία, πάντως, το πιθανότερο είναι να δούμε τη Συρία να χωρίζεται σε σύγχρονα… βιλαέτια. Όπως συνέβη με το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τη Λιβύη και, τέλος πάντων, όπου έγινε ξένη επέμβαση χωρίς να υπάρχει ξεκάθαρο σχέδιο για το μέλλον.
