Η ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα δεν είναι ούτε νέο φαινόμενο ούτε μια κατάσταση που ξαφνικά «επέστρεψε». Είναι μια διαρκής πληγή, μια πανδημία πίσω από κλειστές πόρτες που συχνά αγνοείται. Όμως, τα φετινά στοιχεία δεν αφήνουν περιθώρια για παρερμηνείες. Η κατάσταση χειροτερεύει, και όσο παραμένουμε αδρανείς, γινόμαστε συνένοχοι.
Η στατιστική που αποκαλύπτει τη βία
Τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας προκαλούν σοκ. Μέσα σε δέκα μήνες, καταγράφηκαν:
- 18.427 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, σχεδόν διπλάσια σε σύγκριση με τα 9.860 που σημειώθηκαν την ίδια περίοδο το 2023.
- 15.571 γυναίκες θύματα, δηλαδή το 85% του συνόλου των περιστατικών.
- 11.308 συλλήψεις δραστών, σημαντική αύξηση από τις 6.453 συλλήψεις το 2023.
Πολλοί θέλουν να αποδώσουν αυτή την αύξηση στην ευαισθητοποίηση των θυμάτων. «Έχουν ανοίξει τα στόματα», λένε. Όμως, αυτή είναι μόνο η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι τα περιστατικά βίας αυξάνονται πραγματικά.
Η πανδημία, η οικονομική ανασφάλεια, η έλλειψη πρόληψης και η διατήρηση παρωχημένων αντιλήψεων για τη θέση της γυναίκας δημιουργούν ένα εκρηκτικό περιβάλλον. Όταν οι ίδιοι οι θεσμοί δεν μπορούν να προστατεύσουν αποτελεσματικά τα θύματα, πώς να μην τρέφεται η βία;
Η σιωπή που προστατεύει τους θύτες
Η ενδοοικογενειακή βία στηρίζεται πάνω στη σιωπή – τη σιωπή των θυμάτων, αλλά και τη σιωπή της κοινωνίας. Κάθε γυναίκα που διστάζει να μιλήσει, κάθε γείτονας που αγνοεί τις κραυγές πίσω από τον τοίχο, κάθε φίλος ή συγγενής που αποφεύγει να εμπλακεί, συντηρούν έναν φαύλο κύκλο.
Οι γυναίκες που πέφτουν θύματα βίας συχνά δεν καταγγέλλουν το περιστατικό γιατί:
- Φοβούνται αντίποινα από τον δράστη.
- Εξαρτώνται οικονομικά και ψυχολογικά από τον θύτη.
- Αντιμετωπίζουν κοινωνικό στίγμα ή ενοχοποίηση.
Στην Ελλάδα, δεν είναι ασυνήθιστο το θύμα να κατηγορείται. “Γιατί δεν έφυγε νωρίτερα;” “Γιατί δεν τον χώρισε;” Αυτά τα ερωτήματα αγνοούν την πραγματικότητα που βιώνει μια κακοποιημένη γυναίκα: τον φόβο, τη μοναξιά και την έλλειψη υποστήριξης.
Πώς τροφοδοτείται η βία;
Η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι προσωπική υπόθεση. Είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο με βαθιές ρίζες που σχετίζονται με την πατριαρχία, την οικονομική εξάρτηση και την έλλειψη ευκαιριών.
1. Πατριαρχικές αντιλήψεις
Στην Ελλάδα, οι παραδοσιακές αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων εξακολουθούν να είναι ισχυρές. Ο άνδρας παρουσιάζεται συχνά ως «αρχηγός του σπιτιού», ενώ η γυναίκα ως «υποστηρικτικός ρόλος». Αυτή η θεώρηση δεν είναι απλά ξεπερασμένη – είναι επικίνδυνη. Όταν η ανισότητα θεωρείται φυσιολογική, η βία γίνεται αποδεκτή ως «μέσο επιβολής».
2. Οικονομική εξάρτηση
Περισσότερες από τις μισές γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα εξαρτώνται οικονομικά από τους κακοποιητές τους. Χωρίς οικονομική ανεξαρτησία, η φυγή είναι σχεδόν αδύνατη. Ακόμα κι αν τολμήσουν να φύγουν, πολλές επιστρέφουν στον κακοποιητή τους λόγω αδυναμίας να στηρίξουν τον εαυτό τους και, συχνά, τα παιδιά τους.
3. Κοινωνική ανοχή και ενοχοποίηση των θυμάτων
Η κοινωνία έχει τη δική της ευθύνη. Όταν οι δράστες αντιμετωπίζονται με επιείκεια και τα θύματα στιγματίζονται, η βία συνεχίζεται ανεμπόδιστη. Όταν η αστυνομία δεν δείχνει ευαισθησία ή όταν τα δικαστήρια καθυστερούν να αποδώσουν δικαιοσύνη, το μήνυμα προς τα θύματα είναι σαφές: “Μην περιμένεις προστασία.”
4. Ο ρόλος της ψυχολογίας και των εξαρτήσεων
Πολλοί δράστες παρουσιάζουν προβλήματα ψυχικής υγείας ή εξαρτώνται από ουσίες όπως το αλκοόλ. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να εντείνουν τη βία, αλλά δεν την αιτιολογούν. Η βία είναι επιλογή.
Η αδράνεια των θεσμών
Αν και η Ελλάδα έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, αυτές είναι συχνά αποσπασματικές και ανεπαρκείς.
1. Safe houses: Λίγες και ανεπαρκείς θέσεις
Τα καταφύγια για γυναίκες-θύματα είναι σωτήρια, αλλά οι θέσεις είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Για πάνω από 15.000 θύματα ετησίως, τα υπάρχοντα safe houses δεν μπορούν να καλύψουν ούτε το 10% της ζήτησης.
2. Panic button: Ένα εργαλείο που παραμένει αναξιοποίητο
Το panic button, μια εφαρμογή που επιτρέπει στις γυναίκες να ειδοποιούν την αστυνομία αθόρυβα, έχει τη δυνατότητα να σώσει ζωές. Όμως, η χρήση του είναι περιορισμένη. Πολλές γυναίκες δεν γνωρίζουν την ύπαρξή του ή φοβούνται τις συνέπειες αν ο θύτης το ανακαλύψει. Αλλά κυρίως είναι η δικαιολογημένη αίσθηση ανασφάλειας που έχει γεμίσει γυναίκες και κοινωνία που τις αποτρέπει από το να το χρησιμοποιούν.
3. Γραφεία Ενδοοικογενειακής Βίας: Υποστελεχωμένα και ανεκπαίδευτα
Από το 2021, η Ελληνική Αστυνομία έχει δημιουργήσει εξειδικευμένα γραφεία για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας. Αυτά τα γραφεία λειτουργούν 24/7, προσφέροντας άμεση υποστήριξη στα θύματα. Όμως, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και η ανεπαρκής εκπαίδευση περιορίζουν την αποτελεσματικότητά τους. Να ξαναπούμε πάλι για την δολοφονία έξω από το αστυνομικό τμήμα; Για όλα αυτά τα εγκλήματα που οι αρχές “ήξεραν” από πριν;
4. Η δικαιοσύνη που καθυστερεί
Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης το 2018. Ωστόσο, η εφαρμογή της παραμένει προβληματική. Οι δίκες συχνά καθυστερούν, οι ποινές είναι χαμηλές και τα θύματα δεν λαμβάνουν επαρκή προστασία.
Η ανάγκη για αλλαγή
Το πρώτο βήμα για να αντιμετωπιστεί η ενδοοικογενειακή βία είναι να αναγνωριστεί το μέγεθος του προβλήματος. Οι αριθμοί που βλέπουμε είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
Η πολιτεία πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της:
- Νομοθετικές μεταρρυθμίσεις: Η ποινικοποίηση της ψυχολογικής και οικονομικής βίας, καθώς και η αυστηροποίηση των ποινών για τους δράστες, είναι απαραίτητες.
- Περισσότερα safe houses: Οι γυναίκες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς χώρους, όπου μπορούν να βρουν καταφύγιο και στήριξη.
- Εκπαίδευση αστυνομικών και δικαστών: Η ευαισθησία και η εξειδίκευση είναι απαραίτητες για τη σωστή διαχείριση αυτών των υποθέσεων.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει τον δρόμο
Η Ελλάδα δεν χρειάζεται να ανακαλύψει από την αρχή τις λύσεις για την ενδοοικογενειακή βία. Άλλες χώρες έχουν καταφέρει να κάνουν σημαντικά βήματα μπροστά, εφαρμόζοντας στρατηγικές που αποδίδουν.
1. Εξειδικευμένα δικαστήρια: Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ
Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν δημιουργηθεί ειδικά δικαστήρια για υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας. Αυτά τα δικαστήρια, επανδρωμένα με εκπαιδευμένους δικαστές και προσωπικό, διαχειρίζονται αποκλειστικά τέτοιες υποθέσεις, επιταχύνοντας τη διαδικασία της δικαιοσύνης. Το αποτέλεσμα; Οι δράστες τιμωρούνται γρήγορα και τα θύματα αισθάνονται ότι προστατεύονται.
Στην Ελλάδα, μια γυναίκα που καταγγέλλει βία μπορεί να περιμένει μήνες – ακόμη και χρόνια – μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεσή της. Εν τω μεταξύ, ζει υπό την απειλή του δράστη, που συχνά παραμένει ατιμώρητος. Ένα σύστημα εξειδικευμένων δικαστηρίων θα μπορούσε να φέρει την αλλαγή.
2. Οικονομική ενδυνάμωση: Ρουάντα και Ινδία
Σε πολλές χώρες, η οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών έχει αποδειχθεί καθοριστική για τη μείωση της ενδοοικογενειακής βίας. Στη Ρουάντα, για παράδειγμα, εφαρμόζονται προγράμματα μικροχρηματοδότησης που επιτρέπουν στις γυναίκες να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση. Αντίστοιχα, στην Ινδία, προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης βοηθούν τις γυναίκες να αποκτήσουν δεξιότητες και να βρουν εργασία.
Η Ελλάδα χρειάζεται να εφαρμόσει αντίστοιχες πρωτοβουλίες. Όταν μια γυναίκα μπορεί να σταθεί στα πόδια της οικονομικά, είναι πιο πιθανό να απομακρυνθεί από έναν κακοποιητικό σύντροφο.
3. Ολοκληρωμένα κέντρα υποστήριξης: Νότια Αφρική
Τα λεγόμενα “One-Stop Centers” στη Νότια Αφρική προσφέρουν ιατρική, ψυχολογική και νομική υποστήριξη σε ένα σημείο. Τα θύματα δεν χρειάζεται να τρέχουν από υπηρεσία σε υπηρεσία, επαναλαμβάνοντας την τραυματική τους ιστορία ξανά και ξανά.
Στην Ελλάδα, η γραφειοκρατία και η έλλειψη συντονισμού των υπηρεσιών καθιστούν την αναζήτηση βοήθειας έναν επιπλέον εφιάλτη για τα θύματα. Η δημιουργία ολοκληρωμένων κέντρων υποστήριξης θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα.
4. Εκστρατείες ευαισθητοποίησης: Καναδάς και Αυστραλία
Στον Καναδά, η καμπάνια “Draw the Line” έχει πετύχει να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία για τη βία κατά των γυναικών, προωθώντας την κουλτούρα μηδενικής ανοχής. Στην Αυστραλία, η καμπάνια “Stop it at the Start” επικεντρώνεται στην πρόληψη, εκπαιδεύοντας τους νέους για τις υγιείς σχέσεις.
Η Ελλάδα χρειάζεται μια εκστρατεία που να φτάσει σε κάθε σπίτι, σε κάθε σχολείο και σε κάθε γειτονιά. Μια εκστρατεία που θα εκπαιδεύσει, θα ευαισθητοποιήσει και θα ξεριζώσει τα στερεότυπα που δικαιολογούν τη βία.
5. Ποινικοποίηση της ψυχολογικής βίας: Γαλλία
Η Γαλλία ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν την ψυχολογική βία ως ποινικό αδίκημα. Η λεκτική κακοποίηση, η χειραγώγηση και ο οικονομικός έλεγχος δεν είναι απλά “άσχημες συμπεριφορές” – είναι μορφές βίας που πρέπει να τιμωρούνται.
Στην Ελλάδα, η αναγνώριση αυτών των μορφών βίας θα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς την προστασία των θυμάτων.
Τι πρέπει να γίνει στην Ελλάδα;
Η ενδοοικογενειακή βία δεν μπορεί να εξαλειφθεί από τη μία μέρα στην άλλη. Όμως, υπάρχουν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες που μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση.
1. Ενίσχυση του νομικού πλαισίου
- Αυστηρότερες ποινές για τους δράστες: Η δικαιοσύνη πρέπει να είναι γρήγορη και παραδειγματική.
- Ποινικοποίηση της ψυχολογικής και οικονομικής βίας: Οι γυναίκες πρέπει να προστατεύονται από κάθε μορφή κακοποίησης.
- Προστασία των θυμάτων: Ενισχυμένα μέτρα, όπως περιοριστικοί όροι, για την αποτροπή περαιτέρω βίας.
2. Δημιουργία περισσότερων υποδομών
- Αύξηση των safe houses: Κάθε γυναίκα που χρειάζεται καταφύγιο πρέπει να μπορεί να το βρει.
- Ολοκληρωμένα κέντρα υποστήριξης: Ιατρική, νομική και ψυχολογική υποστήριξη σε ένα σημείο.
3. Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση
- Στα σχολεία: Μαθήματα ισότητας και πρόληψης της βίας.
- Στις αρχές: Εκπαίδευση αστυνομικών και δικαστών για την ευαισθητοποίηση στο ζήτημα της βίας.
- Στην κοινωνία: Εθνικές καμπάνιες που θα αποδομούν τα στερεότυπα και θα προωθούν την ισότητα.
4. Τεχνολογία στη μάχη κατά της βίας
- Επέκταση του panic button: Ενημέρωση των γυναικών για τη χρήση του και ενίσχυση των υποδομών που το υποστηρίζουν.
- Δημιουργία πλατφορμών: Ανώνυμες καταγγελίες και πρόσβαση σε πληροφορίες για τη βία.
5. Οικονομική ενδυνάμωση των θυμάτων
- Προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης: Βοήθεια στις γυναίκες να αποκτήσουν δεξιότητες και εργασία.
- Μικροχρηματοδότηση: Δάνεια για την έναρξη επιχειρήσεων.
Η κοινωνία ως μέρος του προβλήματος και της λύσης
Η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι ένα ατομικό ζήτημα. Είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, και η κοινωνία φέρει μεγάλο μερίδιο ευθύνης.
Όταν η κοινωνία επιλέγει να σιωπά, γίνεται συνεργός. Οι γείτονες που ακούν τις φωνές και «δεν θέλουν να μπλέξουν». Οι φίλοι που λένε «δεν είναι δική μας δουλειά». Οι συγγενείς που προτρέπουν τα θύματα να «το ανεχτούν για χάρη των παιδιών». Όλοι αυτοί γίνονται μέρος του προβλήματος.
Η αλλαγή ξεκινά από τον καθένα μας. Η κοινωνία πρέπει να αλλάξει νοοτροπία. Να στηρίζει τα θύματα, να καταγγέλλει τη βία και να απαιτεί δράση από τους θεσμούς.
Η ώρα για δράση είναι τώρα
Η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι ένα ζήτημα που μπορούμε να αναβάλουμε για το μέλλον. Οι αριθμοί του 2024 είναι ήδη αποκαλυπτικοί. Και αν δεν δράσουμε τώρα, τα επόμενα χρόνια θα μας βρουν μπροστά σε ακόμα πιο τραγικές στατιστικές.
Η προστασία των γυναικών και η καταπολέμηση της βίας δεν είναι επιλογή – είναι καθήκον. Και αυτό το καθήκον δεν ανήκει μόνο στην πολιτεία. Ανήκει σε όλους μας.
