Οι σκέψεις και οι στίχοι του Μιχάλη Γκανά δεν θα αφήσουν ποτέ αυτόν τον τόπο

«Λυρικός, δραστικός και λιτός, αντλώντας τρόπους και ρυθμούς από το δημοτικό τραγούδι και τη λαϊκή λαλιά, ο Μιχάλης Γκανάς είναι ένας ποιητής που μοχλεύει τη συγκίνηση χωρίς ίχνος μελοδραματισμού. Με τα ποιήματα και τα μικρά πεζά του έστησε μια στέρεη γέφυρα ανάμεσα στον απελθόντα κόσμο της υπαίθρου και τη σύγχρονη ζωή, σημαδεύοντας ανεξίτηλα τη συλλογική μας ευαισθησία».

Με αυτά τα λόγια η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, απένειμε το 2022 τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής. Αυτή δεν θα ήταν η πρώτη φορά που το έργο του αναγνωρίζεται. Ένα έργο που τον κάνει αθάνατο και παρόντα, ακόμη και τώρα, που έφυγε από κοντά μας, στα 80 του.

Γιατί τα ποιήματα του Μιχάλη Γκανά δεν είναι προσωπικές σκέψεις που μοιράζεται με τους αναγνώστες του, αλλά μάλλον η προσπάθεια του ενός να καταγράψει συλλογικές μνήμες και παρατηρήσεις και να τις μετατρέψει σε εργαλεία αυτογνωσίας.

Μιχάλης Γκανάς, ένας περιπλανώμενος προφήτης

Γεννημένος στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, ο Μιχάλης Γκανάς δεν στέριωσε στο άγριο σκηνικό του γενέθλιου τόπου του, με τους ορεινούς όγκους. Ο εμφύλιος μετατρέπει την οικογένειά του σε πρόσφυγες, η οποία θα κάνει 6 χρόνια να επιστρέψει στο χωριό, αλλά και πάλι, προσωρινά. Ο Γκανάς κατεβαίνει στην Αθήνα για να σπουδάσει στη Νομική και παράλληλα δουλεύει σε εργοστάσιο για να βιοποριστεί.

Όμως οι δρόμοι που ανοίγει η Νομική, δεν γοητεύουν τον Γκανά. Αντιθέτως, είναι τα βιβλία, η λογοτεχνία και η ποίηση που του ασκούν τεράστια επιρροή. Ανοίγει βιβλιοπωλείο και για τα επόμενα 15 χρόνια θα είναι αφοσιωμένος εκεί. Θεωρούσε πως τότε έζησε τα καλύτερα του χρόνια. Ακολούθησε μια δεύτερη καριέρα, ως επιμελητής λογοτεχνικών εκπομπών στην ΕΡΤ και σεναριογράφος. Η τρίτη του καριέρα θα έρθει λίγο αργότερα, ως κειμενογράφος σε διαφημιστική εταιρεία. Η ποίηση βλέπετε δεν μετράται ούτε ως χρόνια καριέρας, ούτε ως καριέρα.

«Η τέχνη βοηθάει; Η ποίηση μπορεί να γίνει ιαματική;» τον ρωτάει ο Διονύσης Μαρίνος για το Andro, το 2020, εν μέσω κορονοϊού. «Ναι, η Τέχνη βοηθάει» απαντά ο Γκανάς. «Και η μεγάλη τέχνη και αυτή με το μικρό “ταυ”. Η καθημερινή τέχνη. Αυτή που μας βοήθησε να σταθούμε τόσο μεγάλο διάστημα στα πόδια μας, διαβάζοντας αγαπημένα βιβλία, βλέποντας αξέχαστες ταινίες και σειρές στην Τηλεόραση, ακούγοντας διάσημες Όπερες αλλά και αλησμόνητα τραγούδια, βλέποντας Θεατρικές παραστάσεις και απολαμβάνοντας τους καρπούς Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, που μόνο ξένοι δεν είναι.

Όσο για την ποίηση, την Τέχνη με τους λίγους αλλά φανατικούς αναγνώστες, μπορεί να κάνει θαύματα αρκεί να στήσει κανείς το αυτί του και να αφεθεί στην μαγεία της, χωρίς να νοιάζεται για το… τι θέλει να πει ο ποιητής. Τότε η ποίηση μπορεί να γίνει ιαματική και παραμυθητική για τον ίδιο τον ποιητή αλλά και τους αναγνώστες του».

Με ένα σημαντικό αριθμό ποιημάτων του να έχουν μελοποιηθεί από συνθέτες του διαμετρήματος του Μίκη Θεοδωράκη («Ασίκικο Πουλάκι»), του Goran Bregovic, του Ara Dinkjian αλλά και κατοπινών, του Δημήτρη Παπαδημητρίου («Χρώμα δεν αλλάζουνε τα μάτια»), του Νίκου Ξυδάκη, των Μιχάλη και Παντελή Καλογεράκη («Προσωπικό») με τραγούδια που ακόμη ακούγονται στα ραδιόφωνα και θα υπάρχουν πάντα «καμένα» στα cd μας.

Από τον «Μικρό Τιτανικό» (Λαυρέντης Μαχαιρίτσας) και το «Να δεις τι σου χω για μετά» (Λαυρέντης Μαχαιρίτσας – Βασίλης Παπακωνσταντίνου), μέχρι το «Να χα δύο ζωές» (Γιάννης Κότσιρας), «Τα κορμιά και τα μαχαίρια» (Ελευθερία Αρβανιτάκη).

«Η στιχουργική είναι μια στρατευμένη τέχνη. Γράφεις και ξέρεις ότι το τραγούδι πρέπει να γίνει επιτυχία. Πολλοί από τους στίχους που έχω γράψει ως ποιητής δεν θα μπορούσαν να μελοποιηθούν γιατί διαφέρει η εσωτερική διαδικασία και οι αφορμές. Το κοινό του τραγουδιού το έχεις πάντα στο μυαλό σου, δηλαδή ξέρεις πού απευθύνεσαι. Επίσης, παλιότερα γνώριζες εκ των προτέρων ότι οι ρόλοι ήταν διακριτοί. Υπήρχε ο συνθέτης, ο στιχουργός και ο ερμηνευτής. Στις μέρες μας ο τραγουδιστής είναι εκείνος που τα παίρνει όλα», λέει στον Γιάννη Πανταζόπουλο σε συνέντευξη για τη Lifo, το 2022.

Ποιήματά του Γκανά έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες, ενώ μετέφρασε τις Νεφέλες του Αριστοφάνη για το Θέατρο Τέχνης – Κάρολος Κουν και τους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου για το ΔΗΠΕΘΕ Πατρών.

Το 1994 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για το βιβλίο του Παραλογή, το 2009 με το βραβείο Καβάφη και το 2011 από την Ακαδημία Αθηνών (Ίδρυμα Πέτρου Χάρη) για το σύνολο του ποιητικού έργου του. Το 1994 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το βιβλίο του «Παραλογή».

Πατήστε εδώ για να παρακολουθήσετε μια συνέντευξη του Μιχάλη Γκανά στη Βίκυ Φλέσσα, από το μακρινό 2008.