Ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε. Για δεύτερη φορά σε προεδρικές εκλογές. Δεν έχασαν οι Δημοκρατικοί, δεν “απότυχε” η Κάμαλα Χάρις, δεν ηττήθηκε “το φως από το σκοτάδι” ή οτιδήποτε άλλο αντίστοιχο γράφτηκε κι ακούστηκε αυτές τις δυο μέρες. Κανείς δεν μπορεί να πει πως ο Τραμπ “ξεγέλασε” κανέναν αυτή την φορά. Δεν ήταν η πρώτη του υποψηφιότητα, δεν ήταν καν η δεύτερη προεκλογική του καμπάνια, δεν είδαμε τίποτα που δεν ξέραμε, δεν υπήρξαν μυστικά ή “κρυφά σκάνδαλα” ή “σκελετοί στην ντουλάπα” που “θα άλλαζαν το αφήγημα” και θα έπειθαν τα δεκάδες εκατομμύρια των Αμερικανών ψηφοφόρων – αλλά και των εκατοντάδων εκατομμυρίων “οπαδών” του σε όλο τον κόσμο – πως έκαναν λάθος.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, αυτή η φριχτή καρικατούρα που μεταλλάχθηκε σε “vigilante του παλιού καλού καιρού” κέρδισε τους πάντες και τα πάντα που βρέθηκαν απέναντι του, κι αυτό είναι που πρέπει να αναλυθεί, και να ερμηνευτεί για το τι σημαίνει για τον κόσμο, όχι το αντίστροφο.
Πως φτάσαμε οι Τραμπ όλου του κόσμου να κερδίζουν συνεχώς
Ας τα πιάσουμε λίγο απ’ την αρχή. Πριν καν φανταστούμε τον Τραμπ “πλανητάρχ”. Από την ώρα που ο κόσμος άρχισε να αλλάζει από το 2008 κι έπειτα προς μια “διαφορετική κατάσταση”, σε όλο τον πλανήτη αυξάνονται σταθερά – πέρα από την θερμοκρασία και τις φυσικές καταστροφές – ο συντηρητισμός και ο παραλογισμός. Οι ΗΠΑ ψήφισαν μετά από δύο τετραετίες Μπους, έναν μαύρο Πρόεδρο, και ο πλανήτης πίστεψε πως η Αμερική “πήγε μπροστά”. Μόνο που το κραχ του 08′ και η διάσωση του καπιταλιστικού οικοδομήματος εις βάρος λαών και μεσαίας τάξης σε Ευρώπη και Αμερική έφεραν μαζί τους κι ένα τσουνάμι αλλαγών που οι τεχνολογικές εξελίξεις δεν επέτρεψαν σε κανέναν να δει καθαρά και “άμεσα” για το τι άλλαζε στην παγκόσμια σκηνή.
Μετά από 8 χρόνια Ομπάμα, οι ΗΠΑ δεν ήταν η υπερδύναμη που επέβαλε το Pax Americana σ’ όλο τον πλανήτη όπως είχαμε μάθει και συνηθίσει από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου κι έπειτα. Ναι, ο Τραμπ βγήκε την πρώτη φορά Πρόεδρος – αποδεδειγμένα πια – με την υποστήριξη του ρωσικού underground internet, με hoaxes, “πειραγμένα βίντεο” και fake news στο Facebook και ένα πρωτοφανές σκάνδαλο επηρεασμού και “προσηλυτισμού” (ναι, ξεχάσατε ήδη την Cambridge Analytica πιθανότατα) το οποίο, ταυτόχρονα έβγαζε και την Βρετανία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, δυο πολιτικά γεγονότα που όλοι οι υπόλοιποι “απ’ έξω” βλέπαμε με σοκ, προσπαθώντας να πιστέψουμε πως γίνεται να μην βλέπουν τι μ@#$@ια κάνουν σε ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο.
Την ίδια ώρα βέβαια, η Ευρώπη είχε γονατίσει από την οικονομική κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε ήδη αρχίσει να διαλύεται (από μέσα) και να παλεύει για την όποια και όπως, επιβίωση και συνέχιση της ύπαρξης της, η Μέση Ανατολή είχε γίνει χίλια κομμάτια με 5-6 διαφορετικούς “παίκτες” να παίζουν σκάκι, πόκερ και ρώσικη ρουλέτα στα εδάφη και τον αέρα της Συρίας, οι ισορροπίες παγκοσμίως άλλαζαν γρηγορότερα απ’ ότι προλάβαιναν να γράψουν σε σημειώσεις οι διπλωμάτες, πόσω δε μάλλον να παρακολουθήσει ένας “απλός πολίτης”, και οι επικεφαλείς κυβερνήσεων, κρατών και οργανισμών έχαναν την γή κάτω απ’ τα πόδια τους εν μια νυκτί.
Πότε αρχίσατε να ακούτε το περίφημο “δεν υπάρχουν ηγέτες όπως παλιά”; Όταν η Ελλάδα έριχνε τον εκλεγμένο πρωθυπουργό της για να βάλει στην θέση του έναν τραπεζίτη (!) με συγκυβέρνηση των δύο κομμάτων που σφάζονταν για 35 χρόνια; Όταν ο πρόεδρος του ΔΝΤ άλλαζε εν μια νυκτί, πριν από μια από τις πιο κρίσιμες συνεδριάσεις του Ταμείου στην ιστορία του, γιατί τον έπιασαν να παρενοχλεί μια καμαριέρα σε ένα 5άστερο ξενοδοχείο απ’ αυτά που παγκοσμίως γίνονται τα πάντα αλλά δεν διαρρέει τίποτα;
Ή μήπως όταν ξεκινούσαν πόλεμοι σε διάφορες μεριές της οικουμένης, δήθεν “αναπάντεχα” κι αρχίσαμε να μαθαίνουμε για συγκρούσεις που “άλλαζαν τις ισορροπίες στην περιοχή” ή τον πλανήτη, σε χώρες που οι 9 στους 10 δεν είχαν ιδέα που βρίσκονται.
Ε, κάπου εκεί, συνέβαιναν και κάποια άλλα τρομακτικά επιδραστικά και σημαντικά για τις ζωές μας. Τα social media και τα smartphones άλλαξαν τα πάντα στον κόσμο και την ζωή των ανθρώπων, ακόμα και τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος μας, τα πιτσιρίκια nerds με τις “μεγάλες ιδέες” που “έκαιγαν λεφτά” των funds στη Sillicon Valley έγιναν δισεκατομμυριούχοι που είχαν πια τη δύναμη του Big Data, άρα και μια εξουσία/πρόσβαση και έλεγχο σε προσωπικές πληροφορίες που ποτέ ξανά δεν υπήρξε στην Ιστορία, το Big Tech έγινε και πιο πλούσιο, εκτός από εξωφρενικά δυνατό και απαραίτητο για όλους, από τις περισσότερες χώρες και τις εξουσίες του πλανήτη, και οι μόνοι που καταλάβαιναν τις τεράστιες πληγές που έρχονταν ήταν αυτοί που πάντα κερδίζουν πολλά και γρήγορα σε τέτοιες στιγμές ιστορικά’ οι Τυχοδιώκτες κι οι Απατεώνες.
Πάντα, ψάχνε για τον πραγματικά κερδισμένο
Όπως σε κάθε μεγάλη αλλαγή, σε κάθε μεγάλο γεγονός (ειδικά σε αυτά που δεν είναι εμφανείς οι ήρωες και κυρίως αυτοί που “κινούν τα νήματα), ο κανόνας είναι ξεκάθαρος και απλός, παρότι η εφαρμογή του ίσως να μην είναι τόσο γρήγορη για πολλούς. Αν θες να δεις ποιος κρύβεται πίσω από κάτι, δες ποιος κερδίζει από τις αλλαγές.
Η “απουσία ηγετών” είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα, που δεν έχει να κάνει μόνο με τις ιστορικές συγκυρίες αλλά και την εξέλιξη της Παιδείας και την αλλαγή διάχυσης, συγκέντρωσης και ελέγχου των πληροφοριών. Το τέλος του κόσμου όπως το ξέραμε όμως, ξεκίνησε λίγους μήνες πριν την στιγμή που εύκολα ορίζεται συνήθως ως η “ώρα της καμπής”. Πριν την 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Ήταν η Πρωτοχρονιά του 2000. Όταν το Χονγκ Κονγκ έφυγε από την βρετανική κυριαρχία και έγινε το διαμάντι του νέου κινεζικού στέμματος.
Η κινεζική πολιτική, πιο βαθιά και πολύπλοκη από κάθε άλλη σε ολόκληρο τον κόσμο, με σχεδιασμό 50ετίας δηλαδή, είχε μόλις αποκτήσει το όπλο που χρειαζόταν. Δείτε που βρίσκονται σήμερα η κινεζική υπερδύναμη, η διείσδυση της στην αφρικανική, την ασιατική, την αμερικανική και την ευρωπαϊκή οικονομία, ποιες δομές κατέχει σε όλο τον πλανήτη, τι πόρους κατέχει, τι πόρους ελέγχει, που βρίσκονται οι κινεζικές εταιρείες, ποιος ελέγχει τις θαλάσσιες και εμπορικές ροές, τι συνέβη στο παγκόσμιο εμπόριο, δείτε, ψάξτε, αναλύστε, συγκρίνετε. Η Κίνα πλέον είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Και σε κάθε άλλο τομέα, πέρα από τον έλεγχο των πυρηνικών και των όπλων, είναι είτε πρώτη είτε δεύτερη.
Την ίδια ώρα, η κατεστραμμένη στα 90s Ρωσία, βρήκε “σταθερότητα”. Μια χώρα που κυβερνάται από μια ολιγαρχία (το πλουσιότερο 1% των Ρώσων κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό εθνικού πλούτου από κάθε άλλη χώρα του κόσμου, εκτός Αραβίας) που μοιράστηκε τον εθνικό πλούτο της μεγαλύτερης σε έκταση “δημοκρατίας” στον πλανήτη, και που ελέγχεται από έναν διάβολο φτιαγμένο στα βάθη της KGB και την “κομενκλατούρα” του.
Τα έλεγαν οι παλιοί κομμουνιστές που διάβαζαν τα σοβιετικά σενάρια “νίκης” επί ψυχρού πολέμου, αλλά ποιος να το πιστέψει. Το σχέδιο της Κα Γκε Μπε σου λέει ήταν να καταστρέψει την αμερικανική κοινωνία “από μέσα”. Να τους “μετατρέψει σε ηλίθιους”, να τους “προκαλέσει εσωτερικές διαμάχες και να ενισχύσει τα φυλετικά προβλήματα του επί αιώνες εδραιωμένου ρατσισμού, σε σημείο να φτάσουν σε εμφύλιο πόλεμο” και να διαλύσει την “Αυτοκρατορία” χωρίς να πολεμήσει, άρα και να κινδυνεύσει, ποτέ μαζί της.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν κατάφερε ακόμα να βρει ενότητα, ισότητα, ισοτιμία, και κυρίως δύναμη. Δεν της λείπει απλά η “ενιαία φωνή”, αλλά απουσίαζει πλήρως ο πολιτικός λόγος και οποιαδήποτε σκέψη και συζήτηση για “πολιτική ενοποίηση” σταματάει αμέσως κάθε φορά που κάποια από τα μικρά κι αδύναμα μέλη εκφράζει τις ανάγκες του για κάτι που οι “μεγάλοι και πλούσιοι” βόρειοι δεν θέλουν να μπλέξουν.
Ποιοι κερδίζουν με όσα συμβαίνουν σε Ευρώπη, Αμερική και Μέση Ανατολή εδώ και 20 χρόνια; Αυτοί που δεν επιτρέπουν στις κοινωνίες και τους πολίτες τους να φέρουν οποιαδήποτε αλλαγή αλλά ελέγχουν και έχουν απλώσει σχέδια για παγκόσμια κυριαρχία εδώ και δεκαετίες.
Για θυμήσου τώρα ποιοι δείχνουν “μεγάλοι” και “ισχυροί” ηγέτες λοιπόν εδώ και 20 χρόνια σε έναν κόσμο που αλλάζει πιο γρήγορα από ποτέ; (Και δεν μιλάμε για τον Τραμπ). Όσοι δεν κυβερνούν δημοκρατίες, αλλά εξουσιάζουν με την πυγμή και τον φόβο.
Η τραγωδία του να ελπίζεις σε καλύτερες μέρες όταν έχει απλωθεί το σκοτάδι
Η αμερικανική κοινωνία δεν ήταν ποτέ “πρότυπο” για κάνεναν. Πολύ απλά γιατί δεν είναι “μία κοινωνία”. Οι ΗΠΑ είναι ακριβώς αυτό που λέει το όνομα τους. Ενωμένες – όχι και τόσο στενά μάλιστα σήμερα – πολιτείες. Το γεγονός πως η λέξη “αμερικανάκι” ήταν μια από τις πιο υποτιμητικές βρισιές για την ευφυΐα κάποιου για δεκαετίες, δεν είχε να κάνει ούτε με την “καλοσύνη”, ούτε με την ευγένεια τους, ούτε με την “πίστη τους στο σύστημα”.
Η αμερικανική κοινωνία ήταν ένα συνοθύλευμα από δεκάδες διαφορετικά και εντελώς ασύμβατα κοινά και τμήματα, που τα ένωναν όμως πράγματα που λίγες κοινωνίες έχουν κρατήσει σήμερα. Το “αμερικανικό όνειρο” ήταν το βασικό από αυτά. Η ασφάλεια και η δύναμη που έδινε για δεκαετίες το διαβατήριο και το δολάριο στους υπηκόους των ΗΠΑ, ήταν ένα είδος “θρησκείας”. Πάνω κι από τις ίδιες τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, οι Αμερικάνοι ένιωθαν πάντα “δυνατοί, σημαντικοί, πλούσιοι” και φυσικά “αφεντικά”.
Η ιστορία έχει σταθερά δύσκολους καιρούς, σχεδόν πάντα για κάθε γενιά. Άρα η δυσκολία μιας οικονομικής κρίσης δεν θα έπρεπε να προκαλέσει τόσο τραγικά αποτελέσματα. Είναι όμως ο συνδυασμός των πάρα πολλών διαφορετικών προβλημάτων που έχουν γεμίσει και τις ΗΠΑ και τον δυτικό κόσμο που έχουν μεταλλάξει τις κοινωνίες.
Millenials και Generation Z μεγάλωσαν σε κρίσεις, με έντονες δυστοπικές αναφορές και ρεαλιστικά δράματα γύρω τους, αλλά κυρίως, μεγάλωσαν με Ίντερνετ. Δηλαδή χωρίς έλεγχο σε όσα έβλεπαν, μάθαιναν, συνήθιζαν και (δεν) καταλάβαιναν. Κι αυτοί και οι προηγούμενοι, οι σημερινοί 40-50, αυτοί που θα έρχονταν για να “πάρουν τα κουμάντα” πια δηλαδή, όπως συνέβαινε εδώ και αιώνες στον κόσμο, είναι οι πρώτες γενιές εδώ και 100-120 χρόνια, που ξέρουν, καταλαβαίνουν, και πλέον ακούν και συνεχώς, πως θα ζήσουν χειρότερα από τους γονείς τους.
Ο κυνισμός, η απουσία ελπίδας, η εκπαίδευση στην απάθεια και το νιχιλισμό, φέρνει ακριβώς όσα περιγράφουν οι γερμανοί φιλόσοφοι που τα εκφράζουν εδώ και 200 χρόνια περίπου. Μαυρίλα, στενοχώρια, μιζέρια, δυστοπία, ζωή “μαύρη κι άραχνη”.
Μέχρι να ισορροπήσει το… εκκρεμές
Την ώρα που εξελίσσεται ένας παγκόσμιος πολιτισμικός “πόλεμος”, ανάμεσα σε όσους προσπαθούν να “κρατηθούν” στο παρελθόν, σε αυτά που στο μυαλό τους είναι “γνωστά, οικεία, λογικά, παραδοσιακά”, πράγματα, καταστάσεις, απόψεις και “θέσφατα” που ονομάζουν όπως τους έχουν εκπαιδεύσει, είτε απλά όπως τους έρθει (γι’ αυτό και ακούς για “αρχές και αξίες” όταν απλά άνθρωποι μιλάνε για συνήθειες και παρωχημένες πρακτικές), και σε αυτούς που βλέπουν και προσπαθούν να φτιάξουν έναν κόσμο πιο ελεύθερο, πιο ανοιχτό, συμπεριλιπτικό, χωρίς διακρίσεις, χωρίς βία, χωρίς διαχωρισμούς και χωρίς τα όρια του παρελθόντος, η φτωχοποίηση της μέσης τάξης και η απουσία κοινωνικού οράματος, κάνουν τον κόσμο να “διαλέγει μεριές”.
Τα social media κι οι αλγόριθμοι με τα bubbles που κατασκευάζουν, και κυρίως η απόσταση που δημιουργεί το Ίντερνετ από την λογική και την κριτική σκέψη, φορτώνοντας με συναισθήματα και αντίδραση τον εγκέφαλο όλων μας που παρακολουθούμε και ζούμε μέσα σε και από μια/δύο/πολλές οθόνες ταυτόχρονα, γιγαντώνουν την πόλωση και ενισχύουν τα δίπολα.
Ο συντηρητισμός, είναι ένα από τα πιο “σταθερά” και αναμενόμενα φαινόμενα σε καιρούς φτώχειας, δυσκολιών, κρίσεων και ανασφάλειας. Η αντίδραση σε κάθε δράση που σπάει τους παλιούς τρόπους και κανόνες, είναι πάντα ισχυρή, ειδικά όταν οι άνθρωποι έχουν ήδη χάσει πολλά.
Στην Αμερική, η κοινωνία φωνάζει εδώ και μια δεκαετία πως οι “λευκοί στρέιτ άντρες” είναι “ο νέος ταξικός εχθρός”. Μόνο που η πλειοψηφία της κοινωνίας, ανήκει ή σχετίζεται εν πολλοίς σε και με αυτή την κατηγορία. Ο διαχωρισμός διχάζει την αμερικανική κοινωνία, κι η συμπερίληψη έγινε “αιτία πολέμου” αντί για να βοηθήσει στην ενσωμάτωση των αποκλεισμένων ή φοβισμένων ομάδων που κακοπερνούσαν ή κρύβονταν για δεκαετίες. Η ρητορική μίσους που γεννιέται στο Ίντερνετ εύκολα, έγινε δημόσιος λόγος και όταν τα ένστικτα επιβάλλονται της λογικής, ο πιο βιτριολικός λόγος κι η πιο δυναμική πολεμική κερδίζουν οπαδούς. Κι όσο οι νεο-συντηρητικοί (που σε κοινωνίες όπως η Αμερικανική και κυρίως η Ευρωπαϊκή που γερνάνε, άρα έχουν μεγαλύτερα κοινά για να αναπτυχθούν μέσα τους) εξαπλώνονται και πολλαπλασιάζονται, οι αλλαγές κι η εξέλιξη θα γίνονται όλο και πιο δύσκολα. Κι όσο δυσκολεύει μια μάχη, τόσο πιο σκληρή, έντονη, απάνθρωπη γίνεται.
Πόσους νέους Τραμπ να περιμένουμε δηλαδή
Ζούμε σε μια ιστορική στιγμή που ο παραλογισμός επικρατεί όλο και πιο εύκολα, όλο και πιο μαζικά. Η νίκη του Τραμπ, παρά τα σκάνδαλα, παρά τις κατηγορίες, τη βία, τις καταδίκες, τα λάθη, το μίσος, το μισογυνισμό, το ρατσισμό κι όλα τα φριχτά πράγματα που εκφράζει, εκπροσωπεί και διαφημίζει αυτό το γερασμένο κακομαθημένο πολυεκατομμυριούχο κωλόπαιδο, μας δείχνει ένα πράγμα ξεκάθαρα. Πέρα από τους συντηρητικούς και τους ακραίους που έτσι κι αλλιώς υπάρχουν πάντα σε κάθε κοινωνία, πλέον το μέσο άτομο στην Αμερική, κι οι άνδρες ακόμα περισσότερο, νιώθουν κουρασμένοι, εξαγριωμένοι, αντίθετοι σε όσα πιστεύουν πως “το σύστημα” τους λέει κάθε μέρα. Το ίδιο ισχύει πια και για την Ευρώπη, και το ζούμε και στην Ελλάδα, κάθε μέρα, δίπλα μας, στις δουλειές, στους δρόμους, στα timeline μας.
Ο Τραμπ, όπως κι ο Ζελένσκι, όπως κι η Μελόνι, o Ορμπάν, ο Μπολσονάρο ή ο Μπόρις Τζόνσον, και η Μαρί Λεπέν, είναι το πρόσωπο του ίδιου πράγματος. Της έλλειψης εμπιστοσύνης σε κάθε τι, οι κοινωνίες κι οι πολίτες θεωρούν πλέον “σύστημα”. Δηλαδή τους επαγγελματίες πολιτικούς, τα “παραδοσιακά” MΜΕ, τους επιστήμονες, τους ειδικούς, κάθε είδους “ταγό από τα παλιά”. Φτάσαμε στο σημείο να αμφισβητούνται οι γιατροί κι οι επιστήμονες, τα στοιχεία, τα δεδομένα, η επιστημονική απόδειξη. Προφανώς και οποιοσδήποτε άλλος λοιπόν καταχωρείται στο συλλογικό υποσυνείδητο ως “μέρος του συστήματος” (άρα και υπαίτιος των προβλημάτων που επηρεάζουν την ζωή του) τρώει “μαύρο”.
Η “ταυτότητα του αντισυστημικού”, έρχεται πάντα με φτηνό (λες κι υπάρχει κι άλλος) λαϊκισμό. Με υπεραπλουστευμένες γενικεύσεις, με “εμείς κι αυτοί”, με πόλωση, με ασπρόμαυρα διλλήματα, με ρητορική μίσους “για όσους φταίνε”, με ποπολάρικη ρητορική και επαναστατική συνθηματολογία. Μιλάει μόνο στο θυμικό, προφανώς γιατί αποφεύγει οποιαδήποτε σύνδεση και σύγκλιση με τη λογική, απενοχοποιεί την επιθετικότητα και την βία “ενάντια στους άλλους”.
Στις κοινωνίες που υπάρχουν στέρεες βάσεις δημοκρατίας, ο κίνδυνος είναι οι λαϊκιστές κι οι έξυπνοι κλόουν (ναι σαν τον Τραμπ) που αποφασίζουν να παίξουν με την εξουσία και να δοκιμάσουν την τύχη τους στο πολιτικό επίπεδο. Στις υπόλοιπες, οι ολιγάρχες κι οι επικίνδυνοι τυχοδιώκτες που ελέγχουν δομές, ΜΜΕ και στρατό, παίρνουν τον έλεγχο και δεν αφήνουν κανέναν να εκφράσει αντίλογο.
Κι αν η άνοδος της δεξιάς με τους Βελόπουλους, τους νεοχριστιανούς, τους Σπαρτιάτες, κι όποιους πήραν την θέση της Χρυσής Αυγής και του κενού που δημιουργείται μεταξύ κέντρου και άκρας δεξιάς που δεν ψηφίζει “σύστημα”, δεν σε τρομάζει ήδη, φαντάσου τι θα γινόταν αν εμφανιζόταν ένας “λαϊκός ήρωας” που θα “τα λέει ωραία” και “δεν θα μασάει τα λόγια του”, αλλά δεν θα αρέσει στον Πορτοσάλτε και τον Άδωνι. Πόσο δύσκολα θα μπορούσε να γίνει επικίνδυνος και να ονομαστεί “Έλληνας Τραμπ” ή κάτι αντίστοιχο ο Λιάγκας πχ (αν δεν έκανε την ιεροσυλία με το σπίτι του Μπάλντοκ), ή ο Στέφανος Χίος, ή ο Μάρκος Σεφερλής;
