Το “Αυτός ο Άνθρωπος Αυτός”, κλασικό λαϊκό άσμα της Ρίτας Σακελλαρίου (τους στίχους είχε γράψει η υπέροχη, παρότι εντελώς αδικημένη Μάρω Μπιζάνη, και τη μουσική ο Λυκούργος Μαρκέας), αποτελεί κάτι παραπάνω από μια κραυγή ερωτικής απόγνωσης. Στα αυτιά του κοινού ακούγεται σαν το απόλυτο κομμάτι χωρισμού, όμως, με μια πιο προσεκτική ματιά, μπορούμε να δούμε πώς οι στίχοι του συνδέονται με βαθύτερα φιλοσοφικά ρεύματα. Τι θα έλεγε ο Πλάτωνας, ο Sartre, ο Hegel και ο Freud για τον άνθρωπο που “περπατάει σκυφτός και δεν μιλάει σε κανένα”; Πώς θα σχολίαζαν τον άλλον μισό από το κορμί της Ρίτας; Πιάσε ένα ποτήρι κρασί, βάλε το τραγούδι στο repeat και ετοιμάσου για μια υπαρξιακή ανάλυση που θα σε αφήσει να κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη με ένα δάκρυ στο μάτι. Κι αν σε πιάσουν τα σεκλέτια πιο “βαθιά”, ρίξε και μια γυροβολιά, “Andreas style”.
Αυτός ο άνθρωπος αυτός
που περπατάει πάντα σκυφτός
και δε μιλάει σε κανένα
κλαίει κλαίει
κλαίει για μένα
κλαίει κλαίει
κλαίει για μένα.
Αυτός ο άνθρωπος αυτός
ήταν ο άλλος μου εαυτός
ήταν το άλλο
το μισό από το κορμί μου
αυτός ο άνθρωπος αυτός
ήταν ο άλλος μου εαυτός.
Αυτός ο άνθρωπος αυτός
που ήταν τόσο δυνατός
και με κοιτάζει πικραμένα
κλαίει κλαίει
κλαίει για μένα
κλαίει κλαίει
κλαίει για μένα.
Αυτός ο άνθρωπος αυτός
ήταν ο άλλος μου εαυτός
ήταν το άλλο
το μισό από το κορμί μου
αυτός ο άνθρωπος αυτός
ήταν ο άλλος μου εαυτός.
Πλατωνική Ανάλυση: Η Αναζήτηση του Άλλου Μισού
Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά. Ο Πλάτωνας στο Συμπόσιο αναφέρει τον περίφημο μύθο του Αριστοφάνη, σύμφωνα με τον οποίο οι άνθρωποι ήταν αρχικά ολοκληρωμένες οντότητες, αλλά οι θεοί, από φθόνο ή από φόβο για την ισχύ τους, τους χώρισαν στα δύο. Έτσι, από τότε, ο καθένας μας αναζητά το άλλο του μισό για να ξαναγίνει ολόκληρος.
Στο “Αυτός ο Άνθρωπος Αυτός”, η Ρίτα φέρνει αυτή την Πλατωνική αναζήτηση στη ζωή: “Είναι το άλλο μου μισό από το κορμί μου, ο άλλος μου εαυτός”. Η αφηγήτρια βλέπει αυτόν τον άνθρωπο ως το κομμάτι που της λείπει, υποδηλώνοντας ότι η ύπαρξή της είναι ατελής χωρίς αυτόν. Αν ζούσε ο Πλάτωνας σήμερα, θα την έβλεπε να βάζει το χέρι στην καρδιά και να τραγουδάει ότι έχει βρει την ψυχή που τη συμπληρώνει, αλλά τα πράγματα δεν πάνε όπως θα έπρεπε. Ο άλλος μισός της, όμως, είναι “σκυφτός και θλιμμένος”, δείχνοντας ότι η ανθρώπινη αναζήτηση για ολοκλήρωση είναι συχνά γεμάτη πόνο και δυσκολίες. Ο έρωτας δεν είναι απλά σωματικός, είναι και πνευματικός, μια πορεία προς την αλήθεια και την αθανασία, ακόμα και αν ο δρόμος περνά από την ταβέρνα του Έλα Πάρε με.
Ας είμαστε ρεαλιστές: αυτός ο άνθρωπος περνά μια φάση σαν να έχει κλείσει όλες τις εφαρμογές delivery της γειτονιάς του και δεν βρίσκει το φαγητό που θέλει. Η θλίψη του, λοιπόν, δεν αφορά μόνο την ερωτική σχέση, αλλά υποδηλώνει τη βαθύτερη επιθυμία για την επανένωση του ατόμου με το ιδανικό του άλλο μισό. Είναι η απόλυτη Πλατωνική αναζήτηση του καλού και του ωραίου.
Υπαρξιακή Ανάλυση: Η Απόλυτη Ερωτική Αποξένωση
Περνάμε τώρα στον υπαρξισμό. Φαντάσου τη Ρίτα Σακελλαρίου δίπλα στον Jean-Paul Sartre σε ένα καφέ στο Παρίσι, να συζητάνε για την ανθρώπινη αποξένωση. Κι όμως, ο “σκυφτός” και “θλιμμένος” άνθρωπος του τραγουδιού φαίνεται να βιώνει ακριβώς αυτή την υπαρξιακή αποξένωση που περιγράφει ο Sartre. Ο άνθρωπος αυτός περπατά σκυφτός, χαμένος μέσα στις σκέψεις του, χωρίς να μιλά σε κανέναν, ένα σύμβολο της μοναξιάς που προκύπτει όταν αντιλαμβάνεσαι ότι είσαι καταδικασμένος να είσαι ελεύθερος.
Για τον Sartre, η ελευθερία είναι βαριά υπόθεση, καθώς το άτομο είναι υπεύθυνο για τον εαυτό του και τις επιλογές του. Όταν λοιπόν η αφηγήτρια λέει ότι αυτός ο άνθρωπος “κλαίει για μένα”, ουσιαστικά εννοεί πως ο άνθρωπος αυτός αντιμετωπίζει την υπαρξιακή του ελευθερία με δάκρυα στα μάτια. Αναζητά την αυθεντικότητά του μέσα από τη σχέση του με τον Άλλο, όμως η αδυναμία του να βρει νόημα σε αυτόν τον κόσμο τον οδηγεί στην απόγνωση.
Η Ρίτα εδώ περιγράφει μια υπαρξιακή κρίση που την έχουμε ζήσει όλοι μας. Είναι σαν το συναίσθημα που σε πιάνει όταν σκρολάρεις στο Netflix για ώρες και δεν βρίσκεις τίποτα να δεις. Η ελευθερία της επιλογής είναι εκεί, αλλά το άγχος αυτής της ελευθερίας σε καταπνίγει. Στο τραγούδι, αυτή η πάλη για αυθεντική ύπαρξη μετατρέπεται σε θλίψη και απομόνωση, με τον άνθρωπο να παραμένει “άλλος μου εαυτός”, αλλά ποτέ πλήρως προσιτός.
Εγελιανή Ανάλυση: Η Διαλεκτική της Αναγνώρισης
Ο Hegel έλεγε πως η αυτοσυνείδηση επιτυγχάνεται μόνο μέσω της αναγνώρισης από έναν Άλλο. Ο άνθρωπος των στίχων είναι αυτός ο Άλλος, η αντανάκλαση του εαυτού μέσα από τη σχέση. Όμως η σχέση αυτή, όπως φαίνεται στο τραγούδι, δεν είναι απλά μια ρομαντική αλληλεπίδραση. Είναι μια διαλεκτική διαδικασία. Η αφηγήτρια αναγνωρίζει αυτόν τον άνθρωπο ως “το άλλο μισό”, όμως η αμοιβαία αναγνώριση δεν είναι πλήρης. Αυτός “περπατάει πάντα σκυφτός”, δείχνοντας ότι δεν έχει επιτύχει την αναγκαία αναγνώριση και σύνθεση.
Η θλίψη του ανθρώπου αυτού μπορεί να θεωρηθεί ως το αποτέλεσμα μιας αντίθεσης που δεν έχει ακόμα επιλυθεί. Για τον Hegel, αυτή η διαλεκτική σχέση είναι το κλειδί για την αυτοσυνείδηση: η θέση και η αντίθεση οδηγούν στη σύνθεση. Στο τραγούδι όμως, η σύνθεση δεν έχει επιτευχθεί ακόμα. Η “Ριτάρα” βλέπει τον άνθρωπο αυτόν σαν τον άλλο της εαυτό, αλλά ο ίδιος δεν έχει βρει την ενότητα που θα του επέτρεπε να σταθεί ψηλά και περήφανος.
Στην πραγματικότητα, ο άνθρωπος αυτός βρίσκεται σε μια κατάσταση αποξένωσης, ακριβώς όπως εμείς νιώθουμε αποξενωμένοι όταν το Wi-Fi πέφτει την ώρα που κάνουμε binge watching. Ο Hegel θα έλεγε ότι η λύση έρχεται μέσα από τη σύνθεση αυτών των αντιθέσεων, κάτι που η αφηγήτρια αναζητά, αλλά ακόμα δεν έχει βρει.
Φροϋδική Ανάλυση: Ο Άνθρωπος Αυτός Είναι το Υποσυνείδητο Σου
Περνώντας τώρα στον Freud, η ψυχαναλυτική προσέγγιση των στίχων αποκαλύπτει τις ασυνείδητες επιθυμίες και τις εσωτερικές συγκρούσεις που βιώνει η ερμηνεύτρια. Ο άνθρωπος αυτός δεν είναι απλά ο άλλος της εαυτός, είναι ο καθρέφτης των καταπιεσμένων συναισθημάτων της.
Σύμφωνα με τη φροϋδική θεωρία, ο άνθρωπος αυτός που “περπατάει σκυφτός” μπορεί να αντιπροσωπεύει το καταπιεσμένο Εγώ της αφηγήτριας. Η αδυναμία του να μιλήσει συμβολίζει την καταπίεση των βαθύτερων συναισθημάτων και επιθυμιών της. Η εμμονή της στιχουργού με την εικόνα αυτού του ανθρώπου είναι ουσιαστικά μια προβολή της δικής της εσωτερικής πάλης για αναγνώριση και αποδοχή.
Αν κοιτάξουμε βαθύτερα, αυτή η ταύτιση με τον άλλο εαυτό μπορεί να αντλείται από την πρωταρχική ενότητα που υπήρχε μεταξύ της μητέρας και του παιδιού, όπως περιγράφεται στη φροϋδική θεωρία. Αυτή η απώλεια της ενότητας οδηγεί σε μια διαρκή αναζήτηση για αντικείμενα που θα καλύψουν το κενό, και ο άνθρωπος αυτός είναι το αντικείμενο της επιθυμίας που η αφηγήτρια δεν μπορεί να προσεγγίσει πλήρως.
Λακανική Ανάλυση: Το Στάδιο του Καθρέφτη και η Επιθυμία του Άλλου
Κλείνουμε με τον Lacan, που μας προσφέρει ίσως την πιο ενδιαφέρουσα ανάλυση του τραγουδιού. Ο Lacan έλεγε ότι το υποκείμενο αναπτύσσει την ταυτότητά του μέσω της αναγνώρισης στον καθρέφτη. Στην περίπτωση του “Αυτός ο Άνθρωπος Αυτός”, ο άλλος αυτός εαυτός είναι ο καθρέφτης της ερμηνεύτριας. Όμως αυτή η εικόνα είναι πάντα μια ψευδαίσθηση.
Το υποκείμενο προσπαθεί να βρει την ολοκλήρωση μέσα από τον άλλο, όμως η αλήθεια είναι ότι αυτή η ολοκλήρωση δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί πλήρως. Ο άλλος είναι πάντα κάτι ανέφικτο, κάτι που μας ξεφεύγει. Η θλίψη του ανθρώπου, που “κλαίει για μένα”, δείχνει την αέναη αναζήτηση της επιθυμίας που δεν μπορεί να ικανοποιηθεί.
Στην πραγματικότητα, ο άνθρωπος αυτός είναι η αντανάκλαση της επιθυμίας της Ρίτας, η οποία προσπαθεί να βρει την ταυτότητά της μέσα από αυτόν, όμως η επιθυμία της είναι πάντα κάτι το οποίο της διαφεύγει. Αυτή η ατέρμονη αναζήτηση, το συνεχές κυνήγι του ανέφικτου, είναι αυτό που κάνει το τραγούδι τόσο σπαρακτικό αλλά και τόσο ανθρώπινο.
Επίλογος: Αυτός ο Άνθρωπος… Είσαι Εσύ
Τελικά, ο άνθρωπος αυτός δεν είναι απλά ένα αντικείμενο του πόθου ή της θλίψης. Είναι η αντανάκλαση της δικής μας υπαρξιακής αναζήτησης, το κομμάτι του εαυτού μας που πάντα θα αναζητά την ολοκλήρωση, είτε μέσα από τον έρωτα, είτε μέσα από την αναγνώριση, είτε μέσα από το άπειρο κυνήγι της επιθυμίας.
