Στα πρωινά τηλεοπτικά πάνελ, εκεί όπου ο πολιτισμός φλερτάρει με την προχειρότητα και η τηλεθέαση εξισώνεται με τη σκανδαλοθηρία, ο Δήμος Βερύκιος, για ακόμη μία φορά, κέρδισε λίγα λεπτά προσοχής. Το σχόλιό του για την Έλλη Στάη – «μπέμπα ετών 70 με καινούργιο πρόσωπο» – προστέθηκε στη μακρά λίστα των εύκολων, στερεοτυπικών παρατηρήσεων που κρύβουν από κάτω συμπλέγματα και νοοτροπίες που επιμένουν, παρά την αλλαγή των εποχών.
Ας πω τα προφανή, μιας και όπως φαίνεται για κάποιους δεν είναι και αυτονόητα. Προφανώς και η Έλλη Στάη δεν χρειάζεται κανέναν να την “υπερασπιστεί”. Και γενικά, και ειδικά. Η Στάη είναι μια εμβληματική φυσιογνωμία της ελληνικής τηλεόρασης. Εξαιρετικά ευφυής, έμπειρη και διαρκώς επίκαιρη, δεν χρειάζεται να αποδείξει τίποτα και σε κανέναν. Κι όμως, τα σχόλια που δέχτηκε από τον Βερύκιο, υπονοώντας ότι έκανε lifting, ήταν αρκετά για να ενεργοποιήσουν βαθιά ριζωμένα στερεότυπα σχετικά με την ηλικία και την εμφάνιση των γυναικών. Τι σημαίνει αυτό όμως για τον σχολιαστή και τι αντιπροσωπεύει αυτό το “προσβλημέντο” για την κοινωνία μας;
Η ψυχοσύνθεση του λαϊκιστή – Βερύκιος ακούει;
Ο Βερύκιος δεν είναι ένας άνθρωπος που λειτουργεί με βάση την τυχαιότητα. Αντίθετα, κατανοεί πλήρως τους κανόνες του παιχνιδιού που υπηρετεί εδώ και δεκαετίες. Χρησιμοποιεί την ατάκα ως εργαλείο επιβίωσης σε μια βιομηχανία που επιδιώκει το σοκ και τη δημόσια πρόκληση. Αλλά η “λαϊκή σοφία” του είναι εμποτισμένη με ένα συγκεκριμένο είδος μισογυνισμού και ηλικιακού ρατσισμού. Γιατί; Γιατί αυτά τα στερεότυπα που αναπαράγει εξασφαλίζουν την παραμονή του στο φως των προβολέων.
Πίσω από τον φαινομενικά αθώο σχολιασμό, κρύβεται η ανάγκη να συντηρήσει την ιδέα ότι μια γυναίκα όπως η Στάη, με καριέρα που έχει οριστεί από την επαγγελματική της επάρκεια και την αποφασιστικότητά της, οφείλει να λογοδοτεί για την εξωτερική της εμφάνιση. Αυτό που έχει κάνει εδώ ο Βερύκιος δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια προσπάθεια να μειώσει, έστω και έμμεσα, την επαγγελματική της βαρύτητα υπενθυμίζοντας ότι «είναι γυναίκα» και «είναι 70 ετών».
Η ψυχολογική ανάλυση ενός τέτοιου ανθρώπου, ενός “τηλεοπτικού λαϊκιστή”, φανερώνει τον φόβο απέναντι στη γυναικεία δύναμη, ειδικά όταν αυτή υπερβαίνει τα κοινωνικά στερεότυπα που επιβάλλουν οι ίδιοι. Σε μια πατριαρχική κοινωνία όπου οι άνδρες σχολιαστές όπως ο Βερύκιος έχουν αποκτήσει φήμη μέσω της σκληρότητας, η επιθυμία να υποβιβάσουν τις γυναίκες πηγάζει από το φόβο της εξάλειψης του ελέγχου που είχαν παραδοσιακά πάνω τους.
Ποιος το βρίσκει αστείο;
Αλλά τι είναι αυτό που κάνει τέτοιου είδους σχόλια να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στη σύγχρονη τηλεοπτική κουλτούρα; Το σχόλιο του Βερύκιου δεν αφορούσε την προσωπικότητα της Στάη, τις επαγγελματικές της επιτυχίες ή τις απόψεις της. Ήταν η έκφραση ενός ηλικιακού ρατσισμού που υποδηλώνει πως μια γυναίκα της ηλικίας της οφείλει να “παραμείνει” νέα. Ο Βερύκιος απευθύνεται σε μια κοινωνία που συνεχίζει να υποκρίνεται ότι οι γυναίκες πρέπει να προσαρμόζονται στα πρότυπα της αιώνιας νεότητας, και όποια τολμήσει να ξεφύγει από αυτά, πρέπει να υποστεί δημόσια αποδοκιμασία.
Το ζήτημα εδώ δεν είναι μόνο οι πλαστικές επεμβάσεις ή η γυναικεία αυτοδιάθεση πάνω στο σώμα τους – είναι ο τρόπος με τον οποίο μια ολόκληρη κοινωνία αντιλαμβάνεται τη γυναίκα μέσα από τα μάτια του “male gaze”. Και το σχόλιο του Βερύκιου ήταν απλώς η έκφραση μιας ευρύτερης κοινωνικής νόρμας που υπαγορεύει πως η εμφάνιση μιας γυναίκας είναι πιο σημαντική από την ικανότητά της ή την προσωπικότητά της.
Φυσικά, η Έλλη Στάη δεν απάντησε στο σχόλιο. Δεν χρειάζεται να απολογηθεί για τίποτα. Δεν είναι υπόλογη ούτε στον Βερύκιο, ούτε σε κανέναν που θεωρεί πως μπορεί να κρίνει την εμφάνισή της. Και αυτό είναι το στοιχείο που ίσως ενοχλεί περισσότερο το σύστημα που εκπροσωπεί ο Βερύκιος: οι γυναίκες πλέον δεν χρειάζεται να ζητούν την έγκριση κανενός για να κάνουν τις δικές τους επιλογές σχετικά με το σώμα και την εμφάνισή τους.
Ο Δήμος Βερύκιος βέβαια, λίγη ώρα μετά, λέγοντας πως “θέλησε να επισημάνει τις καλές του προθέσεις αλλά και τον σεβασμό προς τη σπουδαία συνάδελφό του”, μετά από παρότρυνση της Σταματίνας Τσιμτσιλή.
«Πού ήταν το κακό; Στη λέξη «μπέμπα»; Παραδέχομαι και θαυμάζω την Έλλη Στάη και το εκφράζω πάντα. Αυτό είναι γνωστό. Κάθε φορά που τη συναντάω, της κάνω το δικό μου λευκαδίτικο κοπλιμέντο στο αυτί: μπήκε ο διάολος μέσα σου και σε φοβάται ο χρόνος. Κι εκείνη χαμογελάει και το δέχεται», είπε αρχικά ο Δήμος Βερύκιος.
«Δεν είναι κοπλιμέντο αυτό για μία γυναίκα να της πεις ότι μπήκε ο διάολος μέσα της και τη φοβάται ακόμα και ο χρόνος;», επισήμανε χαρακτηριστικά.
«Γράφει μία τηλεκριτικός: το 70 ετών ηλικιακός ρατσισμός. Ποιος ηλικιακός ρατσισμός; Η ίδια το έχει πει σε συνέντευξή της εδώ στον Alpha. Φωνάζει ότι είναι ένα δροσερό πρόσωπο. Είναι διαφήμιση, έτσι πρέπει να είναι ο 70αρης σήμερα. Πρέπει να μου πει ευχαριστώ, ανέδειξα αυτό που κάνει με κόπο, που τρέχει κάθε μέρα», συμπλήρωσε στην απάντησή του ο Δήμος Βερύκιος μεταξύ σοβαρού και αστείου.
«Πώς το πήγες από δω, πώς το πήγες από κει, θα την κάνεις να σου ζητήσει και συγνώμη στο τέλος», σχολίασε με χιούμορ η Σταματίνα Τσιμτσιλή. «Χίλια συγνώμη αν ενοχλήθηκε αλλά δεν ενοχλήθηκε. Αυτό το πρόσωπο δεν είναι να το θαυμάζεις;», τόνισε ο Δήμος Βερύκιος.
Για να ξέρεις τι έκανες λάθος λοιπόν κύριε Βερύκιε
Αν όπως λες πιστεύεις πως το να λες μια ενήλικη γυναίκα “μπέμπα” είναι “χαριτωμένο και γλυκό”, κάνεις λάθος. Μίλησε για αυτό με τις ίδιες τις γυναίκες αν δεν πιστεύεις εμένα, ρώτησε – πιθανότατα για πρώτη φορά, αλλά δεν είναι κακό, ίσα ίσα – τες τι αισθάνονται όταν ένας άνδρας τις αποκαλεί “κοριτσάκια, μπέμπες, μικρούλες” και άλλα τέτοια γλοιώδη και γελοία. Αν επίσης δεν σου πέρασε ποτέ απ’ το μυαλό, σκέψου, για μια στιγμή και μόνο αν δεν αντέξεις παραπάνω, να σε αποκαλούσε αντίστοιχα μια γυναίκα δημοσιογράφος (ή οτιδήποτε άλλο, δεν είναι αυτό το θέμα) “μπέμπη ετών 62” ή “αγοράκι με φρέσκο προσωπάκι και μαλλί μπαμπάκι”, πόσο “κοπλιμέντο” θα το έβρισκε.
Αν μπορείς να διαβάζεις “με τις ώρες” όπως λες για να μάθεις τα πάντα για τα ρεπορτάζ σου για τα όπλα, την οικονομία, την ευρωπαϊκή πολιτική, την νέα γεωπολιτική κατάσταση στον πλανήτη, ή ότι άλλο ασχολείσαι στα σχόλια και τα ρεπορτάζ σου, μια χαρά μπορείς να διαβάσεις τι είναι πλέον μη ανεκτό στον δημόσιο λόγο – και όχι δεν μιλάμε για την “πολιτική ορθότητα” γενικά – και τι είναι ηλικιακός ρατσισμός, σεξισμός και αντίστοιχα πολύ σημαντικά και προβληματικά θέματα, τα οποία δεν έμαθες να ξεχωρίζεις όλες αυτές τις δεκαετίες που δούλευες σκληρά και παθιασμένα για τα αφεντικά που “λάτρευες” όπως πολλές φορές θύμιζες δημοσίως πως έκανες.
Σε έναν κόσμο που αλλάζει
Όσο κι αν οι αντιλήψεις των 90s παραμένουν ζωντανές σε κάποιους χώρους, η εποχή αλλάζει. Οι γυναίκες ανακτούν τον έλεγχο της εικόνας τους, διεκδικούν την ισότητα και την αυτοδιάθεση. Το σχόλιο του Βερύκιου ήταν απλώς μια υπενθύμιση των αλυσίδων που κάποιες γενιές συνεχίζουν να φορούν – αλλά δεν είναι πια οι μόνες φωνές.
Το “μπέμπα ετών 70” του Δήμου Βερύκιου είναι η επιβεβαίωση της παθογένειας μιας εποχής που αρνείται να αφήσει πίσω τα στερεότυπά της. Μόνο που η νέα εποχή δεν τον περιμένει.
