Friends. Ελληνιστί “φιλαράκια”. Τριάντα χρόνια πέρασαν από την πρώτη φορά που ακούσαμε τον Ross να εξηγεί ότι “ήμασταν σε διάλειμμα” και τον Chandler να πετάει τις σαρκαστικές του ατάκες σαν να μην υπάρχει αύριο. Ίσως, χωρίς να το καταλάβουμε, ο τρόπος που μιλάμε, που αποστασιοποιούμαστε με έξυπνες και κοφτερές παρατηρήσεις, να χρωστά πολλά σε εκείνον. Ο Chandler Bing ήταν το πρώτο σύμβολο της ειρωνείας της εποχής μας, με το γρήγορο, αμείλικτο χιούμορ του να γίνεται σημείο αναφοράς για γενιές. Κι όμως, πίσω από τις φαρμακερές ατάκες του και την ατελείωτη αυτοσαρκαστική του μάσκα, υπήρχε μια τρυφερή, ευάλωτη ψυχή. Το Friends ήταν μια γιορτή της φιλίας, της αγάπης, της καθημερινότητας που γίνεται λίγο πιο ανεκτή με ένα καλό αστείο. Και για αυτό, όσες κριτικές κι αν του γίνουν, παραμένει για πολλούς από εμάς ένας γλυκός, ανακουφιστικός φίλος, που πάντα ξέρει τι να πει.
Friends ετών 30
Η 30ή επέτειος από την πρώτη προβολή των Friends είναι μια ευκαιρία να αναλογιστούμε πώς μια φαινομενικά απλή σειρά μετατράπηκε σε ένα παγκόσμιο πολιτισμικό φαινόμενο και πώς αυτό διατηρεί ακόμα τη δύναμή του στις καρδιές των ανθρώπων. Παρά τα προβλήματα και τις αντιθέσεις που αναδεικνύουν οι νέες γενιές, η σειρά παραμένει αναπόσπαστο κομμάτι της ποπ κουλτούρας.
Η δεκαετία του ’90 ήταν μια εποχή ανακατατάξεων και αλλαγών. Στην καρδιά αυτής της εποχής, εμφανίστηκαν έξι φίλοι, που μοιράζονταν τα καθημερινά τους άγχη, τις ερωτικές τους απογοητεύσεις, και τις χαρές της φιλίας και της κοινής ζωής στη Νέα Υόρκη. Με αυτή την απλή συνταγή, οι δημιουργοί Marta Kauffman και David Crane κατάφεραν να πιάσουν το σφυγμό μιας ολόκληρης γενιάς, καταγράφοντας τη μετάβαση των ανθρώπων από την ανώριμη νεότητα στην ενηλικίωση.
Η επιτυχία της σειράς δεν ήταν μόνο θέμα συγκυρίας. Το Friends έφτασε να σηματοδοτεί την αλλαγή στην τηλεοπτική κωμωδία, εισάγοντας στοιχεία της καθημερινής ομιλίας μέσα από χαρακτήρες όπως ο Chandler, που με τις έξυπνες ατάκες του έγινε η προσωποποίηση της αυτοσαρκαστικής κωμωδίας. Όπως έγραφε και ο Guardian στο άρθρο του, η σειρά διαμόρφωσε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μιλούσαν μεταξύ τους, δημιουργώντας έναν νέο κώδικα επικοινωνίας. Αυτός ο κώδικας έγινε τόσο ισχυρός, που ακόμα και σήμερα ακούμε τη χαρακτηριστική έκφραση “We were on a break” και αμέσως αναγνωρίζουμε την αναφορά σε μια από τις πιο διάσημες σκηνές της σειράς.
Όμως, η μεγάλη επιτυχία της σειράς δεν την προστάτεψε από την κριτική. Σήμερα, με τα μάτια των νεότερων γενεών, το Friends αναγνωρίζεται ως προϊόν μιας εποχής με συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες. Για παράδειγμα, πολλοί έχουν επισημάνει την έλλειψη ποικιλομορφίας στο καστ, με τα ελάχιστα περιστατικά μη λευκών ηθοποιών ή χαρακτήρων, κάτι που πλέον αναγνωρίζεται και από τους ίδιους τους συντελεστές ως κενό. Ο David Schwimmer, που υποδύθηκε τον Ross, έχει μιλήσει δημόσια για την προσπάθειά του να υπάρξει περισσότερη ποικιλομορφία στο καστ, ενώ η Aisha Tyler, η οποία εμφανίστηκε ως μαύρη φίλη του Ross, ανέφερε ότι η σειρά αντικατόπτριζε τότε την ευρύτερη αντίληψη της βιομηχανίας: “Μόνο οι λευκές ιστορίες πουλούσαν.”
Ένα άλλο σημείο κριτικής είναι η αντιμετώπιση της Monica στα φλασμπάκ που την παρουσίαζαν ως υπέρβαρη έφηβη, κάτι που χρησιμοποιήθηκε επανειλημμένα για αστεία. Στις σημερινές κοινωνίες, το body shaming δεν γίνεται ανεκτό, ενώ στην εποχή του Friends φαινόταν σαν μέρος της κοινής κωμικής γλώσσας. Τα ομοφοβικά σχόλια, τα οποία συχνά εμφανίζονταν στη σειρά, όπως η αποδοκιμασία για το γεγονός ότι ο πατέρας του Chandler ήταν transgender ή οι αναφορές στην πρώην γυναίκα του Ross και την νέα της σχέση με γυναίκα, πλέον αναγνωρίζονται ως προβληματικές, ακόμα κι αν τότε φαίνονταν ανώδυνες ή επιφανειακά αστείες.
Η νέα γενιά θεατών, όμως, δεν απορρίπτει το Friends συνολικά. Αντίθετα, το βλέπει με μια αμφίσημη νοσταλγία: ως κάτι που της προσφέρει ευχάριστες αναμνήσεις, αλλά συγχρόνως τη φέρνει αντιμέτωπη με τα προβλήματα της εποχής. Αυτό που κρατά ζωντανή τη σειρά, πέρα από τα θεματικά και αισθητικά της προβλήματα, είναι το γεγονός ότι οι βασικές αξίες της φιλίας, της αγάπης και της αναζήτησης της προσωπικής ευτυχίας παραμένουν διαχρονικές. Παρότι οι νέοι θεατές αναγνωρίζουν τα κενά και τα λάθη της σειράς, συνεχίζουν να βρίσκουν σε αυτήν μια γλύκα και μια παρηγοριά. Η σειρά προσφέρει μια μορφή “νοσταλγικής θεραπείας”, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Guardian, και η προβολή της σε streaming πλατφόρμες την καθιστά διαθέσιμη και οικεία σε κάθε γενιά.
Από την άλλη, η σειρά εξακολουθεί να λειτουργεί και ως σημείο αναφοράς για παγκόσμιους πολιτισμικούς κώδικες. Οι χαρακτήρες, οι ατάκες και οι καταστάσεις έχουν εισχωρήσει τόσο βαθιά στην παγκόσμια συνείδηση που δύσκολα μπορεί να σκεφτεί κανείς την κουλτούρα της τηλεόρασης χωρίς να αναφέρει το Friends. Είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο που αντέχει στον χρόνο, ακριβώς επειδή αγγίζει θεμελιώδεις ανθρώπινες εμπειρίες: την ανάγκη για σύνδεση, τη σημασία της φιλίας και την προσπάθεια να βρει κανείς το προσωπικό του νόημα μέσα στον χαοτικό κόσμο της ενηλικίωσης.
Ακόμη και μετά τον θάνατο του Matthew Perry, η σειρά συνεχίζει να αποδεικνύει ότι ο κόσμος της δεν ανήκει στο παρελθόν. Αν και τα προβλήματα του Perry με τον εθισμό προσέδωσαν στη ζωή του ένα στοιχείο τραγωδίας, η δημόσια συγκίνηση για τον χαμό του δείχνει πόσο βαθιά έχει αγγίξει η σειρά τους ανθρώπους. Ίσως, τελικά, αυτό που προσφέρει το Friends είναι ακριβώς αυτή η συναισθηματική σύνδεση – ένα είδος ανάλαφρης, γλυκόπικρης φυγής από την πραγματικότητα, που ακόμα και με τα ελαττώματά της, συνεχίζει να καθηλώνει τους θεατές.
Κοιτάζοντας πίσω, μπορούμε να πούμε ότι το Friends κατόρθωσε να αιχμαλωτίσει τη γενιά του με έναν τρόπο που άλλες σειρές δεν κατάφεραν. Ήταν το αποτύπωμα μιας εποχής όπου τα όνειρα, οι φιλίες και οι δυσκολίες της ζωής μπορούσαν να λυθούν μέσα από μια απλή συνάντηση σε μια καφετέρια της Νέας Υόρκης. Κι αυτή η εικόνα, όσο εξωπραγματική κι αν φαίνεται σήμερα, συνεχίζει να γοητεύει τους θεατές, υπενθυμίζοντας ότι κάποτε τα πράγματα ήταν λίγο πιο απλά.
Το πώς θα συνεχίσει να αντιμετωπίζεται η σειρά στο μέλλον παραμένει ένα ερώτημα, αλλά το σίγουρο είναι ότι όσο υπάρχει η ανάγκη για παρηγοριά και ευθυμία, το Friends θα είναι εκεί.
Η επίδραση του σαρκασμού του Chandler Bing στο χιούμορ δύο γενιών
Ο Chandler Bing δεν ήταν απλώς ένας χαρακτήρας σε μια δημοφιλή σειρά· ήταν ένα σύμβολο, μια ολόκληρη σχολή σκέψης και επικοινωνίας που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στον σύγχρονο παγκόσμιο πολιτισμό. Μέσα από τον σαρκασμό του, τις συνεχείς ειρωνείες και το αμυντικό του χιούμορ, κατάφερε να καθιερώσει έναν τρόπο συμπεριφοράς που πλέον είναι αναγνωρίσιμος και αποδεκτός σε όλες τις κουλτούρες και τις γενιές. Ο Chandler έγινε, κατά κάποιον τρόπο, ο «δάσκαλος» της αποστασιοποίησης και της ψυχολογικής αυτοάμυνας μέσω του χιούμορ.
Ο σαρκασμός του, που πάντα εμφανιζόταν την κατάλληλη στιγμή, ήταν κάτι περισσότερο από αστεία ατάκα. Ήταν η μάσκα του απέναντι στις ανασφάλειές του, τις οποίες δύσκολα μπορούσε να διαχειριστεί. Από την πρώτη στιγμή, ο θεατής αντιλαμβανόταν ότι πίσω από το ακατάπαυστο χιούμορ κρύβονταν φόβοι, ανασφάλειες, και ένα παρελθόν που ο Chandler προτιμούσε να ξεχνά. Και εδώ ακριβώς έγκειται η σπουδαιότητά του: μέσα από τη διαρκή ειρωνεία, ο Chandler πρόσφερε ένα «μαξιλάρι» σε όλους εμάς που δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε τα βαθύτερα μας συναισθήματα. Είμαστε, όπως και αυτός, πιο άνετοι να αποφεύγουμε το βάθος, να μένουμε στην επιφάνεια των αστείων, όπου δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε πραγματικά μέσα μας.
Ο ψυχαναλυτής Lacan είχε μιλήσει για το “καθρέφτισμα” στις κοινωνικές σχέσεις. Ο Chandler είναι το τέλειο παράδειγμα. Χρησιμοποιεί το χιούμορ σαν καθρέφτη για να απομακρύνει την αλήθεια, για να μην χρειαστεί να αντιμετωπίσει το άγχος του, τη μοναξιά του, τις αμφιβολίες του για το ποιος είναι και πού κατευθύνεται. Εντέλει, αυτός ο καθρέφτης έγινε όπλο για μια ολόκληρη γενιά. Ένας τρόπος διαχείρισης που μεταδόθηκε μαζικά σε όλες τις κουλτούρες, καθώς ο σαρκασμός έγινε η κοινή γλώσσα της άμυνας σε έναν κόσμο που μοιάζει πολλές φορές αφόρητος.
Η κουλτούρα του σαρκασμού, που εκτοξεύθηκε παγκοσμίως με τον Chandler, αντικατοπτρίζει μια πιο σύγχρονη, κοσμική εκδοχή της απομάκρυνσης από το συναίσθημα. Είναι ενδιαφέρον το πώς ο χαρακτήρας επηρέασε ακόμα και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Πόσες φορές έχουμε δει ζευγάρια ή παρέες να επικοινωνούν με αυτόν τον τρόπο, αντί να εκφράζουν τις πραγματικές τους ανησυχίες και ανασφάλειες; Είναι πιο εύκολο να πεις μια ειρωνική παρατήρηση παρά να αντιμετωπίσεις την ουσία μιας κατάστασης. Κι εδώ ακριβώς έρχεται η επίδραση του Chandler: επέτρεψε να αισθανόμαστε ασφαλείς πίσω από την ασπίδα του χιούμορ, να αποφεύγουμε το προσωπικό ρίσκο και τη συναισθηματική ευαλωτότητα.
Ο σαρκασμός, ωστόσο, δεν είναι απλά μια ψυχολογική άμυνα. Είναι μια από τις πιο πολιτισμικά αναγνωρίσιμες μορφές επικοινωνίας. Από το Λονδίνο μέχρι τη Νέα Υόρκη, από την Αθήνα μέχρι το Τόκιο, ο τρόπος που επικοινωνούμε με το σαρκαστικό χιούμορ έχει εισχωρήσει στην καθημερινότητά μας σε τέτοιο βαθμό που πολλές φορές ούτε καν το αντιλαμβανόμαστε. Και αν αναζητήσουμε τις ρίζες αυτής της συμπεριφοράς, πολλές από αυτές οδηγούν στον Chandler.
Είναι σαν να έχουμε πάρει μαθήματα ειρωνείας και αυτοάμυνας από αυτόν τον χαρακτήρα, και το ενδιαφέρον είναι ότι η κουλτούρα αυτή έφερε τους ανθρώπους πιο κοντά. Σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα και πίεση, το να μπορείς να «παίξεις» με την πραγματικότητα, να την αποδομήσεις με σαρκασμό και ειρωνεία, έγινε ένας τρόπος να συνδεθούμε με τους άλλους. Το Friends δεν μας έδωσε απλώς μια σειρά από αστείες στιγμές· μας πρόσφερε έναν τρόπο να επιβιώνουμε συναισθηματικά, να δημιουργούμε απόσταση από ό,τι μας πονάει.
Έτσι, ο Chandler δεν είναι απλά ο αστείος της παρέας. Είναι το σύμβολο μιας εποχής και μιας τάσης που μάθαμε να αγαπάμε – ακόμη και όταν δεν είναι πάντα υγιής. Μας έδωσε το δικαίωμα να αποστασιοποιηθούμε χωρίς να φαινόμαστε ψυχροί, να φορέσουμε το προσωπείο της ειρωνείας και να αισθανόμαστε άνετα. Και όσο κι αν το χιούμορ του ίσως δεν ταιριάζει σε κάθε περίσταση, μας άφησε κάτι σημαντικό: την αίσθηση ότι, μέσω του σαρκασμού, μπορούμε να προστατεύσουμε και να ελέγξουμε τα πιο ευάλωτα κομμάτια του εαυτού μας.
