Όχι.

Έτσι απλά, το ξεκαθαρίζουμε από την αρχή. Ο 35χρονος διεθνής Ντέγιαν Λόβρεν, Κροάτης αμυντικός, πρωταθλητής Ευρώπης με τη Λίβερπουλ και δευτεραθλητής κόσμου με την εθνική του το 2018 (και τρίτος το 2022) δεν είναι ο μεγαλύτερος φασίστας/νεοναζί των ευρωπαϊκών γηπέδων. Παρ’ ότι πολλοί έχουν βαλθεί να μας πείσουν, με μπόλικη ένταση μάλιστα, ότι αυτό ισχύει.

Ο τίτλος δεν είναι clickbait, δεν λέει ψέματα. Το ερώτημα υπάρχει, και γίνεται πολύ περισσότερο επίκαιρο από τη στιγμή που τον Λόβρεν θα τον έχουμε πια στη γειτονιά μας, την τελευταία ημέρα των μεταγραφών υπέγραψε στον ΠΑΟΚ. Είναι μια ευκαιρία να προσεγγίσουμε ένα πολύ λεπτό ζήτημα για τους Κροάτες: Πού τελειώνει ο εθνικισμός και πού ξεκινάει ο φασισμός/νεοναζισμός.

Διότι αυτό είναι από μόνο του πολύ μπερδεμένο, όταν μιλάμε για Κροατία. Ακόμα και οι ίδιοι οι Κροάτες δεν μπορούν να βάλουν ακριβή όρια για το πού τελειώνει το ένα και πού αρχίζει το άλλο. Κι όσοι παρακολουθούν από μακριά και τους αρέσουν οι εύκολες αναλύσεις, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να κολλήσουν την ταμπέλα «φασίστας» και «νεοναζί» σε κάποιον που αγαπάει την πατρίδα του.

Όποιος διαβάσει τις πρώτες γραμμές από την σύγχρονη ιστορία της Κροατίας, θα πέσει πάνω στην συνεργασία με το καθεστώς του Αδόλφου Χίτλερ. Συνεργασία πολύ στενή, που οδήγησε στην ίδρυση του «Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας», μιας κρατικής οντότητας-μαριονέτας που δημιουργήθηκε στο χώρο της κατεχόμενης από τους ναζί Γιουγκοσλαβίας το 1941 και σταμάτησε να υπάρχει το 1945, όταν οι Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι του (Κροάτη) Γιόζιπ Μπροζ-Τίτο, μετέπειτα στρατάρχη και ηγέτη της χώρας, τσάκισαν τους ναζί και τους ανάγκασαν σε υποχώρηση.

Ήταν οι Κροάτες ο μόνος λαός, οι μόνοι άνθρωποι στην Ευρώπη που συντάχθηκαν με τους ναζί, πίστεψαν τα λόγια του Χίτλερ, ή καταλήφθηκαν από υστεροβουλία και αποφάσισαν να τον ακολουθήσουν για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα; Όχι, βέβαια. Γεμάτη ήταν η (κατεχόμενη) Ευρώπη από δωσίλογους, από φασίστες και ναζί που, άλλος για ιδεολογικούς λόγους, άλλος από συμφέρον, πήγαν με τον Χίτλερ.

Η διαφορά των Κροατών απ’ όλους τους άλλους λαούς είναι ότι αυτοί κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής απέκτησαν πατρίδα. Μαριονέτα, βέβαια, αλλά πατρίδα. Κάτι που επιθυμούσαν επί αιώνες, χωρίς να περιμένουν ότι θα το καταφέρουν. Ακόμα και τα τελευταία χρόνια πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν έφτιαξαν μαζί με Σέρβους και Σλοβένους τη Γιουγκοσλαβία, αισθάνονταν ανελεύθεροι. Ότι τους έκανε ό,τι ήθελε η σερβική πλειοψηφία.

Επί αιώνες, τα εδάφη που σήμερα γνωρίζουμε ως «Κροατία», ήταν υποδουλωμένα είτε στην (γερμανική) αυτοκρατορία των Αψβούργων (το βόρειο μέρος του «μπούμερανγκ», με το οποίο μοιάζει η Κροατία στο χάρτη), είτε σε ιταλικά κράτη (τα δαλματικά παράλια). Ελεύθεροι, πάντως, δεν ήταν. Όταν μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο η αυτοκρατορία των Αψβούργων διαλύθηκε, οι Κροάτες «ενώθηκαν» με τους άλλους νοτιοσλαβικούς λαούς για να φτιάξουν το «Βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων» το 1918, ένα κράτος που ονομάστηκε «Γιουγκοσλαβία» το 1929.

Το αν οι Κροάτες ήθελαν να μπουν σ’ αυτή την «ένωση» εξαρχής είναι ακόμα αμφίβολο. Το θέμα είναι ότι από το 1929 και μετά ιδρύθηκε μια εθνικιστική οργάνωση, η Ουστάσε, για να προστατέψει τον κροατικό λαό, όπως διαλαλούσε. Αυτό είναι το πρώτο σημείο άμυνας όσων λένε ότι οι Ουστάσε δεν είναι ναζί. Ότι ιδρύθηκε χρόνια πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ανύποπτο χρόνο, πριν ακόμη οι ναζί αναλάβουν την εξουσία στη Γερμανία.

Λόβρεν ναζί Κροατία φασίστας

Φασιστική οργάνωση η Ουστάσε; Αναμφισβήτητα. Όπως και τόσες άλλες στην Ευρώπη εκείνης της εποχής. Από την Ιταλία και την Γερμανία μέχρι την Ισπανία του Φράνκο, την Πορτογαλία του Σαλαζάρ, και την Ελλάδα του Ιωάννη Μεταξά, για να μην ξεχνιόμαστε.

Αυτή η εκπλήρωση του «εθνικού πόθου», δηλαδή ένα κροατικό ανεξάρτητο κράτος, συνέδεσε τόσο στενά τον κροατικό εθνικισμό με τον φασισμό και το ναζισμό. Το γεγονός ότι πρώτη φορά «Κροατία» υπήρξε στο χάρτη με τη βοήθεια των ναζί, κι εκεί οι Κροάτες ένιωσαν πιο δυνατοί από τους Σέρβους (τους οποίους κυνήγησαν ανελέητα, μαζί με τους Εβραίους, τους Ρομά και όσους ήθελαν να ξεκληρίσουν από προσώπου γης οι φίλοι τους), σε σημείο να ξεκινήσουν πραγματική εθνοκάθαρση πολλών περιοχών που θεωρούσαν δικές τους.

Τότε δημιουργήθηκε και ο διαβόητος χαιρετισμός «Za dom spremni!», που θεωρείται σήμερα το άκρον άωτο του κροατικού φασισμού. Η φράση σημαίνει «Για την πατρίδα, έτοιμος!», και πολλοί Κροάτες λένε ότι είναι ένας καθαρά πατριωτικός χαιρετισμός. Αλλά χρησιμοποιούταν με την ίδια ένταση και… νόημα όπως το γερμανικό «Ziegl Heil!» (Νίκη ζήτω!» της ναζιστικής Γερμανίας ή ανάλογοι χαιρετισμοί στην Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα. Με το χέρι υψωμένο, βέβαια, όπως και οι Γερμανοί ναζιστές.

Η δεύτερη διαφορά είναι ότι ενώ σε όλα τα άλλα κράτη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το φιλο-ναζιστικό σύστημα κατέρρευσε και διαλύθηκε (και πολεμήθηκε αποτελεσματικά τόσο από τις αστικές δημοκρατίες της δυτικής Ευρώπης, όσο και από τις σοσιαλιστικές δημοκρατίες της ανατολικής), στην Κροατία έμεινε. Η Ουστάσε διαλύθηκε, αλλά υπήρξαν ψήγματα που κρύφτηκαν και μπερδεύτηκαν με τον κροατικό εθνικισμό. Πολλοί Κροάτες πίστεψαν μετά τη διάλυση αυτού του κράτους-μαριονέτα ότι επιστρέφουν στον «σερβικό ζυγό». Και τις δεκαετίες που ακολούθησαν, παρά το σκληρό χέρι του Τίτο, υπήρξαν αρκετά περιστατικά που έδειχναν ότι οι Κροάτες δεν είχαν εγκαταλείψει το όνειρο μιας ανεξάρτητης πατρίδας.

Το σύνθημα που δεν φωνάζει μόνο ο Λόβρεν

Το «Za dom spremni!» αντί να ξεχαστεί, έμεινε. Συμβόλιζε, βέβαια, όχι το φασιστικό και φιλο-ναζιστικό καθεστώς του Άντε Πάβελιτς, αλλά τον κροατικό εθνικισμό. Και το όνειρο της επανασύστασης μιας ανεξάρτητης πατρίδας. Κάποιοι, βέβαια, δεν μπορούσαν να ξεχάσουν το ιδιαίτερο «φορτίο» που έχει αυτός ο χαιρετισμός. Αλλά πολλοί τον χρησιμοποιούν. Το’ χει καταγράψει η κάμερα, ειδικά τα τελευταία χρόνια, και σε πολλές επιτυχίες της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της Κροατίας. Δεν το φωνάζει μόνο ο Λόβρεν, αλλά και πολλοί άλλοι παίκτες. Έγινε σύνθημα που ακούγεται όχι μόνο από ένα μέρος της κερκίδας (όπου θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι είναι μαζεμένοι οι νεοναζί) αλλά από γήπεδα ολόκληρα.

Κι αυτό διότι υπάρχει διπλή οπτική. Για κάποιους είναι ένας απόλυτα φασιστικός χαιρετισμός. Για κάποιους είναι ένα φιλοπατριωτικό σύνθημα, που δεν έχει σχέση με τον Χίτλερ και τους ναζί, αλλά με την πατρίδα.

Το ίδιο και με τα τραγούδια αυτού του ύφους, τα οποία έχουν και τέτοιου είδους στίχους. Τους οποίους ο καθένας θεωρεί “φασιστικούς” ή “εθνικιστικούς” ανάλογα με τις απόψεις και την κοσμοθεωρία του. Συνήθως οι στίχοι αυτοί αναφέρονται στους Σέρβους και στους νικηφόρους “αγώνες” των Κροατών εναντίον τους.

Οι νεο-φασίστες έχουν βάλει στο στόχαστρο τους μετανάστες, λαθραίους ή μη. Ο Λόβρεν ίσα ίσα που τους έχει υπερασπιστεί δημόσια. Ο ίδιος ταξίδεψε τριών ετών με αμφιβόλου ακρίβειας χαρτιά στη Γερμανία από τη Ζένιτσα της Βοσνίας. Κι επέστρεψε μερικά χρόνια αργότερα στο Κάρλοβατς της Κροατίας, αφού οι Γερμανοί αρνήθηκαν στην οικογένεια άδεια παραμονής. Τα’ χει βιώσει στο πετσί του αυτά. Δεν είναι εναντίον των προσφύγων, ούτε των μεταναστών.

Οι προσωπικές του απόψεις δείχνουν έναν τύπο ανθρώπου που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε δίπλα μας και στην Ελλάδα: Έχει βαθιά πίστη στη θρησκεία, είναι ευκολόπιστος σε καλά «διατυπωμένες» θεωρίες συνωμοσίας, αρνήθηκε αρχικά να κάνει το εμβόλιο κατά του COVID-19 και, για να το θέσουμε κομψά, δεν συμπαθεί και πολύ τη woke κουλτούρα. Από τις αναρτήσεις του στο Twitter, που συγκέντρωσαν χιλιάδες αντιδράσεις ήταν αυτή που έλεγε ότι θα καταργήσει τη συνδρομή του Disney+ για τα παιδιά του και κάλεσε για μποϋκοτάζ, όταν η εταιρεία ανακοίνωσε ότι θα αυξήσει τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη στις ιστορίες κινουμένων σχεδίων που δημιουργεί.

Κι αν οι νεοναζί-φασίστες είναι ταυτισμένοι σχεδόν με την ενδοοικογενειακή βία, ο Λόβρεν έδωσε το αντίθετο ακριβώς παράδειγμα: Ενώ έπιασε τη γυναίκα του να τον απατάει με έναν εκ των καλύτερων φίλων του, όχι μόνο τη συγχώρεσε, αλλά έχασε για χάρη της το Euro 2016 για να τις προσφέρει εκείνες τις ημερομηνίες «διακοπές συμφιλίωσης», όπου πράγματι τα βρήκαν και για χάρη των δύο παιδιών τους.

Αυτές οι απόψεις, αυτή η στάση ζωής, κατατάσσουν τον Λόβρεν στην κατηγορία φασίστας-νεοναζί; Και πάλι το γράφουμε: Όχι. Τις απόψεις αυτές, βέβαια, μπορεί να τις κρίνει όποιος θέλει σαν σωστές ή λανθασμένες. Αλλά όχι να κολλήσει τόσο βαριές ταμπέλες.