Ξεκίνησε, όπως όλες οι «φρέσκιες» ειδήσεις, κάπως ψηλά στα δελτία ειδήσεων και τις ενημερωτικές ιστοσελίδες. Πραξικόπημα και εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν, τον Απρίλιο του 2023. Συντηρήθηκε μέχρι να βεβαιωθούμε ότι οι (λιγοστοί, ούτως ή άλλως) Έλληνες που’ χαν μείνει εκεί απομακρύνθηκαν με ασφάλεια. Κι έκτοτε, το ξεχάσαμε εντελώς. Του γυρίσαμε την πλάτη. Το σβήσαμε κι από τη μνήμη μας, σα να μην υπάρχει.
Το ότι εμείς δεν ασχολούμαστε καθόλου μ’ αυτόν τον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν, ούτε καν με το τι είναι το Σουδάν, δεν σημαίνει ότι βάζουμε το κεφάλι μας στην άμμο και εθελοτυφλούμε μπροστά σε μια από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις του πλανήτη.
Επισήμως, ο εμφύλιος πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε 15.000 ανθρώπους. Οι πιο συντηρητικές ανεξάρτητες εκτιμήσεις, όμως, ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών σε 150.000 (!), των σοβαρά τραυματισμένων σε 500.000 (!) και των εκτοπισμένων σε 10,2 εκατομμύρια! Το φαντάζεσαι; Μία ολόκληρη Ελλάδα πρόσφυγες, οι περισσότεροι σε υποτυπώδεις κατασκηνώσεις προσφύγων σε γειτονικές χώρες (Τσαντ, Αιθιοπία, Νότιο Σουδάν), που κι αυτές έχουν τα δικά τους μεγάλα προβλήματα.
Διεθνείς αναλυτές, όταν καλούνται να μιλήσουν για το Σουδάν, λένε χαρακτηριστικά: «Κοιτάξτε τη Λιβύη. Μετά πολλαπλασιάστε το επί δέκα, και θα καταλάβετε τι συμβαίνει εκεί»!
Η αγριότητα των συγκρούσεων και η ρευστότητα του σκηνικού είναι τέτοια, που κανένα διεθνές μέσο δεν αποτόλμησε να καλύψει τον πόλεμο αυτόν με απεσταλμένους, κάμερες και δορυφορικές συνδέσεις. Σφαίρες σφυρίζουν στον αέρα και δεν ξέρεις από πού θα σου έλθει. Η πληροφόρηση έρχεται από τo πλήρως ελεγχόμενο κρατικό πρακτορείο ειδήσεων, απλό λαό, όσους καταφέρνουν να ξεφύγουν από τη δίνη αυτή, και σε λίγους Ευρωπαίους-μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων, που προσπαθούν τουλάχιστον να ανακουφίσουν γυναίκες και παιδιά.
Ας το πάρουμε από την αρχή. Σουδάν σημαίνει μαύρο στα αραβικά. Μπιλάντ ας Σουντάν είναι η «χώρα των μαύρων». Δηλαδή των πιο μαύρων από τους πιο ανοιχτόχρωμους Αιγύπτιους, στο βορρά.
Επί αιώνες η περιοχή του Σουδάν κοιτούσε πάντα προς το βορρά. Ο Νείλος είναι, καλώς ή κακώς, ο ομφάλιος λώρος που προσανατόλιζε την περιοχή προς την Αίγυπτο. Σύνορα προκαθορισμένα δεν υπήρχαν. Όσο πήγαινες προς το νότο, τόσο εξασθένιζε η αιγυπτιακή (που μετά έγινε αραβική) παρουσία.
Το Σουδάν θεωρούνταν κάτι σαν… εξάρτημα της Αιγύπτου. Η περιοχή όπου οι Αιγύπτιοι έκαναν τις εξορμήσεις τους για τα κλασικά (ανάμεσα στα άλλα) «προϊόντα» της περιοχής: Αρώματα, χασίς και σκλάβους. Ως μια περιοχή κατά κύριο λόγο άνυδρη (ειδικά στα δυτικά) και χωρίς πλούσιο υπέδαφος (έτσι νόμιζαν…), δεν προσέλκυσε τους Ευρωπαίους. Αλλά ούτε και τους Οθωμανούς, όταν έγιναν κύριοι της Αιγύπτου.
Στην περιοχή νότια της Αιγύπτου υπήρχαν διάφορα μικρά σουλτανάτα, στην ουσία κρατίδια, που πολεμούσαν το ένα το άλλο και κατά καιρούς αποκτούσαν περισσότερη δύναμη ή έπεφταν σε παρακμή. Ουδέποτε, όμως, σκέφτηκαν να «πιέσουν» ούτε την Αίγυπτο στο βορρά, ούτε την Αιθιοπία στα νοτιοανατολικά.
Η κατάκτηση της περιοχής που σήμερα ξέρουμε ως Σουδάν ξεκίνησε το 1821, από τον Μοχάμεντ Αλί της Αιγύπτου. Ο οποίος τυπικά ήταν βαλής των Οθωμανών, στην ουσία όμως δρούσε ανεξάρτητα. Εκεί, λοιπόν, που αποφάσισε (σε συνεννόηση με την Πύλη) να στείλει τον μεγάλο του γιο τον Ιμπραϊμ να κατακτήσει την Ελλάδα, έστειλε τον τρίτο του γιο τον Ισμαήλ να κατακτήσει το νότο.
Ο Ισμαήλ τα κατάφερε καλύτερα από τον Ιμπραϊμ, αφού δεν βρήκε και ευρωπαϊκή αντίσταση. Και δεν κατέκτησε μόνο κλασικά τις αραβογενείς περιοχές του βορρά, αλλά έφτασε ως βαθιά στο νότο, εκεί που πλειοψηφούσαν οι μαύρες φυλές. H κατάκτηση, βέβαια, δεν ήταν περίπατος. Άλλες φυλές υποτάσσονταν αμέσως ή μετά από λίγο, άλλες είχαν αντάρτικο επί δεκαετίες.
Ουσιαστικά η κατάκτηση του Σουδάν ολοκληρώθηκε το 1881. Η επέλαση των Αιγυπτίων προς το νότο ολοκληρώθηκε μόνο όταν έφτασαν σε περιοχές που είχαν ήδη πατήσει οι Βρετανοί (η σημερινή βόρεια Ουγκάντα), και ήξεραν ότι δεν τους παίρνει να πάνε πιο κάτω. Βρέθηκαν, όμως, κύριοι (εκτός της Αιγύπτου) και μιας περιοχής σχεδόν 2 εκ. τετραγωνικών χιλιομέτρων! Δηλαδή όσο είναι όλη η δυτική Ευρώπη. Που την κατοικούσαν δεκάδες, εκατοντάδες διαφορετικές φυλές, με άλλες γλώσσες, κουλτούρες, θρησκείες.
Από αυτή την κατάκτηση έμεινε έξω το Νταρφούρ. Το ανατολικό κομμάτι του σημερινού Σουδάν, δηλαδή. Αυτό ήταν ανεξάρτητο σουλτανάτο, πολύ δυνατό λόγω του ελέγχου των καραβανιών της Σαχάρας, και οι Αιγύπτιοι δεν στράφηκαν εναντίον του, αφού δεν τους ενοχλούσε κιόλας.
Δεν πρόλαβαν καλά-καλά οι Αιγύπτιοι να οργανωθούν κι αμέσως βρήκαν απέναντί τους τον «Μαχντί». Ο Μουχάμαντ Αχμάντ ιμπν Αμπντάλα, ένας τολμηρός και πανέξυπνος μουσουλμάνος κληρικός, έχρισε τον εαυτό του «καθοδηγούμενο» (αυτό σημαίνει μαχντί) από τον Αλλάχ. Σα να λέμε, Μεσσίας. Και κατάφερε να ενώσει διά της θρησκείας το μεγαλύτερο μέρος του ετερόκλητου αυτού πλήθους από φυλές, λαούς και φέουδα.
Μέσα σε τέσσερα χρόνια, από το 1881 ως το 1885 που πέθανε χτυπημένος από τύφο (στα 44 χρόνια του), ο Μαχντί σάρωσε σχεδόν όλη την περιοχή του Σουδάν και την έθεσε υπό την κυριαρχία του. Οι διάδοχοί του άντεξαν ως το 1898, οπότε υποτάχθηκαν σε μια κοινή Βρετανο-αιγυπτιακή ανακατάληψη.
Το Σουδάν έκτοτε υποτίθεται ότι ήταν προτεκτοράτο της Αιγύπτου, όμως ο διοικητής ήταν Βρετανός. Και η περιοχή είχε ουσιαστικά δύο διοικήσεις. Μία στον βορρά όπου κυριαρχούσαν οι αραβογενείς φυλές και οι μουσουλμάνοι και μία στο νότο, όπου κυριαρχούσαν οι μαύρες φυλές, που στην πλειοψηφία τους ήταν είτε Χριστιανοί, είτε παγανιστές.
Το 1916 ολοκληρώθηκε η προσάρτηση και του Νταρφούρ, που ως τότε διατηρούσε την ανεξαρτησία του. Οι Βρετανοί, φοβούμενοι ότι οι Νταρφουριανοί συνομωτούσαν με τους Οθωμανούς (είχαμε Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τότε) αποφάσισαν να ξεμπερδεύουν και με μια επιχείρηση-αστραπή τους κατέκτησαν και τους έκαναν απλά μια επαρχία του Σουδάν.
Το Σουδάν έγινε ανεξάρτητο την Πρωτοχρονιά του 1956. Με τη σύμφωνη γνώμη της Αιγύπτου και της Βρετανίας. Ήταν… δέσμευση του Μοχάμεντ Ναγκίμπ, του ανθρώπου που μαζί με τον Νάσερ έριξαν τον βασιλιά Φαρούκ της Αιγύπτου. Ο Ναγκίμπ ήταν Αιγύπτιος μεν, αλλά είχε γεννηθεί στο Χαρτούμ και μεγάλωσε στο Σουδάν.
Η δημοκρατία, όπως την εννοούμε εμείς, άντεξε λιγότερο από δύο χρόνια. Πρώτο πραξικόπημα το 1958. Οι στρατιωτικοί έμειναν στην εξουσία έξι χρόνια. Στο νότο, οι μαύρες φυλές είχαν αρχίσει ήδη την εξέγερση. Ανίκανη να βρει λύση στο πρόβλημα του νότου, το 1964 η στρατιωτική κυβέρνηση πέρασε πάλι την εξουσία στους πολιτικούς.
Τα όπλα των πραξικοπηματιών μίλησαν πάλι το 1969. Ανέλαβε ο Γκαφάαρ Νιμέιρι, στρατάρχης αυτός, εγκαθίδρυσε μονοκομματικό κράτος κι έμεινε στην εξουσία μέχρι το 1985. Χωρίς, βεβαίως, να βρει κι αυτός λύση στο «νότιο πρόβλημα».
Μια τετραετία πολιτικοί, αδύναμοι και γεμάτοι αδιέξοδα. Και το 1989 ανέλαβε, επίσης με πραξικόπημα, ο στρατηγός Μπασίρ. Ο οποίος έμεινε στην εξουσία 30 χρόνια.
Τη δεκαετία του 1970 το πρόβλημα στο νότο απέκτησε κι άλλη μια διάσταση: Το πετρέλαιο. Οι έρευνες έδειξαν μεγάλα και αξιοποιήσιμα κοιτάσματα, αλλά… πού; Ακριβώς στα σύνορα των αραβογενών βόρειων περιοχών με τις μαύρες νότιες! Κι άλλο μπέρδεμα, την ώρα ακριβώς που ωρίμαζε η σκέψη στο βόρειο αραβόφωνο Σουδάν να αφήσουν το νότο να βαδίσει μόνος του. Σε ποιον θα ανήκουν τα πετρέλαια;
Ο Μπασίρ έλυσε με… γόρδιο δεσμό το πρόβλημα του νότου. Το 2011 επέτρεψε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος μόνο στις νότιες επαρχίες, όπου σε ποσοστό 98,7% οι κάτοικοι επέλεξαν την ανεξαρτησία. Το Νότιο Σουδάν έγινε ανεξάρτητο λίγους μήνες αργότερα, χωρίς όμως να λυθεί το θέμα των συνοριακών κοιτασμάτων του πετρελαίου. Κι από τότε υπάρχουν συγκρούσεις στα σύνορα, προφανώς για τον έλεγχο των πετρελαιοπηγών.
Μπορεί να απαλλάχθηκε από το νότο ο Μπασίρ, αλλά είχε κι άλλα… αντάρτικα να αντιμετωπίσει. Και στα ανατολικά, στο Νταρφούρ, όπου η αίσθηση ανεξαρτησίας είναι πάντα έντονη (και η προσπάθεια καταπίεσης επίσης), και στις ανατολικές περιοχές της Ερυθράς Θάλασσας (στα σύνορα με την Ερυθραία).
Και κυρίως στις περιοχές των συνόρων, που έχουν τα κοιτάσματα πετρελαίου. Αυτές οι επαρχίες, λέει, θα κάνουν νέο δημοψήφισμα «στο μέλλον», για το πού θέλουν να ανήκουν. Τρέχα-γύρευε.
Μπορεί η μισή χώρα να βρισκόταν στη φωτιά, όμως ο Μπασίρ έπεσε από την… ακρίβεια. Με το που ανακοίνωσε το 2018 αυξήσεις σε βασικά είδη διατροφής, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους. Οι διαδηλώσεις έγιναν όλο και πιο βίαιες, στο τέλος ο Μπασίρ ανατράπηκε με πραξικόπημα.
Ο ηγέτης του πραξικοπήματος ήταν ο στρατηγός Φατάχ Αλ Μπουρχάν. Ο οποίος, όμως, για να δείξει τις καλές του προθέσεις, όρισε πρωθυπουργό έναν πολίτη, τον Αμπντάλα Χαμντόκ. Επιφανής οικονομολόγος, με διεθνείς επαφές, ο Χαμντόκ άρχισε συζητήσεις με το ΔΝΤ για να σταθεροποιήσει την οικονομία. Παράλληλα όρισε και κυβέρνηση με 14 πολίτες υπουργούς, ανάμεσά τους και δύο γυναίκες, πρώτη φορά στην ιστορία!
Αυτό κι αν ήταν… υπερδόση δημοκρατίας, σε μια χώρα όπου έχει ζήσει μόλις 11 χρόνια κολοβής δημοκρατίας, μάλιστα σε τρεις περιόδους (1956-58, 1964-69, 1985-89) στη μακραίωνη ιστορία της. Το Σεπτέμβριο η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι απετράπη απόπειρα πραξικοπήματος, που αποδόθηκε σε συμπαθούντες τον Μπασίρ! Και πριν λίγες μέρες ο Μπουρχάν αποφάσισε να απαλλαγεί από τους πολίτες και να πάρει την κατάσταση στα χέρια του ο στρατός για ακόμα μια φορά.
Οι αντικρουόμενες ομάδες είναι ο Μπουρχάν και παραστρατιωτικές ομάδες ανταρτών που ονομάζονται Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης και διοικούνται από τον Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο. Από τις κατηγορίες και τις απειλές που έχουν ξεστομίσει ο ένας για τον άλλο όλο αυτό τον καιρό, φαίνεται πολύ δύσκολο να βρεθούν γύρω από ένα τραπέζι για να συζητήσουν τουλάχιστον να σταματήσει το αιματοκύλισμα.
Και φυσικά, σ’ αυτή την ιστορία έχουν μπλεχτεί και ξένες δυνάμεις. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στηρίζουν τους αντάρτες. Οι γειτονικές κυβερνήσεις, τον πραξικοπηματία πρόεδρο Μπουρχάν. Και η Ρωσία, μέσω των μισθοφόρων της ομάδας Βάγκνερ, φαίνεται να παίζει ένα διπλό παιχνίδι: Στηρίζει τους αντάρτες, αλλά πιέζει και την κυβέρνηση να της επιτρέψει να ελέγχει μια ναυτική βάση στην Ερυθρά Θάλασσα. Αν πάρει αυτή την υπόσχεση, θα αλλάξει στρατόπεδο.
Την ώρα που παίζονται αυτά τα στρατηγικά παιχνίδια, κόσμος χάνει τη ζωή του, τη σωματική του ακεραιότητα, το σπίτι του, την καθημερινότητά του. Και ο «διεθνής παράγοντας» σφυρίζει αδιάφορα.
