Πόσο κοντά βρίσκεται η ανθρωπότητα στο να βιώσει μια πυρηνική καταστροφή ανάλογη με του Τσερνόμπιλ; Τον επόμενο Απρίλιο συμπληρώνονται 40 χρόνια από τον εφιάλτη αυτόν, κι όπως φαίνεται από τα πρόσφατα γεγονότα σχετικά με τα πυρηνικά, οι άμεσα εμπλεκόμενοι όχι μόνο δεν έμαθαν τίποτα, αλλά συνεχίζουν να παίζουν με τη φωτιά, αλλά και τις ζωές όλων μας.
Ο Σερχίι Πλόκι, ο Ουκρανός καθηγητής πανεπιστημίου του Χάρβαρντ που έγινε ο «εμπνευστής» της τηλεοπτικής μίνι σειράς Chernobyl, η οποία καθήλωσε το παγκόσμιο κοινό το 2019, επιμένει ότι η Ρωσία και η Ουκρανία συνεχίζουν να παίζουν με την ασφάλεια των κατά τόπους σταθμών πυρηνικής ενέργειας και στις δύο χώρες. Και ο πόλεμος μεταξύ τους θα μπορούσε κάλλιστα να εξελιχθεί σε μια παγκόσμια τραγωδία, ακόμα κι αν δεν το θέλουν, αρκεί να γίνει ένα λάθος.
Η απόφαση της Ρωσίας να στείλει στρατιώτες στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ μόλις την πρώτη εβδομάδα της εισβολής στην Ουκρανία, και να αποκλείσει τον πυρηνικό σταθμό από τον ανεφοδιασμό του, δείχνει την επιπολαιότητα, με την οποία αντιμετωπίζεται αυτός ο κίνδυνος. Επιπλέον, οι μάχες που ξέσπασαν αργότερα γύρω από τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, στα ανατολικά της χώρας, ανάγκασαν την ανθρωπότητα να παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα για μέρες.
Και τώρα, τα επικίνδυνα γεγονότα είναι έτοιμα να τριτώσουν με την ουκρανική εισβολή στην περιοχή του Κουρσκ, όπου λειτουργεί ένας από τους μεγαλύτερους σταθμούς πυρηνικής ενέργειας της Ρωσίας.
Αυτή ακριβώς η εξέλιξη ήταν και η αιτία μιας από τις μεγαλύτερες ειρωνείες του πολέμου: Αντιμέτωπο με την προοπτική των ουκρανικών δυνάμεων να προχωρήσουν πέρα από τα σύνορα προς τον πυρηνικό σταθμό στο Κουρσκ, το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας ζήτησε επείγουσα επέμβαση από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), ώστε να αποτραπεί ένα ατύχημα που θα έβαζε σε κίνδυνο μια τεράστια περιοχή. Δεδομένης της συμπεριφοράς της Ρωσίας τα τελευταία δύο χρόνια, που αναφέρθηκε προηγουμένως, η ειρωνεία είναι κάτι παραπάνω από εμφανής.
Ο Πλόκι είναι έτοιμος να κυκλοφορήσει το νέο του βιβλίο τον επόμενο μήνα. Ο τίτλος του, Η Ρουλέτα του Τσερνόμπιλ, είναι κάτι παραπάνω από εύγλωττος. Σε αυτό κάνει μια εσωτερική περιγραφή του πώς οι εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας έχουν γίνει ένα τρομακτικό στοιχείο του τρέχοντος πεδίου μάχης.
Το βιβλίο, πάντως, περιγράφει πώς μέχρι τώρα ο ΔΟΑΕ ήταν ανίσχυρος στον μετριασμό αυτών των απειλών και θεωρεί ότι η τρέχουσα απειλή στο Κουρσκ προσφέρει ένα μικρό παράθυρο ελπίδας. Το γεγονός ότι η Ρωσία έχει προσκαλέσει τον Ραφαέλ Γκρόσι, τον επικεφαλής του ΔΟΑΕ, να επισκεφθεί τις εγκαταστάσεις του στο Κουρσκ την επόμενη εβδομάδα, υποστηρίζει προσωρινά αυτήν την ιδέα. Κοινώς, από τη στιγμή που η Ρωσία αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα στο έδαφός της και όχι στην Ουκρανία, μπορεί να ενδιαφερθεί περισσότερο στο να υιοθετήσει τα διεθνή πρωτόκολλα ασφαλείας.
Το πρώτο του επιστημονικό βιβλίο ενέπνευσε τις «Φωνές από το Τσερνόμπιλ», το βραβευμένο μυθιστόρημα της Σβετλάνα Αλεξίγεβετς, που έγινε η βάση για την τηλεοπτική μίνι σειρά του 2018 που παρέμεινε για μήνες Νο1 trend στην τηλεοπτική πλατφόρμα Netflix. Υπήρξαν σκηνές που σόκαραν όταν μαθεύτηκε ότι είναι αληθινές, όπως το ότι Ρώσοι κληρωτοί στρατιώτες, χωρίς κανέναν ειδικό εξοπλισμό, κλήθηκαν να σκάψουν χαρακώματα σ’ ένα από τα πιο μολυσμένα παγκόσμια πεδία. Αλλά και ο ηρωισμός των εργαζόμενων στον πυρηνικό σταθμό, όπου αποφάσισαν να μην εγκαταλείψουν τις θέσεις τους (και να διακινδυνέψουν ένα ατύχημα) παρά τον στρατιωτικό αποκλεισμό, δείχνει ότι τουλάχιστον οι Ουκρανοί έδειξαν να παίρνουν το μάθημά τους στα σοβαρά.
Για να αφηγηθεί αυτή την ιστορία, ο Πλόκι είχε πρόσβαση στις μαρτυρίες των εμπλεκομένων στην ουκρανική πλευρά, που συγκεντρώθηκαν μετά την ανεξαρτησία της χώρας. Ο καθηγητής είχε οικογένεια στη Ζαπορίζια όταν ξεκίνησε ο πόλεμος. Το προηγούμενο βιβλίο του ήταν αφιερωμένο και απέτισε φόρο τιμής στον ξάδερφό του, ο οποίος σκοτώθηκε σε μάχες κοντά στο Μπαχμούτ τον Οκτώβριο του 2022. Η αδελφή του έμεινε στη Ζαπορίζια για μεγάλο διάστημα μετά τη ρωσική εισβολή και έφυγε μόνο μετά από εκκλήσεις των συγγενών της ότι κινδύνευε η ζωή της λόγω της μεγάλης πιθανότητας πυρηνικού ολέθρου.
Ο Πλόκι, πάντως, υποστηρίζει την ευρύτερη άποψη του ότι ο κόσμος δεν δίνει αρκετή προσοχή στην κλίμακα της πυρηνικής απειλής. Φαίνεται να αισθάνεται λιγάκι σαν Κασσάνρα: Εφιστά την προσοχή σε επικείμενη καταστροφή, αλλά κανείς δεν τον ακούει. Ο πόλεμος δεν είναι το μόνο πράγμα που υπογραμμίζει τις απειλές για μεγαλύτερη διεθνή συνεργασία για την πυρηνική ασφάλεια. Η ουκρανική εισβολή στο Κουρσκ είναι μια τεράστια πρόκληση για τη Ρωσία κι αν ο Βλαντίμιρ Πούτιν αισθανθεί ακόμα πιο πιεσμένος, δεν αποκλείεται να ρίξει στο τραπέζι ακόμα και την απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων.
