Όσο και αν υπάρχουν δεκάδες κλισέ περί «μια χούφτας Ελλήνων» που ξεσηκώνονται έναντι, όχι μόνο μιας αυτοκρατορίας, αλλά και ολόκληρης της καθεστηκυίας τάξης της Ευρώπης, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 θα αποτελεί για πάντα ένα μοναδικό ορόσημο για το έθνος. Με ιστορικούς όρους, αυτό που καταφέρνουν κάποιες δεκάδων παράτολμοι «καπετάνιοι» θα ήταν προορισμένο να καταπνιγεί στο αίμα. Η λογική κατάληξη θα ήταν αυτή.
Κι όμως, η επιμονή, η πίστη στον σκοπό του αγώνα, το κυνήγι ενός μεγαλείου κόντρα στη μίζερη πραγματικότητα, πέντε – έξι ρομαντικοί άντρες και γυναίκες που βρέθηκαν στην κατάλληλη θέση την κρίσιμη στιγμή, συμπαρέσυραν πλοιοκτήτες και αγρότες, εμπόρους και φτωχοδιαβόλους σε μια αποκοτιά. Είχαν προηγηθεί και άλλες, του ίδιου μεγέθους, που έσβησαν άδοξα. Θα έπρεπε να είχε γίνει μάθημα. Ευτυχώς, δεν έγιναν. Ωστόσο…
Οι παθογένειες που εμφανίστηκαν κατά την Επανάσταση και τα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους είναι γνωστές. Δυστυχώς, αυτό που φαίνονταν να είναι παιδικές ασθένειες, δεν εξαφανίστηκαν, αλλά μας συνοδεύουν ακόμη και σήμερα. Η διαφθορά, η μοχθηρία της ελίτ, ο αριβισμός που επικοινωνείται και διαχέεται από την κορυφή της πυραμίδας προς τη βάση του, είναι βαθιά ριζωμένος επί 202 χρόνια και αυτές οι ρίζες δεν μοιάζουν πιθανό να αφαιρεθούν σύντομα.
Μια Επανάσταση χιλιάδες μύθοι
Κάθε λαός έχει τους δικούς του αστικούς μύθους -αν και πολλοί είναι κοινοί, οι οποίοι πολλές φορές δεν είναι αθώοι, δεν γεννήθηκαν στην προσπάθεια να περιγράψουν τη γενναιότητα των ηρώων -αυτά είναι καταγεγραμμένα άλλωστε, αλλά για να φιλοτεχνήσουν το προφίλ προσώπων ή θεσμών. Κατασκευάστηκαν μύθοι για να υπηρετήσουν κάποιο συγκεκριμένο αφήγημα, το οποίο εφευρέθηκε για να σβήσει εν μέρει κάποιο ένοχο παρελθόν.
Στη δική μας περίπτωση, οι πιο κραυγαλέοι μύθοι γύρω από την Ελληνική Επανάσταση σκαρώθηκαν για τις ανάγκες της Εκκλησίας, η οποία έχει παίξει «σκοτεινό» ρόλο κατά τους τέσσερις αιώνες της Τουρκοκρατίας. Η Εκκλησία ήταν υπεύθυνη για τη συλλογή φόρων -τακτικών και εκτάκτων (σε πολλές περιπτώσεις ανώτεροι κληρικοί ξεζούμιζαν φτωχούς αγρότες), αφόρισαν κάθε επαναστατική κίνηση και τους πρωταγωνιστές της (Ορλοφικά, Λάμπρο Κατσώνη, Ρωσοτουρκικό Πόλεμο) και κυρίως την Επανάσταση του 1821.
Χαρακτηριστικό της έλλειψης εμπιστοσύνης στον κλήρο είναι το πολύ μικρό ποσοστό των ιερέων – μελών της: Από τα 692 μέλη της λίστας των μελών της Φιλικής Εταιρείας, 32 μόνο ήταν ιερείς. Και από αυτούς μόνο οι 17 ήταν ανώτεροι κληρικοί (επίσκοποι, ηγούμενοι, μητροπολίτες, αρχιεπίσκοποι, κ.λπ.).
Είναι ξεκάθαρο πως η θρησκευτική εξουσία δεν ήθελε να απολέσει τα προνόμια που απολάμβανε από τον Σουλτάνο και τον κρατικό μηχανισμό της Πύλης. Η αποστολή της, πέρα από τη συγκέντρωση χρημάτων μέσω φόρων για τον Σουλτάνο, ήταν αυτή της νουθεσίας προς τους χριστιανούς να κάτσουν φρόνιμα. Όταν οι νουθεσίες δεν εξαντλούνταν, υπήρχαν οι απειλές και οι εκβιασμοί. Είναι φυσικό, βέβαια, να υπάρχουν και κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις.
Επανάσταση και Εκκλησία, το αφήγημα
Από τη στιγμή που τον 19ο αιώνα η εθνική ταυτότητα ήταν μια έννοια πολύ μακρινή, ήταν η θρησκευτική πίστη που ένωνε τους λαούς, πέρα από την αγάπη προς την ελευθερία. Έτσι, κατά τη δημιουργία του Ελληνικού Κράτους, θα έπρεπε να οικοδομηθεί ο θρησκευτικός πυλώνας που θα ενίσχυε τη συνοχή των πολιτών. Έτσι, έπρεπε να δημιουργηθεί ένα νέο αφήγημα για τον ρόλο της Εκκλησίας. Πάμε να τσεκάρουμε τους τρεις μεγαλύτερους μύθους της Επανάστασης του 1821, με τους δύο πρώτους να αφορούν την Εκκλησία.
Επανάσταση 1821, Μύθος Νο1: «Το Κρυφό Σχολειό»
Ένα από τα πρώτα πράγματα τα οποία διδασκόμαστε στο σχολείο είναι τα «Κρυφά Σχολειά» και πώς οι ιερείς, με κίνδυνο της ζωής του, καλλιεργούσαν εθνική συνείδηση και γνώση στα νεαρά Ελληνόπουλα. Αποδεικνύεται πως ήταν μεγαλύτερη η ανάγκη να τονιστεί μια, κάποια συμβολή της Εκκλησίας στον Αγώνα, παρά η ιστορική αλήθεια.
«Κρυφά σχολειά» με την έννοια πως ιερείς δίδασκαν σε σκοτεινά υπόγεια, κάτω από τη μύτη Τούρκων που καραδοκούσαν να κατασφάξουν παιδιά, δεν υπήρξε ποτέ. Υπήρχαν κάποια μοναστήρια που ήταν σπουδαστήρια, γράφει ο διακεκριμένος ιστορικός, Βασίλης Κρεμμύδας, στο βιβλίο του «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 – Τεκμήρια, αναψηλαφήσεις, ερμηνείες», εκδόσεις Gutenberg.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο ιστορικός Θάνος Βερέμης, ενώ ο Χρήστος Λούκος έχει επισημάνει σε άρθρο του στο Βημα: «Ούτε βρέθηκε κανένα φιρμάνι ή άλλη διαταγή του κυριάρχου που να απαγορεύει τη λειτουργία χριστιανικών σχολείων».
Επανάσταση 1821, Μύθος Νο2: «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ορκίζει τους αγωνιστές την 25η Μαρτίου 1821»
Ένας άλλος από τους μύθους με τους οποίους μεγαλώσαμε ήταν πως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης στις 25 Μαρτίου 1821, στην Αγία Λαύρα.
«Τα ίδια τα απομνημονεύματα τού Παλαιών Πατρών Γερμανού αποδεικνύουν ότι κανένα λάβαρο δεν υψώθηκε την 25η Μαρτίου στη μονή της Λαύρας» γράφει ο Χρήστος Λούκος, τελειώνοντας οποιαδήποτε διάθεση περί αμφισβήτησης της ιστορικής αλήθειας.
Η αλήθεια είναι πως ένας Γάλλος συνέβαλε στη σύγχυση. Ο διπλωμάτης και ιστορικός (;) Φρανσουά Πουκεβίλ γράφει μια φανταστική ιστορία που θέλει τον Παλαιών Πατρών Γερμανό τον Γ’ να ορκίζει τους αγωνιστές στη Μονή της Αγίας Λαύρας, στην τεσσάρων τόμων «Ιστορία της αναγεννήσεως της Ελλάδος». Για τη συγγραφή του έργου του βασίστηκε κυρίως σε υλικό που λάμβανε από την αδελφό του Ούγκο, επικεφαλής του Γαλλικού προξενείου στην Πάτρα.
Μύθος Νο3: «Τα χρώματα της Ελληνικής σημαίας συμβολίζουν το γαλάζιο της θάλασσας και το λευκό των κυμάτων»
Κατά τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης επικρατούσε σύγχυση σε ό, τι αφορούσε τη σημαία, καθώς δεν υπήρχε επίσημη. Αντιθέτως υπήρχαν πολλές παραλλαγές στις οποίες υπήρχε μεν ο σταυρός, αλλά και διάφορα άλλα σύμβολα.
Η Α´ Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1822, ψήφισε το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα. Στις παραγράφους ρδ’ και ρε’ διαβάζουμε την πρώτη απόφαση για τη μορφή που θα έχει η επίσημη Ελληνική σημαία. Στις 15 Μαρτίου 1822 εκδόθηκε η απόφαση 540 του εκτελεστικού, υπογεγραμμένη από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, πρόεδρο του. Το διάταγμα όριζε για τις σημαίες ότι:
α) των μεν κατά γην δυνάμεων η σημαία, σχήματος τετραγώνου, θα είχεν εμβαδόν κυανούν, το οποίο θα διηρείτο εις τέσσαρα ίσα τμήματα από άκρων έως άκρων του εμβαδού
β) η δε κατά θάλασσαν σημαία θα ήτο διττή’ μία διά τα πολεμικά και άλλη διά τα εμπορικά πλοία. Και της μεν διά τα πολεμικά πλοία το εμβαδόν θα διηρείτο ες εννέα οριζόντια παραλληλόγραμμα, παραμειβομένων εις αυτά των χρωμάτων λευκού και κυανού’ εις την άνω δε προς τα έσω γωνίαν τούτου του εμβαδού εσχηματίζετο τετράγωνον κυανόχρουν, διηρημένον εν τω μέσω δι’ ενός σταυρού λευκοχρόου. Της δε διά τα εμπορικά πλοία διωρισμένης το εμβαδό θα ήτο κυανούν’ εις την άνω προς τα έσω γωνίαν τούτου του εμβαδού εσχηματίζετο ωσαύτως τετράγωνον λευκόχρουν και διηρημένον εν τω μέσω δι’ ενός σταυρού κυανοχρόου.
Δεν υπάρχει καμία αναφορά στον συμβολισμό των χρωμάτων, ούτε και στις λωρίδες. Αργότερα ξεπήδησαν οι διάφορες θεωρίες που θέλουν τα χρώματα να συμβολίζουν «το γαλάζιο της θάλασσας και το λευκό των κυμάτων» ή για τον αριθμό των λωρίδων που σύμφωνα με τις λωρίδες αντιστοιχεί στο μότο «Ελευθερία ή Θάνατος».
