Η Φένια Παπαδόδημα άφησε το Παρίσι για τον Παπαδιαμάντη και τον Όμηρο

Από τον Σηκουάνα, βρέθηκε στα βρόμικα ποτάμια της εν Ελλάδι τέχνης: με όλα τα ζόρια, τις χαρές και τα πάθη. Αυτό δεν χρειάζεται να το πει η ίδια. Κάθε φορά που την βλέπω στη σκηνή, παρατηρώ την μετάβαση αυτή, έχει μια υγρασία η ψυχή της Φένιας Παπαδόδημα που προδίδεται ίσως από τα μάτια. Καταπιάνεται με θέατρο και μουσική, αλλάζει ρόλους και χώρους, αλλά ποτέ χούγια. Θέλει να επικοινωνεί την ομορφιά, μέσα από την ομορφιά. Αυτή τη χρονιά, συνεχίζει την επί σκηνής συνομιλία της με ένα ελάχιστα γνωστό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τον ‘’Ξεπεσμένο Δερβίση’’ και μεταφέρεται στην Αθήνα του 19ου αιώνα. Μαζί της κι εμείς, δεν γίνεται αλλιώς εν προκειμένω.

Τι συμβαίνει με τον Παπαδιαμάντη, θεωρείς, και έχει καταστεί τόσο δια-καλλιτεχνικός; Εννοώ… παραστάσεις, performances, ακόμα και μια ταινία.

Το έργο του Παπαδιαμάντη αποτελεί ένα κομβικό σημείο συνεύρεσης της ομορφιάς και της πυκνότητας του λόγου όπως την αναγνωρίζουμε στον Όμηρο. Αυτό έχει ένα τεράστιο υποσυνείδητο αντίκτυπο σε κάθε αναγνώστη που έχει μεγαλώσει μαθαίνοντας την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, έστω και στα νέα Ελληνικά. Γιατί ο Παπαδιαμάντης κατά κάποιον τρόπο, είναι η συνέχεια του Ομήρου. Κι αυτό γιατί όπως έχει γράψει ο Ελύτης στο δοκίμιο του « Η μαγεία του Α. Παπαδιαμάντη», καταφέρνει να γράψει για τα πιο απλά καθημερινά συμβάντα μ’ έναν τρόπο μυθικό, υπερβατικό. Έτσι για τους σύγχρονους νεότερους καλλιτέχνες, τα κείμενα του αντικατοπτρίζουν μία εικόνα μίας αόρατης αλλά όχι και εντελώς χαμένης Ελλάδας. Και μιλώ για την ελληνική γλώσσα και την ποίηση.

Όπως την απολαμβάνει στον Σεφέρη, σε όλους τους σημαντικούς νεότερους ποιητές. Όμως αυτό που κάνει τον Παπαδιαμάντη τόσο ξεχωριστό, αν και γράφει σε παλαιότερη εκδοχή της γλώσσας, είναι ο συνδυασμός της απλότητας, του τετριμμένου με το σπάνιο και το ιερό. Τα κείμενα του έχουν την διάσταση της σπουδαίας ελληνικής ποίησης.

Εσένα με ποιον τρόπο σε αφορά; Και με ποιον τρόπο θεωρείς ότι αφορά το σύγχρονο αθηναϊκό κοινό;

Ο Παπαδιαμάντης,όπως και ο Όμηρος, ήταν ο λόγος που επέστρεψα στην Ελλάδα μετά από έντεκα χρόνια στο Παρίσι όπου ζούσα και δούλευα σε πολύ καλύτερες συνθήκες επαγγελματικές, στο θέατρο. Τα κείμενα αυτά ήταν σαν αγαπημένο φυλαχτό. Τα κρατούσα μέσα μου σαν κάτι μοναδικό και αναντικατάστατο. Για πολλά χρόνια έπαιζα στα γαλλικά, εξαιρετικά κείμενα σπουδαίων Γάλλων συγγραφέων, σύγχρονων και μη, αλλά ουδέποτε θα μπορούσα να συγκρίνω τη δύναμη που ένιωθα «μιλώντας» τον ¨Όμηρο ή τον Παπαδιαμάντη.

Έτσι αυτά τα κείμενα έγιναν ένα είδος κρυφής ταυτότητας, διαφορετικότητας, στο γκρίζο Παρίσι τότε. Ήταν φορείς του νόστου, της αγάπης μου για την Ελλάδα, της κρυφής ελπίδας μου να επιστρέψω κάποτε. Φυσικά όταν επέστρεψα τελικά είπα μέσα μου γιατί το έκανα αυτό το λάθος! Αλλά αυτό είναι μία άλλη συζήτηση. Αστειεύομαι, γιατί φυσικά κατά βάθος θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερή που είμαι από αυτούς που γύρισαν!

Η μουσική, η κίνηση και ο λόγος συμπρωταγωνιστούν σε κάθε δουλειά σου. Εάν ο Παπαδιαμάντης ήταν μουσικό είδος τι θα ήταν για σένα;

Ο λόγος του Παπαδιαμάντη είναι ένα μουσικό είδος από μόνος του. Δεν με ικανοποιούν οι κατηγοριοποιήσεις που σκοτώνουν την ποίηση από την υπερβολική αγάπη και σεβασμό στο πνεύμα του ποιητή. Όπως τον ακούω εγώ, ο λόγος του φέρει τη μουσική του νερού, του παφλασμού, την μουσική των αγγέλων. Τον απόηχο του βυζαντινού μέλους ιδιαίτερα καθώς και ο ίδιος ήταν ψάλτης και αυτό «ακούγεται» σε κάθε του φράση. Όμως η απλότητα του μας προσκαλεί να τον «βιώσουμε» όπως μπορούμε ο καθένας. Γιατί κύριο του μέλημα είναι να αγγίξει, να μοιραστεί, πέρα από τις φόρμες. Και είναι εξαιρετικά μοντέρνος και σύγχρονος γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο! Γιατί δεν είναι εγκλωβισμένος μέσα σε καμία ωραιοπάθεια. Δεν τον ενδιαφέρει καν η ομορφιά ή η αισθητική ανάγνωση του λόγου του. Αυτό τον καθιστά αιώνια νέο και ζωντανό. Έχει ενδιαφέρον γιατί πολλές φορές, βλέπουμε σε πολύ νέους και σύγχρονους καλλιτέχνες, και θεωρητικά λάτρεις της αποδόμησης, ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα. Τον μόνιμο εγκλεισμό στην κατάργηση της αφηγηματικής φόρμας που γίνεται δυστυχώς ο χειρότερος φορμαλισμός. Αντίθετα ο Παπαδιαμάντης θέλει να φτάσει στην καρδιά του καθενός από εμάς. Θέλει να μοιραστεί. Να τον νιώσει ο καθένας μας. Όπως μπορεί. Ποιος μπορεί να ορίσει ένα μουσικό είδος που θα αντικατόπτριζε τον λόγο του; «Ως κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα…».

Ποια η εμπειρία σου με την πόλη; Θυμάσαι κάποιο επική περιπλάνηση ή χάσιμο μες στα ρευστά όρια του ιστορικού κέντρου της Αθήνας;

Από πολύ μικρή μου άρεσε να περιπλανιέμαι γύρω από την Ακρόπολη. Με κάθε ευκαιρία πήγαινα εκεί για να πάρω χαρά!.. Είναι παράξενο αλλά μέχρι σήμερα όλη αυτή η περιοχή έχει μία δόνηση τόσο ιδιαίτερη. Κάθε της γωνιά σε κάνει να ονειρεύεσαι. Το παρελθόν συγχέεται με το παρόν και μπορεί κανείς για λίγο να ξαναδεί το ιερόν άλσος της θεάς Αθηνάς, να συνομιλήσει με τους «ογκώδεις κίονες του Θησείου» όπως γράφει ο Παπαδιαμάντης. Τώρα καταλαβαίνω ότι αυτό που έκανα στα νιάτα μου δεν ήταν μία απλή βόλτα στο κέντρο της Αθήνας αλλά ένα είδος θεραπείας, κάθαρσης.

Εάν μπορούσες να γυρίσεις πίσω τον χρόνο για μια μέρα, σε ποια εποχή της Αθήνας θα μεταφερόσουν; Κι αν μεταφερόσουν αναγκαστικά στην εποχή του διηγήματος ”Ξεπεσμένος Δερβίσης”, φθινόπωρο του 1896, πού θα ήθελες να βρεθείς;

Θα ήθελα να βρεθώ ξανά στο «ολονύκτιον καφενείον» του Δερβίση, εκεί απέναντι από τον σταθμό του Θησείου. Όπου «ήρχοντο από τους τζόγους, από τα θέατρα, θαμώνες…»

Εκεί θα ήθελα να είμαι σ’ ένα τραπεζάκι σε μια γωνιά και ν’ ακούσω τον αινιγματικό δερβίση να παίζει το νάι.…»

Έχεις νιώσει να βρίσκεσαι ποτέ στο περιθώριο; Με όποιον τρόπο;

Ίσως ο πιο σωστός χαρακτηρισμός για μένα είναι αυτός που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης για τον Δερβίση : ο υπερόριος. Αυτός που είναι έξω από τα όρια. Τα δεδομένα. Είναι πολύ διαφορετικό από το «περιθώριο», το υπερ-όριο.

Ποτέ δεν πάλεψα για να είμαι μέσα στα όρια και γι’ αυτό και ποτέ δεν ένιωσα στο περιθώριο.

Δεν υποτιμώ κανέναν απλά ξέρω που δεν ανήκω. Η διαφορετικότητα δεν είναι όμως πάντα περιθώριο. Υπάρχουν περισσότερες από δύο διαστάσεις ευτυχώς! Μπορεί να είναι και μία εντελώς διαφορετική ματιά στα πράγματα. Μία ζωή παράλληλη.

Γιατί επέλεξες αυτό από όλα τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη, εκτός του προφανούς λόγου ότι δεν είναι χιλιοπαιγμένο όπως κάποια άλλα;

Νομίζω ότι το πρότζεκτ με επέλεξε, δεν το επέλεξα. Ήταν αρχικά μία πρόσκληση από τον διευθυντή της Εναλλακτικής Λυρικής Σκηνής το να προτείνω κάτι για τις μέρες λατρευτικής μουσικής πριν μερικά χρόνια. Πρότεινα τον Δερβίση γιατί η λατρευτική διάσταση που κρύβει δεν είναι προφανής, και γιατί μιλάει για τον ξένο, τον κατατρεγμένο, μ’ έναν απίστευτα σύγχρονο και μοναδικό τρόπο.

Κάθε φορά που παίζουμε δεν μπορώ να μην σκεφτώ τα παιδιά που υποφέρουν ως πρόσφυγες πολέμου. Αυτό που συμβαίνει με στοιχειώνει και ο Δερβίσης του Παπαδιαμάντη μιλάει ακριβώς για την «απονιά» του κόσμου, την απονιά, την αδιαφορία μας, την διαχρονική αδιαφορία που μας χαρακτηρίζει όλους. Κάθε βράδυ η εικόνα των παιδιών που κρυώνουν σαν τον Δερβίση και χειρότερα, με στοιχειώνει. Δεν μπορώ να χαρώ αυτά που κάνω.

Ποιο είναι το επόμενο πρότζεκτ που ετοιμάζεις;

Ένα προσωπικό άλμπουμ με όλα τα τραγούδια και αρκετές από τις μουσικές που έχω γράψει για το θέατρο.

Έκανες τα new year’ s resolutions για το 2025; Πού παύει για σένα το όνειρο και πού ξεκινά η στοχοθεσία;

Ο πιο ενδιαφέρον στόχος μου είναι το να αλλάξω όσο μπορώ τον εαυτό μου. Να αφουγκραστώ περισσότερο το τι γίνεται γύρω μου και να τοποθετηθώ όσο καλύτερα μπορώ. Σε επαγγελματικό επίπεδο στόχος μου είναι να επικοινωνήσω την μουσική μου, τις ταινίες μου και τις παραστάσεις μου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε όσους θέλουν να μοιραστούν αυτά τα «δώρα» μαζί μου. Αυτό σημαίνει ηχογραφήσεις, προετοιμασία και καταγραφή του υλικού, συνεργασίες με εκδοτικούς οίκους, πολλή δουλειά στο διαδίκτυο, για διαφορετικά πρότζεκτ και πολλά άλλα που θα έρθουν σιγά σιγά στην δημοσιότητα. Οι πιο σοβαροί στόχοι πάντως για τον καθένα μας είναι κάπου αλλού…

Info:

Ο Ξεπεσμένος Δερβίσης

του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

Μουσική, σύλληψη, πιάνο, ερμηνεία: Φένια Παπαδόδημα

Τύμπανα: Παναγιώτης Κωστόπουλος

Μπάσο, ηχητικά τοπία: Γιώργος Παλαμιώτης

Ψηφιακή ζωγραφική: Γιώργος Κόρδης

Σκηνοθεσία: Κατερίνα Γεωργουδάκη

Μουσική διεύθυνση, βίντεο: Γιώργος Παλαμιώτης (Omonoia Soundz)

Φωτογραφία: Ελευθερία Νικολαΐδου

Θέατρο Μπέλλος: Κέκροπος 1, τκ 10558, Πλάκα

Δευτερότριτα στις 20:30