Πριν καν δούμε την πρώτη σκηνή του «Roofless Dreams» του νέου ντοκιμαντέρ του Σωτήρη Δανέζη (εκτέλεση παραγωγής Danezis Stories), στο οποίο καταγράφονται οι ιστορίες και τα βιώματα αστέγων της Αθήνας και του Πειραιά, δίνεται ένα στοιχείο που σε φέρνει πρόσωπο με πρόσωπο με το τρέχον status της αστεγίας στη χώρα μας: «Υπολογίζεται ότι κάθε νύχτα 1.500 άστεγοι κοιμούνται στους δρόμους της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Χιλιάδες άλλοι άνθρωποι ζουν καθημερινά υπό την απειλή της αστεγίας».
Πράγματι, η αστεγία, αν και μια κατάσταση απόλυτα οριακή για το άτομο που τη βιώνει καθώς τον τοποθετεί στο κοινωνικό περιθώριο, σε ένα καθεστώς αορατότητας, πρόκειται για ένα συνεχές: ξεκινά από προβλήματα στέγασης με ανθρώπους που τυπικά ζουν σε ένα σπίτι αλλά στερούνται βασικών αναγκών και φτάνει μέχρι τη διαβίωση στο δρόμο.
Ωστόσο, πρόκειται για ένα πρόβλημα συγκεκαλυμμένο: δεν το βλέπουμε ή κάνουμε ότι δεν το βλέπουμε καθώς η ανισότητα των κοινωνιών είναι η πιο βασική αιτία για την αστεγία, η ίδια όμως ως κατάσταση είναι η λιγότερο προβεβλημένη επίπτωση της ανισότητας.
Σε λίγες μέρες και συγκεκριμένα στις 22/8, το «Roofless Dreams» θα προβληθεί στο πλαίσιο του 8ου Beyond Borders στο Καστελλόριζο, ένας ακόμη σταθμός στην πλούσια φεστιβαλική διαδρομή του, η οποία ξεκίνησε τον περασμένο Μάρτιο στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Με αφορμή τη συμμετοχή της ταινίας στο διαγωνιστικό τμήμα του Beyond Borders μιλήσαμε με τον δημιουργό της, Σωτήρη Δανέζη, για αυτό το «οδοιπορικό» σε μια κοινωνική πραγματικότητα την οποία πολλοί αγνοούμε.
Γιατί ένα ντοκιμαντέρ για την αστεγία;
To TIMA Charitable Foundation εμπιστεύτηκε την εμπειρία της Danezis Stories στην Επικοινωνία και την αφήγηση ιστοριών και επένδυσε στη γλώσσα του ντοκιμαντέρ για να προκαλέσει μία δημόσια συζήτηση γύρω από το θέμα της αστεγίας φέρνοντας στο φως το έργο της οργάνωσης Emfasis.
Πώς μάθατε για τις δράσεις της Emfasis;
Η δράση της Emfasis ήταν γνωστή. Αρχίσαμε να μαθαίνουμε περισσότερα μέσα από διαδοχικές συναντήσεις και συζητήσεις, πολύ πριν αρχίσουν τα γυρίσματα.
Εικάζω ότι η συμβολή της Emfasis θα ήταν σημαντική για να βρείτε τους συνεντευξιαζόμενους, ωστόσο υπήρχε αρχικά ζήτημα εμπιστοσύνης προκειμένου να μιλήσουν στην κάμερα;
H επικεφαλής Μαρία Καρρά και η ομάδα της Emfasis ήταν από τους πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ. Η συμβολή τους ήταν καθοριστικής σημασίας στην υλοποίησή του έργου. Όλοι θα συμφωνήσουμε πως η εμπιστοσύνη, ειδικά στον χειρισμό ευαίσθητων θεμάτων, χρειάζεται χρόνο και ειλικρινή-ανοιχτή επικοινωνία. Δεν λειτουργούν οι αυτοματισμοί. Χτίσαμε την εμπιστοσύνη μέρα με τη μέρα. Προσπαθήσαμε να κάνουμε το ίδιο και με τους πρωταγωνιστές της ταινίας, άλλες φορές με περισσότερη και άλλες με λιγότερη επιτυχία. Πόσο εύκολο είναι να ανοίξεις την καρδιά σου σε έναν άγνωστο και να μιλήσεις δημόσια για τη χειρότερη στιγμή της ζωής σου;
Από τις αφηγήσεις προκύπτει ότι η αστεγία δεν είναι μια μακρινή «απειλή», αλλά μια κατάσταση που απέχει μερικά «όχι» που ειπώθηκαν νωρίς και μερικά «ναι» που ήρθαν αργά. Είναι τόσο «εύκολο» ή τόσο «συγκυριακό» να μείνει κάποιος άστεγος στην Ελλάδας του 2023;
Η φίλη μου Μαρία Καρρά και η ομάδα της Emfasis πιστεύω ότι μπορούν να απαντήσει καλύτερα σε αυτή την ερώτηση. Η δική μας εμπειρία περιορίζεται στους ανθρώπους που γνωρίσαμε. Η αλήθεια είναι πως δεν σταματήσαμε να μαθαίνουμε νέες πτυχές της ζωής τους, ακόμη και την τελευταία μέρα των γυρισμάτων. Δεν υπάρχουν «εύκολες» απαντήσεις στο ζήτημα της αστεγίας, ούτε απόλυτες αλήθειες στο πως καταλήγει κανείς στο δρόμο, από τη μία μέρα στην άλλη.
Υπάρχουν ιστορίες που τελικά δεν βλέπουμε στο «Roofless Dreams»;
Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν αναρίθμητες ιστορίες. Κάποιες τις βλέπουμε και τις προσπερνάμε κάθε μέρα. Αδύνατο να χωρέσουν όλες σε ένα ντοκιμαντέρ.
Πόσο καιρό καταγράφετε την καθημερινότητα των συνεντευξιαζόμενων που βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ;
Τα γυρίσματα ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 2021 και ολοκληρώθηκαν τον Δεκέμβριο του 2022. Ήταν μία διαδικασία με αρκετές ανατροπές, κυρίως λόγω της ιδιαιτερότητας του θέματος και της ζωής των ανθρώπων που θέλαμε να προσεγγίσουμε.
Χωρίς να κάνω spoiler βλέπουμε ότι οι ιστορίες τους εξελίσσονται. Συμβαίνουν αλλαγές σημαντικές στη ζωή τους και την καθημερινότητά τους κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Ήταν αυτός ένας από τους στόχους σας; Να μην κάνετε μια καταγραφή αλλά να δείξετε πόσο δυναμικά μεταβαλλόμενη είναι η κατάσταση της αστεγίας;
Στόχος μας ήταν είναι να ενημερώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερους για την πραγματικότητα της έλλειψης στέγης και να καταρρίψουμε δημοφιλείς μύθους σχετικά με τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι καταλήγουν στο δρόμο. Μέσα από πέντε χαρακτηριστικές ιστορίες και το έργο της emfasis, επιχειρούμε αυτό το «οδοιπορικό» σε μία κοινωνική πραγματικότητα που δυστυχώς πολλοί αγνοούμε.
Προσωπικά, μετά από αυτή την εμπειρία στους δρόμους της Αθήνας και του Πειραιά, δεν θα μπορέσω ποτέ ξανά να κοιτάξω έναν άστεγο και να νιώσω ανεπηρέαστος, ούτε θα μπορέσω να ξαναδώ αυτό το ζήτημα με τον ίδιο τρόπο. Αν νιώσει το ίδιο και ο θεατής της ταινίας μας, τότε θα έχουμε επιτύχει τον σκοπό μας.
Υπάρχουν επαρκή στοιχεία για την αστεγία; Εσείς μπορέσατε να βρείτε αξιόπιστες πηγές για την έρευνά σας;
Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμιά πλατφόρμα καταγραφής, που να παράσχει επίσημα στατιστικά δεδομένα, ώστε να υπάρξουν και οι απαιτούμενες εξειδικευμένες πολιτικές παρεμβάσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα θα έλεγε κανείς πως είναι η έλλειψη εθνικής στρατηγικής και βαθύτερης κατανόησης του προβλήματος. Ως αποτέλεσμα, πολιτεία και κοινωνία αντιμετωπίζουμε ένα σύνθετο και ακραίο κοινωνικό φαινόμενο με «αποστειρωμένες» και φιλανθρωπικές πρακτικές.
Η αστεγία είναι μία στιγματισμένη κατάσταση. Μέσα από τις συνεντεύξεις που πραγματοποιήσατε, πώς διαπιστώσατε ότι βιώνουν αυτό το στίγμα και πώς επηρεάζει τις σχέσεις τους με τους άλλους;
Είναι μία τραυματική εμπειρία που ανατρέπει βίαια τα δεδομένα της καθημερινότητας αυτών των ανθρώπων. Οι περισσότεροι ζουν μία αγωνία δίχως τέλος. Πολλοί παλεύουν για την επιβίωση και χάνουν την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Νιώθουν ντροπή, αρνούνται να ζητήσουν βοήθεια, έχουν ήδη αποξενωθεί από οικογένεια και φίλους και σε συνδυασμό με την ανεργία, την απαισιοδοξία και την έλλειψη σκοπού στη ζωή τους, σπρώχνονται στο περιθώριο, βιώνοντας έναν σκληρό κοινωνικό αποκλεισμό.
Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί στο 8o Beyond Borders Documentary Film Festival. Είναι η πρώτη συμμετοχή σας εκεί;
H ταινία μας έκανε πρεμιέρα τον περασμένο Μάρτιο, στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Αυτή είναι η πρώτη μας συμμετοχή στο «Beyond Borders». Μας τιμά ιδιαίτερα η επιλογή στις 18 ταινίες μεγάλου μήκους του διαγωνιστικού τμήματος, ανάμεσα σε 835 υποψηφιότητες από 93 χώρες. Με μεγάλη χαρά θα ταξιδέψουμε στο Καστελλόριζο για να ζήσουμε την εμπειρία ενός από τα πλέον ανερχόμενα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
