Θα είχε ενδιαφέρον να λέγαμε πως είναι σουρεάλ οι μέρες που ζούμε, αν δεν ήταν σουρεάλ οι μέρες μας χρόνια τώρα. Στα τελευταία σουρεάλ νέα μας, η Eurovision 2023 σε εθνικό επίπεδο χαρακτηρίζεται «φιάσκο» από πολλούς, όχι μόνο για τον τρόπο και τις μεθόδους μέσω των οποίων επιλέχθηκε το τραγούδι που εκπροσώπησε την Ελλάδα, όχι μόνο για το ίδιο το τραγούδι και τον 16χρονο ερμηνευτή του που διαγωνίστηκε στον δεύτερο ημιτελικό και μόλις τον ημιτελικό τελικά έφτασε να βιώνει από το όλο ευρωπαϊκό μουσικό πάρτι, αλλά και για το γεγονός ότι η Ελλάδα χάρισε μόλις ένα 4άρι στην Κύπρο, παραβαίνοντας -αν κρίνουμε από τις αντιδράσεις- κάποιον άτυπο συμπαντικό νόμο. Μέσα στην αμηχανία της δυσκολίας συνειδητοποίησης των λόγων που άνθρωποι νιώθουν οργή και θυμό που η Κύπρος δεν πήρε το 12άρι μας, ούτε καν το 10άρι μας, ο Νίκος Κοτζιάς με ένα του tweet (το δικό του μάλλον “felt cute, might delete later) έγραψε κάτι που μόνο ένας λογαριασμός-παρωδία θα μπορούσε να είχε γράψει σχετικά. Για αποξένωση της Μεγαλονήσου και του Κυπριακού έκανε λόγο με αφορμή τη βαθμολογία σε έναν διαγωνισμό ελαφρού τραγουδιού και για να είμαστε ειλικρινείς μας προκάλεσε τρόμο το γεγονός πως ο ίδιος, έχοντας τελέσει χρέη υπουργού, ασχολήθηκε με το Κυπριακό για αρκετά χρόνια. Ίσως δεν θέλουμε να ξέρουμε.
Εργαλειοποιείται διπλωματικά η Eurovision; Έχει κάποιον έμμεσο διπλωματικό ρόλο σε επίπεδο υποσυνείδητων μηνυμάτων; Μπορεί να λειτουργήσει ως επεξηγηματικό εργαλείο ισορροπίας δυνάμεων και διακρατικών σχέσεων; Μήπως έχουμε τρελαθεί τελείως; Αφήσαμε τον Αντώνη Κλάψη, επίκουρο καθηγητή Διπλωματίας και Διεθνούς Οργάνωσης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, να μας απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις. Ελεύθερα.
Ο Δρ. Κλάψης κάθε χρόνο εντάσσει τη Eurovision στις διαλέξεις του, προσπαθώντας με τρόπο παιγνιώδη να παντρέψει την επιστήμη με την πραγματική ζωή. «Όλο αυτό ξεκίνησε σαν ένα παιχνίδι, πριν δέκα χρόνια, όταν δίδασκα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και είχα την ιδέα να συνδυάσω τη Διπλωματική Ιστορία, με την οποία ασχολούμαι και επιστημονικά, με ένα γεγονός της καθημερινότητας, έτσι ώστε να γεφυρώσουμε το χάσμα ανάμεσα στην επιστήμη και σε αυτό που συμβαίνει στον γύρο κόσμο. Με έναν παιγνιώδη τρόπο, να γίνει βιωματική εμπειρία η διπλωματική ιστορία και ο τρόπος αυτός ήταν η Eurovision», αναφέρει, κάνοντας χιούμορ πως «ο στόχος της ζωής μου είναι να παρουσιάσω τη Eurovision. Εγώ για αυτό ξεκίνησα και τώρα έχω βρεθεί στο Πανεπιστήμιο. Κατά λάθος. Ας μην το πούμε αυτό». Σίγουρα θα είχε ενδιαφέρον
Το πάντρεμα της Eurovision με τη Διπλωματική Ιστορία έχει δείξει να λειτουργεί και γενικώς, ένα γεμάτο αμφιθέατρο είναι τις περισσότερες φορές απόδειξη πως ένας ακαδημαϊκός κάνει κάτι εξαιρετικά, ίσως εξωφρενικά καλά. Η αφορμή να μπει η Eurovision στον σκελετό μιας διάλεξης, ήταν ακόμα μια σύμπτωση: «Το διεθνές σύστημα του 19ου αιώνα, από το 1815 δηλαδή ως τις αρχές του 20ου αιώνα, ως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Διπλωματική Ιστορία υπήρχε το ζήτημα του European Concert, της Ευρωπαϊκής Συναυλίας. European Concert εκείνο, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαμε ένα άλλου είδους European Concert που έγινε η μεγάλη, πανευρωπαϊκή συναυλία της Eurovision. Η Ευρωπαϊκή Συναυλία του 19ου αιώνα ήταν διπλωματική, τώρα είναι μουσική. Αλλά concert το ένα, concert και το άλλο», τονίζει. «Οι σημαντικές χώρες του 19ου αιώνα, αυτές που συμμετείχαν στο European Concert, είναι σχεδόν οι ίδιες με αυτές που παίρνουν κατευθείαν πρόκριση στον τελικό σήμερα, χωρίς να περάσουν από το βάσανο του ημιτελικού. Η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Γερμανία (ξεκίνησε ως Πρωσία και κατέληξε Γερμανία τον 19ο αιώνα). Είναι οι χώρες που και σήμερα πάνε στον τελικό, χωρίς να περάσουν από τον ημιτελικό, και ήταν και οι ίδιες τέσσερις από τις έξι Μεγάλες Δυνάμεις του 19ου αιώνα», περιγράφει.
Όταν ο Μάνος Χατζιδάκις έκανε τη Eurovision πολιτική, χωρίς να την κάνει πολιτική
Μεταξύ αστείου και σοβαρού, πιστεύει πως πράγματι μπορεί κανείς να εντοπίσει διπλωματικά tricks και ουσιαστικές πολιτικές αλήθειες (και προθέσεις) στη Eurovision. Όχι μόνο σε επίπεδο βαθμολογιών, αλλά και σε όλη τη διαδικασία.
«Έχουν υπάρξει πολλά περιστατικά, που συμμετοχές έχουν ένα πολιτικό μήνυμα και ένα διπλωματικό μήνυμα. Να σας πω ένα παράδειγμα ελληνικό, για να το καταλάβουμε καλύτερα; Η Ελλάδα συμμετείχε για πρώτη φορά στη Eurovision το 1974. Εν μέσω Χούντας. Ήταν η Χούντα του Ιωαννίδη, η πιο σκληρή εποχή της Χούντας. Μέτρια, τέλος πάντων, τα πήγε. Ό,τι κάνει όμως η Ελλάδα, συνήθως το κάνει και η Τουρκία μετά και τούμπαλιν. Ο ένας ακολουθεί τον άλλο σε αυτή τη διελκυστίνδα που έχουμε. Έτσι, λοιπόν, η Τουρκία δήλωσε συμμετοχή για πρώτη φορά το 1975. Είχε δηλώσει και η Ελλάδα, μόνο που τελικά δεν συμμετείχε. Απέσυρε τη συμμετοχή της, διαμαρτυρόμενη για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, που είχε γίνει λίγους μήνες νωρίτερα. Το 1976 η Ελλάδα και η Τουρκία ξαναδήλωσαν συμμετοχή, ταυτόχρονα. Η Ελλάδα, όμως, πήγε με ένα τραγούδι που είχε ένα πολιτικό μήνυμα, χωρίς να έχει πολιτικό μήνυμα, τυπικά, διότι ο διαγωνισμός απαγορεύει την προβολή πολιτικών μηνυμάτων, μέσω των τραγουδιών. Ήταν ένα μοιρολόι, το οποίο ερμήνευε η Μαρίζα Κωχ. Ήταν το “Παναγιά μου, Παναγιά μου”, το οποίο έλεγε ότι αν πας σε έναν τόπο και δεις κατεστραμμένα σπίτια είναι από βομβαρδισμούς, αν δεις καμένες περιουσίες, είναι από ναπάλμ, αν δεις ανθρώπους να μένουν σε σκηνές, είναι πρόσφυγες, και πάει λέγοντας. Δεν υπήρχε πουθενά η λέξη Κύπρος, δεν υπήρχε πουθενά η λέξη Τουρκία, δεν υπήρχε πουθενά η λέξη εισβολή, αλλά ήταν προφανές πως όλο το τραγούδι περιέγραφε την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, την κατοχή, το δράμα της προσφυγιάς, και όλα τα δεινά που είχε επισωρεύσει αυτή η παράνομη τουρκική ενέργεια. Η Τουρκία διαμαρτυρήθηκε. Διαμαρτυρήθηκε λέγοντας πως το τραγούδι προβάλλει ένα πολιτικό μήνυμα και κατά συνέπεια πρέπει να αποκλειστεί, διότι ο διαγωνισμός απαγορεύει ρητά την προβολή πολιτικών μηνυμάτων. Η Ελλάδα αντέτεινε ότι κανένα πολιτικό μήνυμα δεν υπάρχει, εκτός αν η Τουρκία έχει κάτι στον νου της. Πουθενά δεν υπήρχε καμία πολιτική λέξη. Η Τουρκία, λοιπόν, αποφάσισε να μη συμμετάσχει στον διαγωνισμό, διαμαρτυρώμενη για την ελληνική, πολιτική, κατά την άποψή της, συμμετοχή και δεν είχε άδικο. Ήταν όντως πολιτικό το μήνυμα. Το ενδιαφέρον είναι ότι στην τουρκική τηλεόραση προβλήθηκε ο διαγωνισμός, μόνο που την ώρα που ήταν η συμμετοχή του ελληνικού τραγουδιού, έπεσαν διαφημίσεις. Για να μην ακουστεί από το τουρκικό κοινό το ελληνικό τραγούδι, που ήταν στα ελληνικά και κανείς δεν θα καταλάβαινε τίποτα». Γελάει, προφανώς.
«Να σας πω και ένα άλλο για αυτό, που είναι ενδιαφέρον; Ξέρετε πού έγινε ο διαγωνισμός του 1976; Έγινε στην Ολλανδία. Αλλά όχι στο Άμστερνταμ ή το Ρότερνταμ. Έγινε στην πρωτεύουσα. Στη Χάγη. Εκεί δηλαδή που βρίσκεται το Διεθνές Δικαστήριο. Εκεί που χτυπάει η καρδιά της Διεθνούς Δικαιοσύνης. Η Ελλάδα πήγε δηλαδή με τραγούδι που μιλούσε για την Κύπρο, για την τουρκική εισβολή, πιο κοντά, όσο μπορούσε, στην καρδιά της Διεθνούς Δικαιοσύνης. Δεν ήταν ωραίο; Δεν ήταν ωραίο διπλωματικό μήνυμα; Ήταν μια ιδέα του Μάνου Χατζιδάκι. Δεν ξέρω αν πήρε σαν ιδέα τη Χάγη, ότι ο διαγωνισμός γίνεται στη Χάγη, αλλά ήταν μια ιδέα πώς να χρησιμοποιήσουν με έναν τρόπο έναν διαγωνισμό, ο οποίος ήταν ελαφρού τραγουδιού, για να περάσουμε και εμείς το μήνυμά μας», υπογραμμίζει.
Σε πολλά επίπεδα πολιτική ήταν και η περσινή νίκη της Ουκρανίας, αν θέλουμε να διαβάζουμε τη Eurovision με τέτοιους όρους. «Η Ουκρανία πέρσι που κέρδισε, στην πραγματικότητα κέρδισε λόγω της ρωσικής εισβολής και κυρίως κέρδισε λόγω της υποστήριξης της κοινής γνώμης στον ουκρανικό λαό. Δεν κέρδισε για λόγους μουσικούς. Ήταν φανερό αυτό. Κέρδισε για λόγους, ας πούμε πολιτικούς. Με την καλή έννοια το λέω», διευκρινίζει.
Αλίμονο αν οι ελληνοκυπριακές σχέσεις βασίζονται στο αν ψηφίζει ο ένας τον άλλο στη Eurovision
Ο Δρ. Κλάψης, όντας ειδικός σε θέματα διπλωματίας και διεθνούς οργάνωσης, αλλά και κανονικότατος eurofan, θα έλεγε κανείς, δεν βίωσε κανέναν πανικό (από το μετερίζι καμίας εκ των δυο αυτών ιδιοτήτων του) σχετικά με το 4άρι στην Κύπρο, για το οποίο, τη στιγμή που μιλάμε «απολογούνται» μέλη της αποστολής και κινδυνεύουν με cancel μέλη της επιτροπής. «Δεν είναι η πρώτη φορά που δεν δίνουμε 12άρι στην Κύπρο. Δεν είναι η πρώτη φορά, έχει ξαναγίνει. Επομένως υπάρχει εδώ μια παρερμηνεία. Δεν είναι πρωτοφανές περιστατικό. Άρα ας είμαστε λίγο πιο μετριοπαθείς στις εκτιμήσεις μας», λέει.
«Έπειτα, αν ήθελε να κάνει κανείς διπλωματικό χιούμορ, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι είναι μια προσπάθεια διπλωματικής παραπλάνησης της Τουρκίας, ενόψει των τουρκικών εκλογών που θα γίνονταν λίγες ώρες μετά από τον διαγωνισμό της Eurovision, αλλά δεν νομίζω ότι είναι ούτε αυτό. Ίσως είναι μια προσπάθεια να αποσειστεί αυτή η πάγια κατηγορία που αδίκως, με έναν τρόπο, υπάρχει εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου ότι αλληλοϋποστηρίζονται, σαν να μην υπάρχουν άλλες χώρες που να αλληλοϋποστηρίζονται. Οι Σκανδιναβικές χώρες ψηφίζουν πάντα η μια την άλλη, ό,τι και να γίνει, βρέξει, χιονίσει. Επομένως δεν νομίζω ότι έχει κάποια ούτε πολιτική σκοπιμότητα ιδιαίτερη, ούτε κάποιο πολιτικό υπόβαθρο. Αυτό είναι μια απλή συγκυρία. Και έχει ξαναγίνει, δεν είναι η πρώτη φορά. Και από τη μια και από την άλλη πλευρά. Νομίζω, για παράδειγμα, το 2015 η Κύπρος δεν μας έδωσε 12», λέει. Πράγματι, μάς είχε δώσει ένα 8άρι. Σε κάθε περίπτωση, «αλίμονο αν η συνεργασία, η αδελφική σχέση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Κύπρο, τα στρατηγικά μας συμφέροντα, η κοινότητα η εθνική, η γλωσσική, η θρησκευτική και τα λοιπά έχει να κάνει με το αν ψηφίζει ο ένας τον άλλο στη Eurovision. Αλίμονο», σχολιάζει ο Δρ. Κλάψης.
Πάντως ούτε στον ίδιο άρεσε ιδιαίτερα το κυπριακό τραγούδι, όπως και κανένα άλλο στον φετινό διαγωνισμό. «Εμένα καλύτερο μου φαίνεται αυτό που κέρδισε, για να είμαι ειλικρινής. Εδώ υπάρχει και ένα διπλωματικό μήνυμα, αν θέλετε, παιγνιώδες. Το δεύτερο τραγούδι ήταν αυτό της Φινλανδίας, που μόλις μπήκε στο ΝΑΤΟ. Το πρώτο είναι της Σουηδίας, που ετοιμάζεται να μπει στο ΝΑΤΟ. Άρα έχουμε πάλι την αντανάκλαση του πολέμου στην Ουκρανία. Καλά, τυχαίο είναι, αλλά δεν πειράζει».
