Ακολουθώντας την τακτική μυστικών υπηρεσιών άλλων χωρών της Δύσης, στο πλαίσιο της διαφάνειας και της ιστορικής καταγραφής, η ΕΥΠ αποχαρακτήρισε άκρως απόρρητα σημειώματα της τότε ΚΥΠ. Τα αποχαρακτηρισμένα αυτά δελτία αφορούν το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου και την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, το 1974.
Γιατί η ΕΥΠ αποχαρακτήρισε τα έγγραφα της ΚΥΠ
«Σε μία προσπάθεια να συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των εξελίξεων και συνθηκών του πραξικοπήματος κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και της τουρκικής εισβολής, η ΕΥΠ με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την τραγωδία της Κύπρου, δίνει στη δημοσιότητα τα 58 δελτία που συνέταξαν τους δύο αυτούς δραματικούς μήνες, τα αρμόδια στελέχη της ΚΥΠ, όπως τότε ονομαζόταν η υπηρεσία» αναφέρεται στο δελτίο τύπου.
Θα πρέπει να σημειωθεί και να αξιολογηθεί πως τα δελτία αυτά τα γράφουν πράκτορες της ΚΥΠ της Χούντας, οπότε οι πληροφορίες σχετικά με την ανάμειξη της χουντικής κυβέρνησης στην προσπάθεια ανατροπής του Μακάριου δεν μπορούν να αξιολογηθούν. Σημειώνουμε αυτήν την πολύ σημαντική λεπτομέρεια αφού, σε ένα από τα δελτία, αναφέρεται πως ουδεμία ανάμειξη είχε η ΚΥΠ στην οργάνωση του πραξικοπήματος, ούτε καν διέθετε τις σχετικές πληροφορίες!
Το ιστορικό πλαίσιο της εποχής
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος υπήρξε ο εκφραστής της βούλησης του ελληνοκυπριακού λαού να αλλάξουν κάποιοι από τους υπέρμετρα ανισοβαρείς όροι των συνθηκών Ζυρίχης και Λονδίνου. Σύμφωνα με αυτούς, η τουρκοκυπριακή πλευρά είχε πρόσβαση σε μηχανισμούς εξουσίας δυσανάλογες του πληθυσμού της. Η πολυεπίπεδη εξωτερική πολιτική του Μακάριου αποσκοπούσε στην ένωση με την Ελλάδα. Και αν η αρχική απόφαση να σταλούν Έλληνες αξιωματικοί στην Κύπρο, εξυπηρετούσε στην ανάγκη θωράκισης της κυπριακής άμυνας, έναντι των Τούρκων που ήταν υπέρ της διχοτόμησης του νησιού, στην πορεία, ο ρόλος που έπαιζαν οι Έλληνες αξιωματικοί διαφοροποιήθηκε: Ήταν εκεί για να περιορίζουν τις εξουσίες του Μακάριου.
Οι Ελλαδίτες αξιωματικοί, έχοντας μηδενική κατανόηση της γεωπολιτικής της εποχής, εμφορούμενοι από έναν αστήριχτο μεγαλοϊδεατισμό που συντηρούσαν οι Συνταγματάρχες της Χούντας, κατάφεραν να καλλιεργήσουν τον διχασμό του ελληνοκυπριακού λαού, φτιάχνοντας μια στρεβλή εικόνα του Μακάριου: Τον χαρακτήριζαν κομμουνιστή και πολέμιο της ιδέας της ένωσης με την Ελλάδα. Θα έλεγε κανείς, χωρίς να υπερβάλλει, πως η Χούντα ακολούθησε τη συνταγή της CIA για την εκτόπιση ηγετών στα κράτη της Λατινικής Αμερικής, εκείνη την περίοδο: Σύγχυση στον λαό, δολοφονία – χαρακτήρα του ηγέτη, όξυνση του πολιτικού κλίματος.
Σημαντικό ρόλο στο πραξικόπημα έπαιξε ο ΕΟΚΑ Β’, μια παραστρατιωτική οργάνωση με αρχηγούς τον Γεώργιο Γρίβα και τον Νάσο Σκλαβενίτη. Ήταν ο Δούρειος Ίππος των Συνταγματαρχών της Χούντας στην Κύπρο, οι οποίοι τους βοηθήσουν με όποιο τρόπο μπορούσαν.
Το πραξικόπημα του Ιωαννίδη εναντίον του Μακάριου έφερε τη διάλυση της Κυπριακής Εθνοφρουράς. Το χάος που ακολούθησε έμοιαζε με ένα κάλεσμα προς την Τουρκία για να εξαπολύσει τον Αττίλα 2.
ΕΥΠ: Σταχυολογώντας τις πληροφορίες – Το χρονικό μιας τραγωδίας
1 Ιουλίου 1974: Φαίνεται ξεκάθαρα πως ο Μακάριος φοβάται απόπειρα πραξικοπήματος καθώς σπεύδει να αλλοιώσει τη σύνθεση της Κυπριακής Εθνοφρουράς, μειώνοντας τη θητεία, ενώ πρόκειται να γίνουν προσλήψεις νέων αστυνομικών. «Δια των ως άνω ενεργειών ο Αρχιεπίσκοπος αποσκοπεί εις το να καταστη απόλυτος κυρίαρχος των δυνάμεων Ασφαλείας της Νήσου» σημειώνει ο συντάκτης του σημειώματος, στο Σχόλιο που συντάσσει.
Παράλληλα, υπάρχει η πληροφορία για κινήσεις τουρκικών στρατευμάτων προς τα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο, με το Σχόλιο να κάνει την εκτίμηση πως πρόκειται για άσκηση. (δτ2)
3 Ιουλίου 1974: Ως συνέχεια της προσπάθειας να ελέγξει τον Κυπριακό στρατό, ο Διευθυντής του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών σε δηλώσεις σχετικά με τη μείωση της θητείας στην Εθνοφρουρά, «εις οργίλον ύφος», «μεταδίδει» ο συντάκτης της αναφοράς της ΚΥΠ και παραθέτει τα κύρια σημεία της, τα οποία δείχνουν το χάσμα μεταξύ Χούντας και Μακάριου. Ο πρόεδρος της Κύπρου φαίνεται πως δεν θέλει τους Έλληνες αξιωματικούς στην Κύπρο, ενώ απάντησε πως ο κίνδυνος ενός πραξικοπήματος συζητήθηκε σε συνάντηση Κυπρίων και Σοβιετικών διπλωματών.
Στα Σχόλια ο συντάκτης του δελτίου μιλάει ξεκάθαρα για την κρίση στις σχέσεις Αθήνας – Λευκωσίας και τη δυσπιστία που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα σε Μακάριο και Χούντα. Είναι ξεκάθαρο πως ο Μακάριος προετοιμάζεται για την περίπτωση «απομακρύνσεώς της εκ των κόλπων της Ελλάδος». Κάνει βέβαια και την εκτίμηση πως η ανάμειξη των Σοβιετικών γίνεται ως προειδοποίηση προς τη Χούντα σε περίπτωση που θελήσει να προχωρήσει σε πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου.
Το δικό μας σχόλιο; Αυτός είναι ο τρόπος που η Χούντα αντιμετώπιζε την Κύπρο, χωρίς σεβασμό στην πολιτική βούληση του λαού της. Με την τακτική της, σχεδόν καλούσε τους Τούρκους να επέμβουν.
Τις επόμενες ημέρες η κατάσταση οξύνεται παραπάνω με διαρροές από την κυπριακή κυβέρνηση πως θα απομακρύνει τους Έλληνες εν ενεργεία αξιωματικούς και θα καλέσει απόστρατους και βασιλόφρονες -αυτούς δηλαδή που δεν συνεργάζονται με τους χουντικούς.
Η απάντηση της Χουντικής κυβέρνησης ήρθε μέσω διπλωματικών και πολιτικών κύκλων οι οποίοι τόνιζαν μια συζήτηση γύρω από την Εθνοφρουρά της Κύπρου θα έδινε πάτημα στην Τουρκία για να ζητήσει την πλήρη διάλυση του Κυπριακού στρατεύματος.
Παράλληλα, μια από τις «αναγνώσεις» της κατάστασης που κάνει ο συντάκτης του εγγράφου είναι εντελώς ακραία και φανερώνει την «κομμουνιστομανία» που έχει κατακλύσει όλα τα στρώματα της χουντικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με αυτήν, ο Μακάριος μπορεί να ζητήσει την ανάκληση των Ελλήνων αξιωματικών, ως αντάλλαγμα την υποστήριξη μιας ξένης δύναμης. Φυσικά και υπονοείται η Σοβιετική Ένωση. Δεν δείχνουν να κατανοούν ή αποκρύπτουν πως ό, τι συμβαίνει στην Κύπρο σχετίζεται με την προσπάθεια της Αθήνας να εκδιώξει τον Μακάριο από την εξουσία.
6 Ιουλίου: Η ένταση στις σχέσεις Λευκωσίας – Αθήνας συνεχίζεται, με τη δημοσιοποίηση της επιστολής που απέστειλε ο Πρόεδρος Μακάριος στον Πρόεδρο της Ελλάδας, Στρατηγό Γκιρτζίκη. Στην επιστολή αυτή συνοψίζονται όλοι οι φόβοι του Μακάριου για τα σχέδια που έχει η Αθήνα για την Κύπρο.
Φυσικά και ο Σχολιασμός από τον υπάλληλο της ΚΥΠ επιρρίπτει και πάλι τις ευθύνες στον Μακάριο, αδιαφορώντας να διακρίνει τον φορτικό τρόπο με τον οποίον η Χουντική κυβέρνηση τού ασκεί πιέσεις. Πληροφορεί και για μια απόπειρα τρομοκράτησης στη Λέσχη Αξιωματικών της Εθνοφρουράς Λευκωσίας και συμπεραίνει πως το περιστατικό «αποτελεί απαρχήν ενασκήσεως ψυχολογικού πολέμου».
11 Ιουλίου 1974: Ο πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής, Γλαύκος Κληρίδης, κάνει κάποιες κρίσεις σε κατ’ ιδίαν συνομιλίες τις οποίες ο πράκτορας της ΚΥΠ έχει συλλέξει και παραθέτει.
Στο Σχόλιο που συντάσσει ο συγγραφέας της αναφοράς χαρακτηρίζει τον Κληρίδη «πλέον διαλλακτικό» στο θέμα της Εθνοφρουράς και θεωρεί πως καταβάλλει προσπάθειες για τη γεφύρωση του χάσματος Αθηνών – Λευκωσίας.
12 Ιουλίου 1974: Το δελτίο ενημερώνει για τις αποφάσεις που έλαβε η κυβέρνηση του Μακάριου σχετικά με την Εθνοφρουρά της Κύπρου και τη διάλυση του ΕΟΚΑ Β’.
Στο Σχόλιο του ο συντάκτης δεν κάνει καμία αναφορά στην απαίτηση για τη διάλυση του ΕΟΚΑ Β’ και διαβλέπει προσπάθεια εκτόνωσης της κρίσης ανάμεσα σε Αθήνα και Λευκωσία. Παράλληλα, επισημαίνει τις συλλήψεις στελεχών του ΕΟΚΑ Β’, αλλά και ενοχοποιητικά στοιχεία για βουλευτές του Ενιαίου Κόμματος.
Στο δεύτερο Σχόλιό του, ο συντάκτης εκτιμά πως η Κυπριακή κυβέρνηση, μετά τις συλλήψεις, θα πιέσει εκ νέου την Ελληνική κυβέρνηση και προβλέπει νέες συλλήψεις. Επιπροσθέτως, αναφέρει αυξημένες περιπολίες παρακτατικών με ιδιωτικά αυτοκίνητα κοντά στα στρατόπεδα της Λευκωσίας.
13 Ιουλίου: Καθώς η κυβέρνηση Μακάριου πιέζει την Ελληνική κυβέρνηση να διαλύσει τον ΕΟΚΑ Β’, το Σχόλιο του συντάκτη είναι ενδεικτικό της ατμόσφαιρας που επικρατεί.
15 Ιουλίου 1974: Το δελτίο ενημερώνει για τη συνέντευξη του Προέδρου Μακάριου σε τηλεοπτική εκπομπή της Αγγλίας.
Στο Σχόλιο που ακολουθεί, ο συντάκτης συμπεραίνει πως ο Μακάριος προσπαθεί να εκθέσει τη Χουντική κυβέρνηση των Αθηνών στο διεθνές στερέωμα, επιζητώντας τη διάλυση του ΕΟΚΑ Β’. Ο Νίκος Σαμψών (κρατήστε αυτό το όνομα) ζήτησε σε ομιλία του στη Βουλή να υπάρξει συνεννόηση για «να μην μειωθεί η θωράκιση του Κυπριακού λαού».
Παρακάτω, ο συντάκτης πληροφορεί για την απόφαση του υπουργικού συμβουλίου να απολύσει 40 αστυνομικούς και σχολιάζει στη συνέχεια πως η κυβέρνηση συνεχίζει την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από αντικυβερνητικά στοιχεία.
Το πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου στις 15 Ιουλίου 1974
16 Ιουλίου 1974: Μια ημέρα αφότου πραγματοποιείται το πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου, ο οποίος θεωρείται νεκρός, η έκθεση του συντάκτη για τα γεγονότα είναι λεπτομερής. Πληροφορεί, μάλιστα, και για τα γεγονότα της 16ης Ιουλίου 1974. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως πληροφορεί πως ο Μακάριος είναι εν ζωή αναφέροντας πότε μεταδόθηκε η συγκεκριμένη πληροφορία στην Τουρκία.
Νέος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ορκίζεται ο Νίκος Σαμψών.
Παρακάτω, ο συντάκτης αναφέρει κάποιες κινήσεις του Τουρκικού στρατού και σημειώνει στο Σχόλιο…
Είναι ξεκάθαρη η κινητικότητα των Τούρκων; Ο συγγραφέας του εγγράφου φαίνεται να μην ανησυχεί καθόλου. Τα πράγματα θα πάρουν ακόμη πιο δραματική τροπή τις επόμενες ημέρες.
