Δεν φταίνε οι γυναίκες. Δεν έχουν ευθύνη τα κορίτσια. Τελειά και παύλα. Σε μια χώρα όπου το 2024 μετράμε ήδη 15 γυναικοκτονίες –που γνωρίζουμε– αυτό δεν είναι απλά απαράδεκτο. Είναι αιματηρό. Και αν η φράση «Φταίει κι αυτή» βγαίνει ακόμα από το στόμα σας, είστε κομμάτι του προβλήματος.
Η καταστροφική κουλτούρα του “Φταίει η γυναίκα”
Σκεφτείτε την κλασική ελληνική οικογένεια. Από μικρές, τους λένε να «προσέχουν» πώς ντύνονται, πώς μιλάνε, πώς περπατάνε. «Να είσαι καλή κοπέλα», «να μην προκαλείς». Και αν κάτι πάει στραβά; Αν τους φωνάξουν, τις βρίσουν, τους σηκώσουν χέρι; «Ε, τι έκανες κι εσύ;»
Δεν υπάρχει τίποτα πιο υποκριτικό και καταπιεστικό. Μια κοινωνία που δίνει άφεση αμαρτιών σε βιαστές και κακοποιητές, αρκεί το θύμα να «έφταιγε κάπου». Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της κουλτούρας; Ο φόβος τους να περπατήσουν μόνες τη νύχτα. Ο τρόμος να πουν «όχι» χωρίς να φοβηθούν για τη ζωή τους.
Οι γυναικοκτονίες δεν είναι απλά “εγκλήματα πάθους”
Η Ελλάδα του 2024 μετρά 15 γυναικοκτονίες. Δεκαπέντε γυναίκες που χάθηκαν επειδή κάποιος άντρας πίστεψε ότι είχε το δικαίωμα να τους πάρει τη ζωή. Οι ειδήσεις πάντα το ίδιο μοτίβο: «Ήταν καλό παιδί», «το ζευγάρι είχε προβλήματα», «υπήρχε ένταση στη σχέση».
Σταματήστε να το λέτε αυτό. Δεν είναι ένταση. Είναι έγκλημα. Είναι αποτέλεσμα μιας κουλτούρας που διδάσκει στους άντρες ότι οι γυναίκες είναι ιδιοκτησία τους. Που μας μαθαίνει να βλέπουμε τη ζήλια ως απόδειξη αγάπης και τον έλεγχο ως ενδιαφέρον.
Η προσωπική διάσταση: Πώς με αγγίζει αυτό
Αν διαβάζεις αυτό το άρθρο, ίσως νιώθεις την ίδια οργή που νιώθω κι εγώ. Ίσως θυμάσαι εκείνη τη φίλη που κάποτε σου είπε ότι «τον δικαιολόγησε γιατί ήταν πιεσμένος». Ίσως θυμάσαι τη δική σου εμπειρία, όταν κάποιος σε κατηγόρησε για κάτι που δεν έφταιγες. Πες μου: δεν σε καταπίνει αυτή η αδικία;
Κι όμως, συνεχίζουμε να ζούμε με το βάρος της. Η μαμά σου σε συμβούλευσε να μην μιλάς πολύ. Η γιαγιά σου σε έμαθε να «υπομένεις» για να διατηρήσεις το σπίτι σου. Όμως αυτές οι συμβουλές δεν σε προστατεύουν. Σε φυλακίζουν.
Τα “συγχωροχάρτια” που δίνουμε στους άνδρες
Το χειρότερο; Ακόμα και στα μέσα ενημέρωσης, οι άντρες που κακοποιούν ή σκοτώνουν τις γυναίκες τους αντιμετωπίζονται ως «θύματα περιστάσεων». Ήταν λέει θυμωμένος, προδόθηκε, πιέστηκε. Και η γυναίκα; Μια ακόμα στατιστική. Ένας ακόμα αριθμός στον μακρύ κατάλογο της ντροπής.
Γιατί κανείς δεν ρωτάει πώς πιέζεται μια γυναίκα που ζει με έναν βίαιο άντρα; Γιατί δεν ακούμε για τις ζωές που χάνονται πριν από το θάνατο – ζωές γεμάτες φόβο, εκφοβισμό, σιωπή;
Η ελληνική κοινωνία είναι το πρόβλημα
Μη γελιόμαστε. Δεν είμαστε μια φωτεινή εξαίρεση στην Ελλάδα. Είμαστε μέρος του ίδιου τοξικού πατριαρχικού ιστού που καταπιέζει τις γυναίκες παντού. Αλλά εδώ, το «δικό μας» πρόβλημα γίνεται πιο έντονο γιατί το συγκαλύπτουμε πίσω από την παραδοσιακή ελληνική οικογένεια, το «σεβασμό» και τη «φιλοξενία».
Η αλήθεια είναι ότι στην Ελλάδα του 2024, αν είσαι γυναίκα, ζεις με το φόβο. Για τη δουλειά σου, για τις επιλογές σου, για την ίδια σου τη ζωή.
Η βαθιά κουλτούρα ενοχοποίησης των Γυναικών στην Ελληνική κοινωνία
Η κατηγορία των γυναικών για τις πράξεις και τις συμπεριφορές των ανδρών δεν είναι μόνο ένα παρελθοντικό απομεινάρι. Είναι μια βαθιά ριζωμένη κοινωνική πρακτική που αντέχει στον χρόνο και διαμορφώνεται από τις ιστορικές, πολιτιστικές και οικονομικές συνθήκες κάθε κοινωνίας. Στην Ελλάδα, αυτή η τάση παραμένει έντονη, καθώς είναι συνυφασμένη με πατριαρχικές αξίες, θρησκευτικές παραδόσεις και έμφυλες ανισότητες που διαπερνούν κάθε πτυχή της καθημερινότητας. Ακολουθεί μια ανάλυση των κοινωνιολογικών και ψυχαναλυτικών παραμέτρων που συμβάλλουν στη διαιώνιση αυτής της πρακτικής.
1. Πατριαρχία και Κοινωνικοί Ρόλοι
Η ελληνική κοινωνία, όπως και πολλές άλλες, δομήθηκε ιστορικά γύρω από πατριαρχικές αξίες. Η πατριαρχία, ως κοινωνικό σύστημα, διασφαλίζει ότι η εξουσία ανήκει στους άνδρες και ότι οι γυναίκες τοποθετούνται σε υποδεέστερους ρόλους. Οι γυναίκες θεωρούνται παραδοσιακά «φύλακες του σπιτιού», υπεύθυνες για τη διατήρηση της οικογένειας και της ηθικής τάξης.
Όταν λοιπόν κάτι «πάει στραβά» –είτε πρόκειται για την απιστία ενός άντρα είτε για μια περίπτωση βίας– η κοινωνία αναζητά τη λύση στην παραδοσιακή «φύλακα». Η γυναίκα καλείται να «διορθώσει» ή να «αλλάξει» τη δυναμική, ενισχύοντας έτσι την αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για τη διατήρηση της σταθερότητας, ακόμη και όταν βρίσκονται σε ρόλο θύματος.
2. Η Θρησκευτική Επιρροή
Η ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση στην Ελλάδα διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των νοοτροπιών. Η διδασκαλία της θρησκείας πολλές φορές επικεντρώνεται στη γυναικεία «αρετή» και την «υπακοή», παρουσιάζοντας τις γυναίκες ως σύζυγους που οφείλουν να ανέχονται, να συγχωρούν και να υπηρετούν την οικογένεια.
Αυτό το πρότυπο θεολογικής υπακοής αναπαράγει την ιδέα ότι οι γυναίκες έχουν την ευθύνη να κρατούν τις ισορροπίες, ακόμα και όταν είναι θύματα κακοποίησης ή ανισότητας. Σε συνδυασμό με την τάση να θεωρούνται οι άντρες ως «αδύναμοι μπροστά στον πειρασμό», δημιουργείται ένα πλαίσιο όπου οι γυναίκες όχι μόνο κατηγορούνται για τη συμπεριφορά των ανδρών, αλλά και καλούνται να την «ανεχθούν».
3. Έμφυλη Βία και Πολιτισμικές Αξίες
Σύμφωνα με κοινωνιολογικές έρευνες, η έμφυλη βία είναι συχνά αποτέλεσμα των παραδοσιακών προσδοκιών γύρω από την ανδρική κυριαρχία. Στην ελληνική κουλτούρα, οι άνδρες ενθαρρύνονται να επιδεικνύουν δύναμη και έλεγχο, ενώ οι γυναίκες πρέπει να είναι «υπάκουες» και «διακριτικές». Αυτή η δυαδική προσέγγιση των φύλων δημιουργεί μια κουλτούρα ανοχής της βίας, καθώς οι άντρες που δεν συμμορφώνονται με αυτά τα πρότυπα αισθάνονται ότι η βία είναι ένας τρόπος να «ανακτήσουν» την εξουσία τους.
Παράλληλα, οι γυναίκες που θυματοποιούνται συχνά διστάζουν να καταγγείλουν τους κακοποιητές τους λόγω της κοινωνικής πίεσης και του στιγματισμού, κάτι που ενισχύει τον φαύλο κύκλο.
Η Έννοια της Προβολής
Η ψυχαναλυτική θεωρία προσφέρει μια βαθύτερη ερμηνεία για το γιατί η κοινωνία κατηγορεί τις γυναίκες. Η προβολή –μια ψυχολογική άμυνα κατά την οποία ένα άτομο μεταφέρει τις δικές του εσωτερικές συγκρούσεις ή ενοχές σε άλλους– είναι κεντρική σε αυτή την ανάλυση. Οι άνδρες που αισθάνονται ανασφάλεια για τη δική τους ανεπάρκεια μπορεί να προβάλλουν την ευθύνη στις γυναίκες.
Για παράδειγμα, ένας άντρας που απιστεί μπορεί να κατηγορήσει τη σύντροφό του ότι «δεν ήταν αρκετά καλή», ώστε να αποφύγει να αναμετρηθεί με την προσωπική του ευθύνη. Αυτή η πρακτική μεταφέρεται από το ατομικό επίπεδο στο συλλογικό, δημιουργώντας μια κουλτούρα ευρύτερης προβολής ευθυνών στις γυναίκες.
Το Αρχέτυπο της «Μητέρας»
Μια άλλη ψυχαναλυτική προοπτική σχετίζεται με το αρχέτυπο της μητέρας. Στην ελληνική κοινωνία, η μητέρα είναι μια φιγούρα που συνδέεται με τη φροντίδα, την αυτοθυσία και την υποταγή. Αυτές οι προσδοκίες διεισδύουν και στις ερωτικές σχέσεις, όπου οι γυναίκες καλούνται να λειτουργούν ως «μητέρες» των συντρόφων τους – να συγχωρούν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται τις αποτυχίες των ανδρών.
Όταν οι γυναίκες δεν εκπληρώνουν αυτόν τον ρόλο, θεωρούνται «ελαττωματικές» ή «υπεύθυνες» για τη δυσλειτουργία. Αυτό ενισχύει τις κοινωνικές πιέσεις προς τις γυναίκες να υπομένουν ακόμη και ακραίες μορφές βίας, προκειμένου να «κρατήσουν την οικογένεια ενωμένη»
Η Έννοια της Ενοχής
Η ενοχή είναι ένας από τους κύριους ψυχολογικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται για την καταπίεση των γυναικών. Από μικρή ηλικία, οι γυναίκες μαθαίνουν να αισθάνονται ενοχή για τις επιθυμίες, τις επιλογές και τη σεξουαλικότητά τους. Η ενοχή αυτή γίνεται το ιδανικό εργαλείο χειραγώγησης, καθώς τις κάνει πιο ευάλωτες στην αποδοχή αδικιών.
Όταν οι γυναίκες κατηγορούνται για τις πράξεις άλλων, αυτή η ενοχή ενεργοποιείται, κάνοντάς τις να αναρωτιούνται μήπως «όντως φταίνε». Αυτός ο μηχανισμός διασφαλίζει ότι δεν θα αμφισβητήσουν εύκολα τη βία ή την καταπίεση που υφίστανται.
Η Σημασία της Εκπαίδευσης και της Συλλογικής Δράσης
Η καταπολέμηση αυτών των πρακτικών απαιτεί συνδυαστική δράση. Πρώτον, η εκπαίδευση γύρω από την ισότητα των φύλων είναι θεμελιώδης για να σπάσουμε τον κύκλο της ενοχοποίησης. Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται ότι η βία δεν είναι αποδεκτή, ότι οι σχέσεις βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και ότι η ευθύνη είναι προσωπική.
Δεύτερον, οι ψυχολογικές δομές που στηρίζουν την ενοχοποίηση πρέπει να αναλυθούν σε βάθος. Οι γυναίκες χρειάζονται υποστήριξη για να ξεπεράσουν τα αισθήματα ενοχής και να διεκδικήσουν την αυτονομία τους. Παράλληλα, οι άνδρες πρέπει να εκπαιδευτούν ώστε να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους χωρίς να καταφεύγουν στη βία.
Τι πρέπει να αλλάξει τώρα για τις γυναίκες
Το πρόβλημα δεν θα λυθεί από μόνο του. Χρειαζόμαστε φωνές. Χρειαζόμαστε δράση.
- Μιλήστε: Σπάστε τη σιωπή. Αν είσαι γυναίκα και σε κατηγορούν άδικα, φώναξε. Αν είσαι άντρας, μην μένεις αμέτοχος.
- Απαιτήστε δικαιοσύνη: Πιέστε για καλύτερους νόμους. Κάθε γυναικοκτονία πρέπει να καταγράφεται ως τέτοια.
- Αλλάξτε τη νοοτροπία σας: Μάθετε στα παιδιά σας ότι το “όχι” σημαίνει “όχι”. Ότι η ευθύνη είναι προσωπική, όχι «του θύματος».
Οι δεκαπέντε γυναίκες που χάθηκαν φέτος είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Όλες ξέρουμε ότι υπάρχουν αμέτρητες ακόμα που ζουν στη σκιά, φοβισμένες.
Δεν φταίμε εμείς. Δεν φταίς εσύ. Ήρθε η ώρα να σταματήσει αυτή η κουλτούρα. Να σταματήσει η καταπίεση. Και, κυρίως, να αρχίσουμε να λέμε τα πράγματα όπως είναι: Οι άνδρες που φέρονται βίαια έχουν την απόλυτη ευθύνη. Όχι οι γυναίκες που είναι θύματα της βίας τους.
Αν είστε ακόμα έτοιμοι να πείτε «Φταίει κι αυτή», σας προκαλώ να κοιτάξετε στον καθρέφτη. Γιατί εκεί βρίσκεται ο πραγματικός ένοχος.
