Η 28η Οκτωβρίου γιορτάζεται κάθε χρόνο με παρελάσεις, στεφάνια και επίσημες δηλώσεις περί «εθνικής ενότητας». Όμως, τι γιορτάζουμε πραγματικά; Τι έμεινε από την ουσία του «ΟΧΙ» και τη σημασία της εθνικής αντίστασης; Πίσω από τα στεφάνια και τα χειροκροτήματα, η αλήθεια είναι ότι η γιορτή της 28ης Οκτωβρίου έχει υποβιβαστεί σε μία τυπική τελετή χωρίς συναισθηματική και ιστορική σύνδεση. Το πνεύμα της αντίστασης έχει ξεθωριάσει και η σύγχρονη εκδοχή του «ΟΧΙ» αποφεύγει κάθε αναφορά στα πρόσωπα και στις πολιτικές δυνάμεις που διαμόρφωσαν τον αντιστασιακό αγώνα.
Αν το ρωτήσεις στη σημερινή νεολαία, η 28η Οκτωβρίου είναι απλώς μια αργία, μία «μέρα για παρέλαση». Όσο για τη σημασία του «ΟΧΙ», ελάχιστοι μπορούν να την εξηγήσουν. Οι νέοι έχουν πλήρη άγνοια της αντίστασης και της ιστορίας του λαού τους, αφού οι αναφορές στην Εθνική Αντίσταση και το ΕΑΜ έχουν εκλείψει από τον επίσημο λόγο και από τα σχολικά βιβλία. Η κυρίαρχη αφήγηση στρογγυλοποιεί, εξομαλύνει, και αποστειρώνει κάθε αναφορά στις σκληρές αλήθειες. Ο Άρης Βελουχιώτης, οι αριστεροί αντάρτες, οι θυσίες, οι μάχες, τα βασανιστήρια, όλα αυτά είναι σήμερα, στην καλύτερη περίπτωση, μια γραμμή στα ψιλά γράμματα της ιστορίας.
Η μετατροπή της 28ης Οκτωβρίου σε μια ουδέτερη αργία
Το «ΟΧΙ» σήμερα είναι πιο πολύ ένα εθνικό σύνθημα, παρά μία εθνική μνήμη. Η 28η Οκτωβρίου γιορτάζεται με παρελάσεις και καταθέσεις στεφάνων, αλλά η ιστορική της ουσία έχει αποκοπεί από τη σημασία της αντίστασης. Αντί για τα ηρωικά ονόματα, τη συντριβή της καταπίεσης και το δέος μπροστά στις θυσίες του λαού, έχουμε περιοριστεί σε έναν εξευγενισμένο, στείρο πατριωτισμό, απαλλαγμένο από πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Οι παρελάσεις είναι ευκαιρία για εντυπωσιακές εικόνες και εθιμοτυπικές δηλώσεις, αλλά δεν προσφέρουν καμία αληθινή κατανόηση του τι σήμαινε η αντίσταση τότε και τι θα μπορούσε να σημαίνει σήμερα.
Κι εδώ οι ευθύνες είναι μεγάλες. Ο φιλελεύθερος πολιτικός λόγος και οι υπερασπιστές της απολιτικής «εθνικής ενότητας» αποφεύγουν με κάθε τρόπο να βάλουν στο κέντρο του εορτασμού τις πραγματικές μορφές της αντίστασης. Το να μην αναφέρεται ο Άρης Βελουχιώτης, οι ΕΛΑΣίτες και οι αντάρτες του ΕΑΜ δεν είναι καθόλου τυχαίο. Η «ενοποίηση» του εορτασμού σε μία αφαιρετική και «ευγενική» εκδοχή που ενώνει «όλους τους Έλληνες» σβήνει τη μνήμη των μεγάλων θυσιών και την πολιτική χροιά της αντίστασης. Οι έννοιες της ελευθερίας και του αγώνα του λαού είναι, λένε, «αχρείαστα βαριές». Ο δρόμος για τη δημόσια αποδοχή είναι να καταπιαστεί κανείς μόνο με την «εθνική εορτή» και να αποφύγει το δύσκολο, το άβολο και το αληθινό.
Αποσιώπηση και «στρογγυλοποίηση» του αντιστασιακού αγώνα
Το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), το μεγαλύτερο και πιο οργανωμένο αντιστασιακό κίνημα της Κατοχής, παραμένει ένα από τα πιο αποσιωπημένα κεφάλαια στη νεότερη ιστορία μας. Το ΕΑΜ κατάφερε να ενώσει χιλιάδες Έλληνες από κάθε κοινωνική τάξη, που πίστεψαν ότι η μάχη κατά των κατακτητών ήταν ζήτημα τιμής. Και όμως, η αναφορά στο ΕΑΜ είναι σχεδόν απαγορευμένη στα σχολικά βιβλία και τις δημόσιες εκδηλώσεις της 28ης Οκτωβρίου. Γιατί άραγε αυτή η σιωπή; Γιατί τόσος φόβος απέναντι σε ένα κίνημα που εκπροσωπούσε το πιο αγνό αίσθημα αντίστασης;
Ο Άρης Βελουχιώτης, ίσως η πιο συμβολική μορφή της Εθνικής Αντίστασης, αντιμετωπίζεται σαν μια άβολη ανάμνηση που πρέπει να κρυφτεί. Ο ηγέτης του ΕΛΑΣ, που έβαλε τη ζωή του στην πρώτη γραμμή του αγώνα, έχει γίνει αντικείμενο παραγκωνισμού, αν όχι λήθης. Στη σημερινή Ελλάδα, η αναφορά στο όνομά του, το έργο του και την αφοσίωσή του θεωρείται «ακραία» και «διχαστική». Δεν συνάδει με το επίσημο αφήγημα περί «ομοψυχίας» και «εθνικής ενότητας». Το ελληνικό κράτος φαίνεται να θέλει μια γιορτή χωρίς ήρωες σαν τον Άρη, χωρίς μνήμες που ενοχλούν την πολιτική καθεστηκυία τάξη. Προτιμά μια νεφελώδη, άοσμη ιστορία, χωρίς συγκεκριμένα πρόσωπα και δράσεις, ώστε να μην προκαλεί ερωτήματα και αμφισβητήσεις.
Οι νέοι δεν μαθαίνουν την ιστορία, ούτε για 28η Οκτωβρίου, ούτε της Αντίστασης
Οι νέοι της Ελλάδας μαθαίνουν μια εκδοχή της ιστορίας που αποφεύγει το βάθος και τη συναισθηματική σύνδεση. Η κυρίαρχη πολιτική αφήγηση παρουσιάζει την 28η Οκτωβρίου ως μία γιορτή «εθνικής ενότητας», αλλά δεν τους λέει για τον αγώνα του ΕΑΜ, τους αντάρτες και τις θυσίες τους. Οι μαθητές, αντί να έρχονται σε επαφή με τον πραγματικό αγώνα, ακούνε για μία απρόσωπη «αντίσταση» και ένα γενικό «ΟΧΙ» που, στην πραγματικότητα, είναι άδειο από περιεχόμενο. Η ιστορία είναι σαν να έχει καθαριστεί, να έχει αποστειρωθεί και να έχει γίνει ασφαλής για κάθε πολιτική ατζέντα.
Όταν οι νέοι μαθαίνουν για την 28η Οκτωβρίου, μαθαίνουν για μια μάχη εναντίον των κατακτητών, αλλά όχι για τους ανθρώπους που πραγματικά πολέμησαν και το κίνημα που τους καθοδήγησε. Δεν μαθαίνουν για τους ανθρώπους που, χωρίς χρήματα, χωρίς όπλα και πολλές φορές χωρίς βοήθεια, αντιστάθηκαν στη γερμανική μηχανή πολέμου. Δεν τους διδάσκεται πώς ο απλός λαός οργάνωσε την πιο μαζική αντίσταση στην Ευρώπη, αλλά αντίθετα παρουσιάζεται ένας «ωραιοποιημένος» και εξευγενισμένος πατριωτισμός. Οι νέοι γνωρίζουν τα ονόματα του Μεταξά και του Παπάγου, αλλά σπάνια ακούν για τον Άρη Βελουχιώτη και τους αριστερούς αγωνιστές που έδωσαν τα πάντα.
Από την ιστορία στον στείρο πατριωτισμό
Η σύγχρονη πολιτική σκηνή χρησιμοποιεί το «ΟΧΙ» σαν εμπορικό σύνθημα για έναν ανέξοδο και ουδέτερο πατριωτισμό. Πολιτικοί, ειδικά του φιλελεύθερου χώρου, προσπαθούν να αναδείξουν μια εικόνα «εθνικής ενότητας», χωρίς να αγγίζουν καυτά θέματα όπως η ιδεολογία, ο αντιφασισμός και η αληθινή φύση της αντίστασης. Έτσι, η 28η Οκτωβρίου μετατρέπεται σε μια αποστειρωμένη εθνική αφήγηση που δεν ενώνει, αλλά διαχωρίζει τη μνήμη από την πραγματικότητα.
Η μνήμη των θυσιών του λαού θα έπρεπε να είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του εορτασμού. Δεν γιορτάζουμε τον πόλεμο για χάρη του πολέμου, αλλά για τη δέσμευση των ανθρώπων απέναντι στην ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το «ΟΧΙ» δεν ήταν μόνο ένας ψίθυρος που αντήχησε στους διαδρόμους της εξουσίας. Ήταν μια έκρηξη αντίστασης που ξεκίνησε από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και κλιμακώθηκε σε έναν εθνικό αγώνα για επιβίωση. Πώς περιμένουμε να σεβαστούν οι νέοι το «ΟΧΙ», όταν η μόνη αναφορά που τους δίνεται είναι ένα ανώδυνο και αποστειρωμένο αφήγημα;
Η ανάγκη για έναν ουσιαστικό εορτασμό
Αν θέλουμε να τιμήσουμε αληθινά την 28η Οκτωβρίου, πρέπει να μιλήσουμε για την αληθινή αντίσταση, για τα πρόσωπα που έδωσαν ζωή σε αυτό τον αγώνα, για την αυθεντική σημασία του «ΟΧΙ». Αυτή η επέτειος πρέπει να αποτελεί μια ευκαιρία ανασύνδεσης με την ιστορία μας, όχι μια ακόμα μέρα για παρελάσεις και κενές υποσχέσεις.
Οι νέοι χρειάζεται να κατανοήσουν ότι το «ΟΧΙ» δεν ήταν μόνο ένας σταθμός, αλλά το ξεκίνημα μιας από τις πιο ταραγμένες περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Από το ’40 ως το ’50, ο ελληνικός λαός υπέφερε, αγωνίστηκε και διχάστηκε. Δεν πρέπει να αποσιωπούμε αυτά τα γεγονότα, αλλά να τα αναδεικνύουμε ως μέρος της συλλογικής μας μνήμης. Να θυμόμαστε τους ανθρώπους που πολέμησαν, όχι μόνο για την πατρίδα τους, αλλά για την ιδέα μιας δίκαιης κοινωνίας.
Σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει, όπου η ιστορική μνήμη φαίνεται να έχει «αποστειρωθεί» για να εξυπηρετήσει τις σύγχρονες πολιτικές, το να μιλήσουμε για την 28η Οκτωβρίου όπως πραγματικά ήταν, αποτελεί αναγκαιότητα. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να μείνει μόνο μια κενή αργία· οφείλουμε να της δώσουμε ένα νόημα, ειδικά σε έναν κόσμο και μια ιστορική στιγμή που τίποτα δεν μοιάζει να έχει τέτοιο.
