Μπορείς να είσαι ό,τι θέλεις εκτός από τον τύπο που αφήνει το μίσους του σε hate comments

Τις προάλλες, ο Ηλίας Μόσιαλος δημοσίευσε ένα αιμοσταγές, σπλάτερ με μπόλικο θανατικό και χριστιανικό μίσος αλά γκρεκ μήνυμα στο Facebook. Ούτε ο καθηγητής πολιτικής της υγείας κατάφερε να ξεφύγει από τη ρητορική μίσους που δε σταματά ποτέ να εμφανίζεται με την ταχύτητα ενός απλού refresh στην αρχική μας σελίδα. Ας μη γελιόμαστε, τα σχόλια μίσους είναι τόσο συχνά που σχεδόν τα έχουμε συνηθίσει. Οριακά δε μας εκπλήσσουν πια, ενδεχομένως να μην αυξάνουν ούτε στο ελάχιστο τους καρδιακούς μας παλμούς, σαν διαβάζουμε κάτι που ανήκει στη σφαίρα των απολύτως αναμενόμενων.

Προσπαθώντας να σκεφτώ ένα πλάσμα στην ελληνική, ιντερνετική πραγματικότητα, που να μπορεί από την πιο κατάλληλη θέση να μιλήσει για τα hate comments, αναπόφευκτα φτάνω στον Δημήτρη Κανέλλη. «Τρία είναι μόνο τα groups που εσύ γνωρίζεις», μου απαντά ενώ έχω ξεκινήσει να του εξηγώ τους λόγους για τους οποίους η άποψή του μετράει. Ναι, βλακωδώς του ανέφερα πως έχει τα τρία πιο επιτυχημένα Facebook Groups του ελληνικού ίντερνετ, ενώ στην πραγματικότητα έχει πάνω από είκοσι.

Το μυαλό πίσω από το Thank You, Next, το Τμήμα Προσωπικού Δράματος και των Screenshots που μου άλλαξαν τη ζωή, έχει μια πλήρη εικόνα για το τί γίνεται όταν κάποιος θεωρεί πως μπορεί να μιλήσει με όση αγριότητα θέλει στην παντελώς πλασματική «πλατεία» στην οποία μετατρέπεται η εκάστοτε ομάδα στο μυαλό του. «Κάθε 15 με 20 λεπτά, εγώ και η ομάδα μου λαμβάνουμε ένα alert ότι χρησιμοποιήθηκε μια από τις λέξεις που έχουμε μπανάρει», μου αναφέρει, εξηγώντας πως στις ομάδες που εκείνος διαχειρίζεται , σχόλια που έχουν τη δυναμική να θίξουν/προσβάλουν/πληγώσουν κάποιον δεν προλαβαίνουν καν να δουν το φως της μέρας. Σβήνονται αμέσως.

Με βασικό σημείο αναφοράς το Thank You, Next στη συζήτηση, πραγματικά απορώ πως μια ομάδα που στόχο έχει να συσπειρώσει ανθρώπους και εμπειρίες κάτω από τη ζωή βγαλμένη ομπρέλα της «χυλόπιτας», καταφέρνει να μαζέψει στις γωνίες και τα comment threads της τόσο μίσος. Ο Δημήτρης φαίνεται να έχει καταφέρει να το εξορθολογήσει. «Ελάχιστοι στο ίντερνετ μπορούν να διαφωνήσουν με ήρεμο τρόπο και επιχειρήματα», αναφέρει, συνεχίζοντας:

«Δε σκέφτονται ότι στην ουσία μιλούν σε έναν άγνωστο. Δεν ενδιαφέρονται καν για τον ‘απέναντι’. Νιώθουν τόσο πιο έξυπνοι από τον συνομιλητή τους, που καταφεύγουν κατευθείαν στην ειρωνεία και τον σαρκασμό. Όλα γίνονται μηχανικά, αλλά αυτό δεν παύει να σημαίνει πως σχολιάζουν χωρίς φραγμούς».

Τα hate comments δεν περιορίζονται στην ειρωνική διάθεση και τον σαρκασμό. Σχόλια σαν αυτά που δέχτηκε ο Μόσιαλος, ή άλλα για χρόνιες ασθένειες και old school κατάρες δε λείπουν από όσα διαβάζουμε καθημερινά κάτω από αναρτήσεις σε ομάδες ή ποστ ενημερωτικών σελίδων. Εδώ υπάρχουν καλά και κακά νέα, σύμφωνα με τον Κανέλλη. Τα κακά νέα είναι πως η όλη μανία με τους «καρκίνους» έχει τις ρίζες της στο gaming. Μου εξηγεί πως οι σκληροί gamers τείνουν σε στραβές στιγμές του παιχνιδιού να εκφράζουν τον εκνευρισμό τους με αυτό τον τρόπο. Ωστόσο, στο gaming αυτός ο εκνευρισμός είναι υπαρκτός, έχει πραγματική αφορμή και προέρχεται από κόπο. Στα σχόλια πάλι δεν είναι έτσι. Είναι απλώς μια μηχανική, αυτοματοποιημένη αντίδραση, χωρίς μέτρο, σκέψη και όριο. Τα καλά νέα είναι πως οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν να φιλτράρουν αυτού του τύπου τις αντιδράσεις τους. Ο Δημήτρης μου το εξηγεί με ένα παράδειγμα:

«Για να καταλάβεις, στο ποστ της Σίας σβήναμε τέσσερα άτομα ταυτόχρονα προβληματικά σχόλια. Από την άλλη, την Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας Κατά των Γυναικών, αφιερώσαμε όλο το ΤΥΝ σε γυναίκες που έχουν ιστορίες βίας να αφηγηθούν. Εκείνη τη μέρα τα αρνητικά σχόλια ήταν αισθητά λιγότερα».

Με λίγα λόγια, τα μέλη των ελληνικών ομάδων, που ουκ ολίγες φορές έχουν καταφέρει να μας αφήσουν με το στόμα ανοιχτό χάρη στην εφευρετικότητά τους σε νέους τρόπους να εκφράσουν με τη μέγιστη αγένεια το ύψιστο μίσος, έχουν φίλτρο. Ένα δικό τους άτυπο code για το πότε μετατρέπουν ένα ποστ σε ζούγκλα και πότε όχι. Ό,τι και αν σημαίνει αυτό.

Στο χάος των ομάδων του Facebook, ο admin συχνά μετατρέπεται σε σάκο του box. Στο μεταξύ, ο Δημήτρης είναι admin σε τόσες ομάδες. Μου λέει πως εκείνον προσωπικά, τα hate comments που τον στοχοποιούν, είναι σχεδόν καθημερινότητα. Τη στιγμή που πάω να κάνω ότι στεναχωριέμαι με όσα υποθέτω ότι έρχεται στη δύσκολη θέση να διαβάσει, με προλαβαίνει: «Είμαι gamer από τα 15. Για εμένα τα groups είναι παιδική χαρά». Για τον Δημήτρη τα μέλη των ομάδων δεν είναι «ρομπότ». Τους καταλαβαίνει, τους ακούει και κυρίως τους παρατηρεί. Πρακτικά, τους παρατηρεί σε τέτοιο σημείο που έχει ήδη διαπιστώσει διαφορές στη συμπεριφορά ανάμεσα στις δυο καραντίνες. Στην πρώτη, σύμφωνα με όσα μου λέει, οι άνθρωποι δεν ήταν καθόλου επιθετικοί, έμπαιναν στις ομάδες με μοναδικό ζητούμενο την ανθρώπινη επαφή. Σε αυτή την καραντίνα, βλέπει άπειρα νεύρα, τσακωμούς με την παραμικρή αφορμή και χρήστες να βρίζουν και να βρίζονται χωρίς πραγματικό λόγο.

Αρχίζω να συνειδητοποιώ πως ο Κανέλλης είναι κάτι σαν κινητή εγκυκλοπαίδεια σε ό,τι αφορά το ζήτημα. Τον ρωτάω αν πιστεύει πως στο μέλλον το μίσος θα αρχίσει να μειώνεται στα σχόλια των αναρτήσεων. Με λίγα λόγια, αν θα βρούμε σιγά σιγά τον τρόπο να συνυπάρχουμε και να επικοινωνούμε και στο παράξενο πλαίσιο των social media.

«Όσο η πολιτική ορθότητα βρίσκει μεγαλύτερο έδαφος, τόσο θα αυξάνονται και οι πόλοι», μου λέει. «Δεν πρόκειται να μάθουμε να συνυπάρχουμε, γιατί το νορμάλ είναι διαφορετικό για τον καθένα. Το θέμα είναι, πως όποια και αν επρόκειτο να είναι η φυσική πορεία του πράγματος, το Facebook θα έρθει και θα μας ‘φτιάξει’ αμέσως. Η πλατφόρμα έχει σβήσει σχόλια του στυλ ‘τι σαχλαμάρες λες;’. Τι σημαίνει αυτό; Πως κάποιος θίχτηκε.»

Πολλές φορές, σε καταστάσεις που θεωρητικά αντιλαμβάνεσαι ενστικτωδώς πώς θα ήταν καλό να αντιδράσεις, χρειάζεσαι περισσότερο από κάθε άλλη φορά ένα «πατ πατ» γνώσεων στην πλάτη από έναν ψυχολόγο. Για εμένα αυτό το «πατ πατ», στην προκειμένη περίπτωση ήρθε από την Αναστασία Παλαιοδήμου. Μέσα από το ψύχραιμο πρίσμα της κατάφερα να δω λίγο πολύ τους φαν των σχολίων μίσους μέσα από όρους όπως ο «μακιαβελισμός», αλλά και να τους ξαναδώσω τον ρόλο ρομπότ που μού στέρησε ο Δημήτρης.

«Όταν υπάρχει ανωνυμία, ελευθερία και απουσία οπτικής επαφής είναι πιο εύκολη η έκφραση όπως και η κριτική. Πολλές έρευνες εξέτασαν αν οι άνθρωποι που ασχολούνται με το να τρολάρουν σχετίζονται με το σύνδρομο του σαδισμού, του Μακιαβελισμού (την επιθυμία δηλαδή να χειραγωγούν και να επικρίνουν σε μια κατά πρόσωπο επικοινωνία. Έχουμε συνειδητοποιήσει ότι στο διαδίκτυο βρίσκουμε το βήμα να πούμε όσα δεν μπορούμε άλλου και ξεσπάμε εκεί βγάζοντας από μέσα μας τα πιο σκοτεινά ένστικτα, έχοντας την εντύπωση πως δεν απευθυνόμαστε σε ανθρώπους», μου εξηγεί η Αναστασία, θυμίζοντάς μου μια φράση του Δημήτρη: «μερικοί θεωρούν το hate speech ένα είδος edgy humor που τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους». Φαίνεται να συμφωνούν πως με κάποιον τρόπο, το όλο απρόσωπο μίσος, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εξυπηρετεί έναν προσωπικό σκοπό. Για την Αναστασία ο σκοπός αυτός είναι η εκτόνωση ενός καταπιεσμένου εαυτού:

«Σκέψου τους οδηγούς στους δρόμους πως μιλάνε μεταξύ τους ,γίνονται επιθετικοί σε αγνώστους και μετά επανέρχονται στην φυσιολογική ροή των πραγμάτων, σαν να ψάχνουν μια αφορμή να ξεσπάσουν! Ο καταπιεσμένος κακός εαυτός μας πίσω από την ανωνυμία και τα ψεύτικα προφίλ βρήκε επιτελούς διέξοδο να εκτονωθεί και να εκφραστεί, κάτι που δεν μπορεί να κάνει στους γονείς του η στους οικείους του η στο αφεντικό του!»

Αρχίζω να πιστεύω πως όσο υπάρχουν αφεντικά, φανάρια και κίνηση, θα υπάρχει και καταπιεσμένος εαυτός, άρα και hate speech. Έχω μια τελευταία ερώτηση για την ψυχολόγο. Πώς διαχειρίζομαι ένα σχόλιο μίσους που απευθύνεται σε εμένα; «Μπορείς να το αγνοήσεις ή ακόμα και να απαντήσεις με ευγένεια», μου απαντά. Τυπική πρόταση Αναστασίας που πιστεύει πως η ευγένεια είναι υπερόπλο απέναντι σε κάθε εχθρό, τα πυρηνικά των λογικών νόων. Εγώ πάλι ελπίζω να έχει φτάσει το alert στον Κανέλλη, να το έχει σβήσει και να ζήσω σε μια ευλογημένη άγνοια.