Θαυμασμό, σεβασμό, την ανάγκη να της εκφράσω την αλληλεγγύη μου, να γράψω το δημοφιλές πλέον #metinSofia, αγανάκτηση που ο Χ. κυκλοφορεί ατιμώρητος, θυμό που εκείνη, το θύμα ένιωσε βρώμικη, εξαντλημένη, ταπεινωμένη κι ανίκανη να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της. Πλημμύρισα συναισθήματα όταν διάβασα τη μαρτυρία της Σοφίας Μπεκατώρου στη διαδικτυακή Ημερίδα, με θέμα «Start to Talk/Σπάσε τη Σιωπή – Μίλησε, Μην Ανέχεσαι», που διοργάνωσε το υφυπουργείο Αθλητισμού, στο πλαίσιο του προγράμματος του Συμβουλίου της Ευρώπης για την «Προστασία των Παιδιών στον Αθλητισμό»
«Κάποια στιγμή όπως μιλάγαμε με τον Χ γύρισα και με φίλησε. Εγώ πάγωσα, δεν ήξερα πως να αντιδράσω, δεν περίμενα ποτέ να κάνει μία τέτοια κίνηση».
Ένιωσα οργή που ο αμετανόητος βιαστής την αμφισβήτησε ως γυναίκα αθλήτρια και την έκανε ανήμπορη να αγαπήσει τον εαυτό της. Έβαλα αμέσως τον εαυτό μου στη θέση της. Θα μπορούσε να είχε συμβεί και σε μένα. Θύμα μπορεί να είναι οποιαδήποτε γυναίκα. Δεν φταίει ποτέ το θύμα. Δεν προκάλεσε ποτέ καμία γυναίκα το βιασμό της επειδή φορούσε αποκαλυπτικά ρούχα και φωτογραφιζόταν σέξι. Αν το πιστεύεις αυτό είσαι φορέας κακοποιητικής συμπεριφοράς.
«Για μένα ο Χ αντιπροσώπευε το πατρικό πρότυπο, ήταν ένας άνθρωπος που επιτέλους δε μας πολεμούσε μέσα στην Ομοσπονδία και ήθελε το καλό μας, σκέφτηκα. Συνέχισα να προχωράω με ταχύτερο ρυθμό κάνοντας πως δεν κατάλαβα ότι συνέβη, αν και του το ανέφερα λέγοντας του ότι δεν περίμενα ποτέ μία τέτοια κίνηση του».
Ένιωσα τεράστια ανακούφιση που η χρυσή Ολυμπιονίκης Σοφία Μπεκατώρου νοιάζεται για όλα τα παιδιά εκεί έξω που κακοποιούνται σεξουαλικά κι έσπασε τη σιωπή της για να μιλήσει για μια πραγματικότητα. Την σεξουαλική βία, την σεξουαλική κακοποίηση, τον βιασμό. Η δική της μαρτυρία, η εξομολόγησή της μπορεί να παρακινήσει τις γυναίκες να μιλήσουν για κάτι που μένει ατιμώρητο. Όταν κάποια λέει όχι, σημαίνει όχι.
«Φτάνοντας στο ξενοδοχείο μας, στο ασανσέρ πριν πάει στο δωμάτιο του, μου ζήτησε να τον ακολουθήσω. Εγώ αρνήθηκα και πήγα να κλείσω την πόρτα. Εκείνος πάντα ευγενικά και με χαμόγελο με ρώτησε αν τον φοβάμαι και τότε του απάντησα πως όχι, αλλά ότι δεν υπήρχε λόγος να πάω μαζί στο δωμάτιο του».
Δεν είναι θολές οι γραμμές γύρω από την σεξουαλική συναίνεση. Δεν φταίει ποτέ το θύμα. Παρόλα αυτά, στις υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης το θύμα είναι αυτό που στιγματίζεται. Έχει συμβεί από την Ιωάννα Τούνη και τα 1000άδες κορίτσια-θύματα της εκδικητικής πορνογραφίας μέχρι την γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη. Υπάρχουν εγκληματίες που κάνουν σεξουαλικές επιθέσεις επειδή είναι μισογύνηδες, σεξιστές, μεγαλωμένοι με τα δόγματα της κακοποιητικής κουλτούρας, είναι εξοικειωμένοι με τη βία, είναι γαλουχημένοι με σεξιστικά στερεότυπα για την γυναίκα και την σεξουαλική επιθυμία.
«Εκείνος προσπαθώντας να με πείσει, με διαβεβαίωσε ότι δεν πρόκειται να κάνει κάτι ερωτικό απλά να συζητήσουμε. Ήξερε όμως πώς να μου μιλήσει και πώς να με ηρεμήσει και να με κάνει να ρίξω τις άμυνες μου. Και όταν αυτό έγινε, τότε άρχισε να ασελγεί εις βάρος μου. Προσπάθησε να τον απωθήσω, να του δείξω ότι δεν υπάρχει αμοιβαία επιθυμία, θεωρώντας ότι θα το σεβαστεί».
Είναι άντρες που ξέρουν ότι το στίγμα του βιασμού θα αποτρέψει το θύμα να μιλήσει, που πιστεύουν ότι η εξουσία τους και η θέση τους στην κοινωνία είναι αρκετές για να τους ξεπλύνουν, είναι χειριστικοί βιαστές που μεταθέτουν τις ευθύνες από τον θύτη στο θύμα. Δεν άργησε να μιλήσει. Σε όλους αυτούς που αναρωτιούνται “μα καλά γιατί δεν μιλούν νωρίτερα”, ας υπενθυμίσουμε, λοιπόν, ότι η εξουσία που ασκείται πάνω στις γυναίκες είναι τόσο συντριπτική που δεν μπορούν να μιλήσουν, ενώ ο ηθικός στιγματισμός είναι ένα ακόμα εμπόδιο. Για να μιλήσουν οι γυναίκες θα πρέπει να νιώθουν ότι υπάρχει αλληλεγγύη προς το πρόσωπό τους, ότι δεν θα κριθούν, ότι δεν θα βρεθούν μαγικά στη θέση του θύτη. Απέχουμε πολύ ακόμα από αυτό. Το αναγκαίο reality check το πρσέφερε η Εισαγγελέας Αριστοτελία Δόγκα με την αγόρευσή της στη δίκη της Ελένης Τοπαλούδη.
«Του είπα όχι, του επανέλαβα ότι δεν θέλω να προχωρήσω και εκείνος με ψεύτικα γλυκόλογα έλεγε ότι δεν είναι τίποτα κάνοντας χιούμορ. Έλεγε ότι θα σταματήσει αν δεν το θέλω, όμως δε σταμάτησε ό,τι κι αν του έλεγα. Κλαμένη και ντροπιασμένη έφυγα από το δωμάτιο όταν αυτός ολοκλήρωσε και σηκώθηκε από πάνω μου. Γύρισα στο δωμάτιο μου όπου η συναθλήτρια μου κοιμόταν ανυποψίαστη. Έκανα μπάνιο, ένιωθα βρώμικη, εξαντλημένη, ταπεινωμένη και ανίκανη να υπερασπιστώ τα δικαιώματα μου».
Η Σοφία Μπεκατώρου έσπασε την αλυσίδα της αφομοιωμένης πατριαρχικής σκέψης και μίλησε. Κι αυτό δεν πρέπει να το αγνοήσουμε ως κοινωνία. Αναγκάστηκε να ρίξει τον πήχη του αυτοσεβασμού της για χρόνια, να ζει τρομοκρατημένη.
«Δεν μπορούσα να διαχειριστώ αυτό το συναίσθημα και δεν μπορούσα να το μοιραστώ με την ομάδα μου γιατί μπορεί να μας δίχαζε. Η ομάδα μας, που συμπεριλάμβανε και την ανδρική, βρισκόταν πάντα σε ένα λεπτό σχοινί ισορροπίας και δεν υπήρχαν δυνατοί δεσμοί που θα μπορούσα να με κάνουν να μιλήσω ανοιχτά. Ο δε προπονητής μας ήταν 25 χρονών, αρκετά συναισθηματικός και άπειρος σε θέματα διαχείρισης κρίσεων».
Απαιτούνται δράσεις, και κυριότερα αλλαγή της κουλτούρας της σιωπής και της ανοχής στη βία κατά των γυναικών. Γιατί δεν καταγγέλλουν τα θύματα βιασμού τον βιασμό τους και γιγαντώνεται η ατιμωρησία των δραστών; Εξαιτίας του φόβου να μη γίνουν πιστευτές, της έλλειψης εμπιστοσύνης στο δικαστικό σύστημα ή επειδή το στίγμα που συνδέεται με αυτόν αποθαρρύνουν πάρα πολλές γυναίκες από την αναφορά βιασμού.
«Επίσης, τότε, δεν είχαμε κάποια συνεργασία με αθλητική ψυχολόγο και φυσικά δεν θα μιλούσα ποτέ στους γονείς μου, γιατί θα με σταμάταγαν από την ιστιοπλοΐα. Στο μικρό και αθώο μυαλό μου η μόνη λύση ήταν να σιωπήσω και να κάνω ότι δε συνέβη τίποτα. Έκλαψα πολύ και όταν ξύπνησα άρχισα μία παράσταση που έληξε μέχρι και πριν από λίγο καιρό. Με πολλή δουλειά, θεραπεία και ανάλυση κατάφερα να αναλάβω το βάρος της ευθύνης μου, το να μην μιλήσω τότε, ώστε να απομακρυνθεί αυτός ο παράγοντας εκτός αθλητικών χωρών».
Περισσότερα από 1 στα 4 άτομα στην Ε.Ε. πιστεύουν ότι η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση μπορεί να δικαιολογείται υπό ορισμένες συνθήκες, όπως εάν το θύμα είναι μεθυσμένο ή υπό την επήρεια ναρκωτικών; όταν πηγαίνει εθελοντικά στο σπίτι με κάποιον, όταν φοράει αποκαλυπτικά ρούχα, όταν δεν έχει πει «όχι» σαφώς ή δεν αντιστέκεται.
«Αυτός ο μισάνθρωπος που δεν είχε όρια, εκμεταλλεύτηκε καταστάσεις, την συναισθηματική μου ευφορία και την προσήλωση στο στόχο μου. Εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία της ομάδας μας, γνωρίζοντας ότι δεν υπήρχε μεγάλη συνοχή και δύναμη, την θεσμική του θέση, ώστε να ικανοποιήσει το αρρωστημένο του ένστικτο. Ο μόνος στον οποίο κατάφερα να ανοιχτώ ήταν ο δεσμός που διατηρούσα τότε, από τον οποίο επίσης ζήτησα να μην αντιδράσει, καθώς ήταν κι αυτός αθλητής».
Περισσότερα από 1 στα 5 άτομα στην Ε.Ε. πιστεύουν ότι οι γυναίκες συχνά λένε ψέματα ή υπερβάλλουν όταν ισχυρίζονται ότι έχουν υποστεί βία ή βιασμό. Συναίνεση σημαίνει ότι συμφωνώ ενεργά να κάνω σεξ με κάποιον, να έχω ερωτική επαφή. Σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς συναίνεση είναι βιασμός και σεξουαλική επίθεση. Η Δανία τον Δεκέμβριο του 2020 αυστηροποίησε σήμερα τη νομοθεσία της για τους βιασμούς, προχωρώντας σε ποινικοποίηση του σεξ χωρίς ρητή συναίνεση. Αντίστοιχη νομοθεσία που εισήχθη στη γειτονική Σουηδία το 2018 οδήγησε σε αύξηση κατά 75% των καταδικαστικών αποφάσεων σε υποθέσεις βιασμού. Σαφέστατα αυτός είναι ένας τρόπος να δοθεί τέλος στον διάχυτο στιγματισμό και την ενδημική ατιμωρησία για αυτό το έγκλημα.
«Ο Χ ουδέποτε δήλωσε μετάνοια ή άλλαξε τον τρόπο που λειτουργούσε. Με την αλλαγή της στάσης μου και την ψυχρότητα μου έγινε ειρωνικός και σε γενικές γραμμές αμφισβήτησε τις ικανότητες και τις επιδόσεις μου, σε κάθε δυνατή ευκαιρία, λέγοντας ότι οι νεότεροι αθλητές πρέπει να έχουνε πλέον ευκαιρίες και όχι αυτοί των οποίων η καριέρα τους βρίσκεται στη δύση της. Τη νοοτροπία αυτή υιοθέτησε από το 1999 μέχρι το 2019. Στο διάστημα αυτό έχω πετύχει τις περισσότερες διακρίσεις για την χώρα μας στην ιστιοπλοΐα, έχοντας όμως χάσει το σημαντικότερο αγαθό ως προσωπικότητα: την αγάπη προς τον εαυτό μου»
Σύμφωνα με έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας για τη σχετική νομοθεσία στις χώρες της Ε.Ε., επικρατεί η ατιμωρησία και η κουλτούρα κατηγορίας των θυμάτων του βιασμού. Η ίδια πραγματικότητα χαρακτηρίζει και την Ελλάδα, στην οποία συμβάλλει και ο νομικός ορισμός του βιασμού. Ο ελληνικός ποινικός κώδικας, και συγκεκριμένα το άρθρο 336, ορίζει ως βιασμό την συνουσία η οποία προκύπτει μετά από εξαναγκασμό με τη χρήση σωματικής βίας ή την απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου. Ειδικά στην Ελλάδα, η εκτεταμένη έλλειψη διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων για την έμφυλη βία και τον βιασμό δυσχεραίνει την κατανόηση της κλίμακας του προβλήματος και την αντιμετώπισή του. Ταυτόχρονα, τα στοιχεία που υπάρχουν δεν παρέχουν τη συνολική εικόνα, εξαιτίας του χαμηλού ποσοστού καταγγελιών. Οι επικίνδυνοι μύθοι και τα στερεότυπα σχετικά με το φύλο, αλλά και σχετικά με το τι αποτελεί βιασμό και συναίνεση, είναι ευρέως διαδεδομένα, τόσο στα συστήματα δικαιοσύνης όσο και στις κοινωνίες στο σύνολό τους.
Σεβασμός στην Σοφία Μπεκατώρου για το παράδειγμα που δίνει, για τη συζήτηση που ανοίγει. Του είπε όχι και τη βίασε. Καμία ανοχή σε αυτό. Καμία σιωπή.
