Με την Ελευθερία Κουμάντου και τη Δάφνη Καραγιάννη, έχουμε βρεθεί σε εκείνα τα ψυχρά και εντελώς αποκρουστικά μέρη, που το δίκαιο πάλλεται μπροστά στο άδικο, δίνοντας σφυγμό κάθε που τα νεκρά κύτταρα της κοινωνίας μας γίνονται μια χούφτα σάπιων ιδεών και εγκληματικών συμπεριφορών. Έχουμε βρεθεί ανάμεσα σε λυγμούς και τριξίματα δοντιών, έχουμε ακούσει τις καρδιές μας να χτυπούν σε κάθε στήθος ανθρώπου που φτάνοντας στο τέλος αυτής της πολύκροτης δίκης, άφησε μια πληγή του εκτεθειμένη, να θυμίζει πως το αίμα που έσταξε, δεν θα δικαιωθεί μόνο σε μια αίθουσα δικαστηρίου, αλλά θα γίνει το κόκκινο του αγώνα μέχρι το τέλος του φασισμού.

Δώσαμε ραντεβού στην Κολοκοτρώνη, και μας πήρε η ώρα, μας πήραν τα γέλια, μας πήραν τα δάκρυα. Η Δάφνη και η Ελευθερία, μέλη του Golden Dawn Watch, μίλησαν λίγο πριν το τέλος, για το πώς κατάφεραν να καταγράψουν το ιστορικό ντοκουμέντο της μεγαλύτερης δίκης της μεταπολίτευσης, τη στιγμή που όλα τα άλλα Μέσα σιώπησαν. Μίλησαν για το πώς τα πληκτρολόγια τους άντεξαν 5,5 χρόνια να αποτυπώνουν τη φρικαλέα δράση της ναζιστικής εγκληματικής οργάνωσης, πως βάσταξαν να κάνουν λέξεις τις κραυγές της Μάγδας, συνεχίζοντας να γράφουν όταν όλα τα κύτταρα μέσα στην αίθουσα ανατρίχιαζαν γύρω απ’ το σπασμένο μας στομάχι. Έπειτα από 453 δικασίμους, ήρεμες πως έδωσαν τον πιο δίκαιο αγώνα, περιμένουν μαζί μας τη μεγάλη ανάσα.  

Η ίδρυση

Η Ελευθερία, γυρνάει πίσω τον χρόνο, στις στιγμές που πάλευε να γεννηθεί το Παρατηρητήριο. “Έναν μήνα πριν της έναρξης της δίκης, τον Μάρτη του 2015, μαζευτήκαμε άνθρωποι που έτσι και αλλιώς είχαμε παρουσία στο αντιφασιστικό κίνημα. Δημοσιογράφοι που είχαν κάνει ρεπορτάζ το προηγούμενο διάστημα για τη δράση της Χρυσής Αυγής, οργανώσεις που από το 2010 και μετά είχαν ασχοληθεί με την παρατήρηση και την καταγραφή της δράσης της οργάνωσης, καθώς και ανθρωπιστικές οργανώσεις.

Εξαρχής, δεν είχαμε φανταστεί πως θα αποτελούσαμε ένα μηχανισμό που θα καταλήξει ως ο μοναδικός φορέας ενημέρωσης και καταγραφής της δίκης. Η αγωνία μας ήταν γύρω απ’ το γεγονός ότι ήταν μια μεγάλη δίκη και δεν ξέραμε πως θα συμπεριφερθούν τα media. Σε παλαιότερες δίκες που αφορούσαν πάλι μέλη και στελέχη της Χρυσής Αυγής, είχαμε δει από καθόλου δημοσιογραφική κάλυψη, μέχρι ένα κλίμα τρομοκρατίας μέσα στην αίθουσα από πλευράς χρυσαυγίτικου κοινού. Κάτι τέτοιο λειτουργούσε αποτρεπτικά για όποιον ήθελε να ασχοληθεί με τη συστηματική καταγραφή.

Μεγάλο σχολείο για εμάς αποτέλεσαν οι άνθρωποι από το NSUW από τη Γερμανία, μιας και είχε ξεκινήσει η δίκη της τρομοκρατικής οργάνωσης NSU στο Μόναχο, με τους ανθρώπους εκεί να καταγράφουν σε πολύ δυσκολότερες συνθήκες. 

Οι τέσσερις φορείς που μπήκαν μπροστά στο εγχείρημα αυτό, ήταν η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Το Παρατηρητήριο για τον ρατσιστικό και φασιστικό λόγο στα ΜΜΕ, ο Αντιφασιστικός Συντονισμός Αθήνα-Πειραιά και το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών του Δήμου της Αθήνας”.

Τη ρωτάω ποιες σκέψεις έγιναν, για να καταλήξουν στην επιλογή των ατόμων που θα έμπαιναν στις αίθουσες. “H αρχική επιλογή των ανθρώπων που θα έμπαιναν σαν παρατηρητές στην αίθουσα του δικαστηρίου, ήταν να μην είναι δημοσιογράφοι αλλά δικηγόροι. Ένας δικηγόρος μπορεί να κατανοήσει τη διαδικασία διαθέτοντας την ψυχραιμία που χρειάζεται. Φτάνοντας στο τέλος, αποδεικνύεται ότι είχαμε απόλυτο δίκιο. Είχαμε εξαιρετική καταγραφή της διαδικασίας, σχεδόν σαν να κάνεις απομαγνητοφώνηση, σε πολύ γρήγορο χρόνο. Ήταν ένας μεγάλος φόρτος εργασίας για τα παιδιά, γι’ αυτό υπήρχαν κυλιόμενες βάρδιες ώστε να μπορεί να υπάρχει ξεκούραση και αποφόρτιση. Οι παρατηρητές, εκτός από την παρουσία τους στην αίθουσα και την καταγραφή, ήταν επιφορτισμένοι στο να γράφουν και το report της ημέρας εκείνης, αυτό δηλαδή που μένει σαν αρχείο στη σελίδα του Παρατηρητηρίου“.

H Δάφνη, είναι μια από τους παρατηρητές: “Είμαστε 4 δικηγόροι, η διαχειριστική ομάδα του site που βρίσκεται εκτός δικαστηρίου η οποία παραλαμβάνει το υλικό από εμάς την ίδια στιγμή, ώστε να δουλεύουμε ταυτόχρονα. Φυσικά, υπάρχουν και οι εκπρόσωποι των φορέων.

Εγώ, μπήκα τον Δεκέμβρη του 2017. Γνώριζα εξαρχής την ύπαρξη του Παρατηρητηρίου, ήμουν όμως ακόμη ασκούμενη δικηγόρος και δεν μπορούσα να ενταχθώ στην ομάδα νωρίτερα, μιας και συγκροτείται αποκλειστικά από δικηγόρους με άδεια. Όταν πήρα την άδεια και παρουσιάστηκε ανάγκη, μπήκα κατευθείαν. Απ’ την πρώτη μέρα, ένιωθα το ιστορικό καθήκον. Όλο αυτό νοηματοδότησε τη δουλειά μου, κατάλαβα τι θέλω να κάνω σαν δικηγόρος“.

Αναρωτιέμαι αν όσα διαβάζαμε τις φορές που δεν βρισκόμασταν μαζί τους στην αίθουσα, είχαν περάσει από το προσωπικό τους φίλτρο. 

“Όταν είσαι μέσα στην αίθουσα, δεν επιλέγεις τι θα παρουσιάσεις. Χρέος και καθήκον σου είναι ό,τι γίνεται να το παρουσιάζεις σαν μια νοερή θεατρική παρακολούθηση, σαν ο άλλος να είναι μέσα. Δεν είναι ένα δικαστικό ρεπορτάζ. Αυτός είναι και ο λόγος που μας παρακολουθούσε ακόμη και η υπεράσπιση, τις περισότερες φορές με δυσαρέσκεια για την ταχύτητα δημοσιοποίησης των πραγμάτων, κάνοντας παράπονα για την αυτούσια μεταφορά των λεγομένων τους. .

H Ελευθερία, επιμένει σε αυτό. “Ούτε στο δεύτερο στάδιο υπήρχε επιλογή για το τι θα βγει στον αέρα. Περνούσε από μια επεξεργασία, τύπου ορθογραφικών και συντακτικών λαθών και αυτό ήταν όλο. Μας αρέσει δεν μας αρέσει, ό,τι ειπώθηκε βγήκε στον αέρα”.

Συστημικά Μέσα Ενημέρωσης

Τις ρωτάω γι’ αυτό που διαρκώς σχολιάζουμε μεταξύ μας, άλλοτε θυμωμένα και άλλοτε απογοητευμένα και αφορά την απουσία των Μέσων Ενημέρωσης από τη διαδικασία. Η Δάφνη είναι κάθετη. “Αν εξαιρέσεις την efsyn, την εργατική αλληλεγγύη και κάποια άλλα μέσα, δεν θα βρεις τίποτα γι’ αυτό το διάστημα. Τον έναν χρόνο που παρουσιάζονταν τα αποδεικτικά στοιχεία, τότε δηλαδή που ήταν η μεγάλη ευκαιρία των Μέσων να ενημερώσουν το κοινό γι’ αυτά που αποδεικνύουν τις κατηγορίες, τα συστημικά μέσα είχαν πλήρη απουσία, πλην της έναρξης της δίκης και τις καταθέσεις των “διάσημων” κατηγορουμένων. Ήταν το χρονικό διάστημα που εξιστορούνταν το γιατί η Χρυσή Αυγή συνιστά εγκληματική οργάνωση εδώ και 30 χρόνια, με πρωτογενές και ακούσιο αποδεικτικό υλικό που βρέθηκε στους σκληρούς δίσκους των ίδιων, χωρίς να αμφισβητηθεί ποτέ η γνησιότητα του. Ο Πατέλης είχε στον σκληρό του δίσκο, φάκελο που τον είχε ονοματίσει “Τρομοκρατία στη Νίκαια” έχοντας στο μυαλό του ότι αυτό δεν θα φτάσει ποτέ στις αρχές. Το “Ό, τι κινείται σφάζεται”, θεωρείται ένα εμβληματικό βίντεο και ο ορισμός της έννοιας της αντικειμενικής υπόστασης της εγκληματικής οργάνωσης, γιατί φαίνεται η οργανωμένη και συντονισμένη δράση. Από όλα αυτά λοιπόν τα στοιχεία, τα Μέσα Ενημέρωσης απουσίαζαν”.

Ελευθερία και Δάφνη, συμφωνούν ότι ο κόσμος στάθηκε στο πλευρό του Παρατηρητηρίου. “Όταν το κοινό διαπίστωσε το έλλειμα ενημέρωσης, στράφηκε προς εμάς. Υπήρχε μεγάλη διάδραση, σχολιασμός και κοινοποιήσεις. Ζητούσαμε απ’ τον κόσμο να διαλέξει την πληροφορία που του κάνει “κλικ” και να τη σχολιάσει, να φτάσει όσο γίνεται σε περισσότερο κόσμο η πληροφορία. Δεν μας ενδιέφερε ούτε η διαφήμιση ούτε τα κλικς. Η αποτελεσματικότητα μας, φάνηκε στο βάθος των χρόνων. Επίσης μας στήριξαν και στην καμπάνια χρηματοδότησης που κάναμε κάποια στιγμή το 2018, ώστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε. Ξεπέρασε το κοινωνικό, το πολιτικό, το κινηματικό. Ήταν εντελώς ανθρώπινο πλέον”. 

Το Παρατηρητήριο θα μπορούσε κανείς να πει ότι κατάφερε να κερδίσει μέχρι και τον σεβασμό της έδρας. Η Δάφνη έχει μια απάντηση γι’ αυτό. “Δεν ηχογραφήσαμε ποτέ, δεν βγήκε ποτέ ηχητικό έξω, δεν θέλαμε να δώσουμε το παραμικρό πάτημα ώστε να υπάρξει ζήτημα αξιοπιστίας. 

Οι δυνατότερες στιγμές

Η φόρτιση δεν λείπει ποτέ απο αυτές τις κουβέντες, ειδικά όταν απομακρινόμαστε από τη “γραφειοκρατία”, μιλώντας για όσα άφησαν παντοτινές γρατζουνιές στην καρδιά μας. Η Δάφνη, εξιστορεί κάποιες από τις δυνατότερες στιγμές, μπλέκοντας τα δάχτυλα της. “Έχω νιώσει την αίσθηση της απειλής στην απολογία του Μιχαλολιάκου. Τη στιγμή που σηκώθηκαν όρθιοι μαζί με τον ναζιστικό χαιρετισμό και ξεκίνησαν τα συνθήματα “ΑΙΜΑ ΤΙΜΗ ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ”, ήταν μια εμπόλεμη κατάσταση. Επίσης, όταν άνοιξε ο φάκελος των αναγνωστέων για την ανθρωποκτονία του Παύλου Φύσσα. Στην αίθουσα ακούγονταν απομαγνητοφωνήσεις, ΕΚΑΒ, ΔΙΑΣ και η έκθεση νεκροψίας του Παύλου, με τη Μάγδα παρούσα. Έχω χαραγμένη εκείνη τη μακάβρια μνήμη. Θα αναφέρω και το σφίξιμο στο στομάχι όσο κρατούσε η απολογία του Ρουπακιά. Ήταν μια κορυφαία στιγμή της διαδικασίας και δεν μπορούσα να βγάλω μιλιά. 

Για την Ελευθερία, η πιο δύσκολη στιγμή ήταν όταν κατέθετε η Μάγδα. “Υπήρχε απόλυτη ησυχία στην αίθουσα, το μόνο που ακούγονταν ήταν τα πληκτρολόγια των δημοσιογράφων και η κυρία Μάγδα. Η σιωπή ήταν νεκρική, μέχρι που ο κόσμος άρχισε να κλαίει. Επίσης, σημαντική στιγμή ήταν όταν κατέθεσε η Δήμητρα Ζώρζου και η Παρασκευή Καραγιαννίδου. Ειδικά όταν η Ζώρζου αναγνώρισε τον σωματότυπο του Καζατζόγλου. Η Πρόεδρος έδωσε εντολή να σηκωθούν οι 18 και επί της ουσίας είδες το τάγμα εφόδου της Νίκαιας να μπροστά σου, με τη Δήμητρα να τον δείχνει, την ώρα που οι χρυσαυγίτες δικηγόροι την ταλαιπωρούσαν με αστεία προσχήματα. Φυσικά και αυτό που ακολούθησε, με τον Καζατζόγλου να της φωνάζει “Πάμε έξω να σου δείξω τι θυμάσαι από εκείνο το βράδυ”.

Επίσης, δεν μπορώ να ξεχάσω τη στιγμή που ο αδερφός του Αμπουζίτ Εμπάρακ, γύρισε και αναγνώρισε τους πέντε Χρυσαυγίτες που μπήκαν στο σπίτι τους. Μετανάστης, Αιγύπτιος ψαράς που συνεχίζει να ζει στο Πέραμα γύρισε και αναγνώρισε αυτούς που τους ξυλοκόπησαν σχεδόν μέχρι θανάτου. Για εμένα ήταν πιο σημαντικό και απ’ την απολογία του Μιχαλολιάκου.

Το βλέμμα του αντιφασιστικού κόσμου όταν μπήκε ο Ρουπακιάς…

Μάγδα Φύσσα

Τα δάκρυα κυλάνε στα πρόσωπα και των τριών μας όταν μιλάμε για τη Μάγδα. Η Ελευθερία επιμένει στο ότι σήκωσε ένα βάρος δυσανάλογο. “Πολύ γρήγορα σταμάτησε να είναι η μάνα του Παύλου και όσο κοινότυπο και αν είναι, έγινε ένα σύμβολο. Κλήθηκε από το πουθενά να παίρνει αποφάσεις για το πώς θα κινηθεί το αντιφασιστικό κίνημα και αυτό είναι ένα τεράστιο έλλειμα του αντιφασιστικού κινήματος, να λειτουργεί δηλαδή δια της αναθέσεως σε έναν άνθρωπο που καταστράγηκε, όση δύναμη και αν έχει. Είναι πάρα πολλές οι φορές που η κυρία Μάγδα έχει στηρίξει εμάς τόσο μέσα όσο και έξω απ’ το δικαστήριο”.

Η Δάφνη για τη Μάγδα. “Δεν τολμώ να απαντήσω για το τι συμβολίζει, δεν μπορώ να το συμπυκνώσω. Πέρυσι τον Οκτώβρη, μου έδωσε ένα σημειωματάριο για τα έξι χρόνια, που είχε διοργανώσει το φεστιβάλ λέγοντας μου “Παρτο να το έχεις. Σε αυτό να γράψετε το τέλος της δίκης”.

Η απόφαση

Μια ανάσα πριν τη αυλαία η Ελευθερία πάγωσε ακούγοντας την ημερομηνίας της απόφασης, ενώ η Δάφνη επισημαίνει πως τελείωσαν πλέον οι προβλέψεις. “Απλά πράγματα περιμένουμε από την απόφαση. Να σεβαστεί το συντριπτικό και αποδεικτικό υλικό, που είδαμε όλοι μέσα στο δικαστήριο. Να αναγνωρίσει και να καταδικάσει τη Χρυσή Αυγή γι’ αυτό που είναι. Μια εγκληματική οργάνωση που δρα εδώ και 30 χρόνια, πολύ πριν ενδυθεί τον μανδύα πολιτικού κόμματος”.

“Δεν είναι συναισθηματικό, είναι η πραγματικότητα. Είναι πολύ διαφορετικό να καταδικαστεί μόνο ο Ρουπακιάς και πολύ διαφορετικό να καταδικαστεί και ο Μιχαλολιάκος. για την επόμενη μέρα στην ελληνική κοινωνία. Θα σημάνει το τέλος της ατιμωρησίας!”.