Ρίξε μια ματιά στην ανθρώπινη ιστορία. Κάποτε τη δουλειά την έκαναν οι σκλάβοι. Σήμερα την κάνουν οι εργάτες. Κάποτε ψήφιζαν μονάχα άντρες. Σήμερα ψηφίζουν όλοι. Κάποτε η “τάξη” σου, ήταν ένα καπέλο που το φόραγες από τη γέννα. Σήμερα η “τάξη” σου εξαρτάται από τα χρήματα που κουβαλάς στο πορτοφόλι. Κάποτε δεν υπήρχε η μεσαία τάξη. Σήμερα (νομίζει πως) ανήκει σ’ αυτή το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου. Κάποτε…
Η λίστα δεν τελειώνει, κι άρα κανένα νόημα δεν θα ‘χε να προσπαθήσω να τη γράψω ολόκληρη. Έτσι κι αλλιώς, εκεί που θέλω να φτάσω, δεν φτάνει κανείς κοιτάζοντας αυτά που άλλαξαν, αλλά εκείνα που δεν άλλαξαν. Κι ένα απ’ τα πρώτα που μπορεί να πει κανείς για τις κοινωνίες των ανθρώπων, είναι πως ανέκαθεν, όσο υπήρχαν τέτοιες, υπήρχε μέσα τους κι ο πιο βασικός οικονομικός διαχωρισμός. Υπήρχαν…
…πλούσιοι και φτωχοί!
Ήταν οι βασιλιάδες κι ο λαός. Ήταν οι φεουδάρχες κι οι αγρότες. Ήταν οι Γαιοκτήμονες κι οι χωρικοί. Ήταν οι καπιταλιστές κι οι εργάτες. Απ’ τη στιγμή που οι άνθρωποι ανακάλυψαν τα χρήματα (ίσως και πριν απ’ αυτή!), υπήρχαν οι ισχυροί που είχαν, κι οι ανίσχυροι που δεν είχαν. Υπήρχε το σεράι του πασά στη μια μεριά, κι η παράγκα του Καραγκιόζη από την άλλη…
Κι εδώ έρχεται πια, η πιο απλή, αγνή, κι αθώα ερώτηση. Έρχεται με παιδικότητα να βάλει ζόρια στους μεγαλύτερους καθηγητάδες οικονομικών του κόσμου. Είναι η ίδια αυτή ερώτηση που θα ‘πρεπε να υπάρχει στο στόμα των ανθρώπων, κάθε φορά που ακούνε μιαν απόλυτη αλήθεια. Κάθε φορά που ακούν “έτσι είναι ο κόσμος”. Είναι μια λέξη, η πιο “καυτή” λέξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι…
…”Γιατί”;
Μπουμ!
Σήμερα που η κοινωνιολογία γκρέμισε το μύθο του “τεμπέλη φτωχού”. Σήμερα που ο ορθολογισμός γκρέμισε το “κληρονομικό δικαίωμα”. Σήμερα που η ελευθερία μας υποσχέθηκε “ίσες ευκαιρίες”, γιατί να υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί; Κάτω από τούτη την ερώτηση στήνεται κάθε τόσο το μεγάλο πανηγύρι…
“Φταίνε οι φτωχοί, που δεν είναι άξιοι!” λένε οι πλούσιοι. “Φταίνε οι πλούσιοι που δεν μας το επιτρέπουν” οργίζονται οι φτωχοί. “Φταίνε τα οικονομικά μοντέλα σας που δεν δουλεύουνε σωστά“, υποστηρίζουν οι πολιτικοί. “Φταίνε οι πολιτικοί σας που δεν τα χρησιμοποιούν σωστά“, αποφαίνονται οι οικονομολόγοι. Κι ωστόσο αρκεί για να τ’ ορίσεις τουλάχιστον το πρόβλημα, να μπεις μέσα σ’ εκείνη την καθημερινή παροιμία που μιλάει για “δυο γαϊδάρων άχυρα”: [Αν έχεις να μοιράσεις το λοιπόν, 10 άχυρα σε δυο γαϊδάρους, έτσι και πάρει ο ένας τα 8, ο άλλος θα πάρει αναγκαστικά μονάχα 2]. Όσους γαϊδάρους και να βάλεις, ίδιο θα μείνει το συμπέρασμα. Κι είναι συμπέρασμα που οδηγεί μοιραία στην τελική, στην πιο σημαντική ερώτηση τούτης εδώ της ιστορίας:
Μπορούν να μην υπάρχουνε φτωχοί όσο υπάρχουν πλούσιοι;
Το παράδειγμα με τους γαϊδάρους δεν χωράει και πολλή συζήτηση. Όχι, όσο ένας γάιδαρος δεν δίνει απ’ τα 8 του, ο άλλος δεν γίνεται να φάει πάνω από 2, έτσι δεν είναι; Έτσι. Εκτός κι άμα μπορέσεις να… τους φέρεις κι άλλα άχυρα!
Ήταν ένας παπάς και λόγιος, ο Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους, που κάποτε τρομοκράτησε την ανθρωπότητα με μια παγίδα. “Οι άνθρωποι αυξάνονται γρηγορότερα απ’ το φαγητό, άρα οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι στην πείνα“, υποστήριζε ο Μάλθους, και θα ‘χε δίκιο άμα δεν έμπαιναν απ’ το παράθυρο στην εξίσωση, η βιομηχανική επανάσταση κι η τεχνολογική πρόοδος. Όμως μπήκαν, κι εκτόξευσαν την ανθρώπινη παραγωγή. Μπήκαν για να σώσουν τον κόσμο από την πείνα και τις αρρώστιες που προφήτευε η “παγίδα” του Μάλθους. Μπήκαν για να προσφέρουν στους ανθρώπους φαγητό, σπίτι, φάρμακα και οικονομικές ανέσεις. Και μπήκαν για να δώσουν σήμερα σ’ εμένα επιχειρήματα που να μπορούνε να στηρίξουν πως:
Ναι, μπορούν να πάψουν να υπάρχουνε φτωχοί, ακόμα κι αν υπάρχουν πλούσιοι!
Αλλά:
- Πρώτον, αυτό δεν είναι κάτι που γίνεται από μόνο του. Μόνο που η ευθύνη, δεν βαραίνει πλέον τα συστήματα και τις ιδέες. Η ευθύνη βαραίνει μονάχα τους ανθρώπους. Το ότι σήμερα (ή ίσως αύριο), υπάρχει τρόπος να κερδίσουμε τη φτώχεια μια για πάντα, δεν πάει να πει πως όλοι ΘΕΛΟΥΝ κάτι τέτοιο να συμβεί. Γιατί η εξάλειψη της φτώχειας, μάλλον σημαίνει πως δεν θα υπάρχουν πια εργάτες για μια φέτα ψωμί. Μάλλον σημαίνει πως δεν θα υπάρχουν πια εξαθλιωμένοι που θα μπορείς να τους ελέγξεις με ξεροκόμματα. Και τούτο πάει να πει με τη σειρά του, πως κάποιοι πλούσιοι σ’ αυτό τον κόσμο, ίσως θα μένουν πλούσιοι, μα δεν θα είναι άλλο εξουσιαστές. Κι άρα, ίσως δεν νιώθουν πια και τόσο πλούσιοι…
- Δεύτερον, η ψαλίδα θα συνεχίσει να υπάρχει. Είναι σωστό να υπάρχουν άνθρωποι που έχουν περισσότερα από άλλους; Όμως αυτή είναι μια ερώτηση που ακουμπάει στο τραπέζι κουβέντα ιδεολογική, πολιτική, φιλοσοφική και οικονομική – όλα μαζί και δεν με παίρνει ο χρόνος, ούτε ο χώρος. Άλλη φορά, σε άλλο άρθρο…
