Γενικά, όλο και περισσότερο δυσκολευόμαστε όσο και αν ψάχνουμε, να ανακαλύψουμε δουλειές που μας κάνουν να καμαρώνουμε για την ηθική άρα και την αισθητική τους. Δουλειές που πάνε τη σκέψη μας βήματα παραπέρα, δημιουργώντας μας σκέψεις και συναισθήματα προς νέα διερεύνηση. Στην έκθεση κόμικς Oresteia Reversed, που πραγματοποιήθηκε στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, νομίζω ότι είχαμε μια τέτοια ευκαιρία. 23 καλλιτέχνες, διαπραγματεύονται την τριλογία του Αισχύλου Ορέστεια, επανανοηματοδοτώντας έννοιες όπως το Δίκαιο και η Δικαιοσύνη, η Πόλις και ο Πολίτης, η Αυτοδικία, η Νέμεσις και η Ύβρις, η Προσωπική και η Συλλογική Ευθύνη.

Λίγο από το χρόνο του αφιέρωσε ο No Budget Epics, στο να μου εξηγήσει τις σκέψεις πίσω από τα μελάνια του, τοποθετώντας σε λέξεις πια το πώς τελικά αντιλαμβάνεται ο ίδιος όλα τα παραπάνω.

Τα σκίτσα του No Budget Epics, τις περισσότερες φορές απεικονίζουν την κοινωνική μας σήψη, στοχοποιώντας το άδικο, ενώ παράλληλα αρκετά σύγχρονα και ταυτόχρονα διαχρονικά πρόσωπα, πρωταγωνιστούν στα όσα απεικονίζει. Αναρωτιέμαι κατά πόσο όλο αυτό ήταν μια αρχική σκέψη για το πώς θέλει θα τοποθετεί τη δουλειά του ή αν προέκυψε στην πορεία: “Σίγουρα, ξεκινώντας υπήρχε μια ενστικτώδης κατεύθυνση η οποία διαμόρφωνε τη θέση μου απέναντι στο θέμα που έπρεπε να σχεδιάσω. H τελική μορφή όμως του σχεδίου, προκύπτει με “ζωντανό” τρόπο, από την τριβή με το ίδιο το θέμα, και συνεχίζει έχοντας επίδραση στο επόμενο σχέδιο, ανάλογη του συναισθήματος που θα γεννήσει στους αποδέκτες. Πιο καθαρά με ένα παράδειγμα, την περίοδο που εξελισσόταν η υπόθεση της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου, κάθε σχέδιο που αναφερόταν εκεί, είχε ως αφετηρία μια βασική θέση απέναντι στη βαρβαρότητα του να σκοτώνεις κάποιον μέρα μεσημέρι με τόσο άγριο τρόπο. Οι μηχανισμοί όμως που χρησιμοποιήθηκαν για να αποδοθεί το κάθε σχέδιο, προέκυψαν σταδιακά και με κάθε νέα πληροφορία, αλλά και ως μια αυθόρμητη αντίδραση στις εξελίξεις. Οπότε, αν έπρεπε η απάντηση να συνοψιστεί σε μια φράση, αυτή θα ήταν το: “Εσείς το φτιάξατε” του Picasso, όταν ρωτήθηκε από κάποιον Γερμανό αξιωματικό για το αν αυτός έφτιαξε την Guernica”.

Για τον λόγο που τον οδήγησε να συμμετάσχει στην έκθεση και ποιο σημείο της τριλογίας ήταν εκείνο που τον ενέπνευσε ώστε να εστιάσει, ο ίδιο απαντάει: “H ίδια η πολυσχιδής φύση της Ορέστειας, η πληθώρα εννοιών και η πρόκληση του να αποδοθούν σχεδιαστικά, ήταν αρκετός λόγος ώστε να συμμετέχω στην έκθεση. Αυθόρμητα, η προσοχή μου σε ότι αφορά το που θα δομήσω την προσέγγισή μου, στράφηκε στο τρίτο μέρος της Ορέστειας, τις Ευμενίδες, και συγκεκριμένα στο σημείο της ετυμηγορίας στη δίκη του Ορέστη, στον ναό τη Αθηνάς. Πρόκειται για ένα σημείο καμπής, μοναδικό στον χρόνο, όπου ο Ορέστης, ως ένας συμβολισμός για τον άνθρωπο, καλείται να διαμορφώσει θέση απέναντι σε μια ιδιαίτερη ισσοροπία δυνάμεων, που αποτελούν θεσμούς-διαμορφωτές της πραγματικότητάς του. Πρόκειται λοιπόν για ένα πολύ συγκεκριμένο σημείο που αποτελεί τον άξονα της προσέγγισης μου, που ωστόσο, για να γίνει αντιληπτή η βαρύτητά του σε πλήρη κλίμακα, μια εικόνα της διαδρομής ως εκεί, μέσα από το σύνολο της Ορέστειας, είναι απαραίτητη”.

Το θέμα που διαπραγματεύεται μέσα από το έργο του είναι η δικαιοσύνη. Τον ρωτάω πως ο ίδιος αντιλαμβάνεται τον θεσμό αυτό, από την εποχή που ο Ορέστης σκότωνε τη μητέρα του παίρνοντας εκδίκηση για τη δολοφονία του πατέρα του, μέχρι σήμερα: “Γενικά, θεωρώ ότι οι θεσμοί, αν θέλουν να επιτελούν τον σκοπό τους και να διευκολύνουν τις κοινωνικές διεργασίες, οφείλουν να είναι κάτι ζωντανό, το οποίο εξελίσσεται σύμφωνα με τους καιρούς. Σε αυτό το πλαίσιο, αντιλαμβάνομαι τη δικαιοσύνη σαν έναν παράγοντα που ισορροπεί, και όταν πρέπει να γίνει ένας απολογισμός, αφήνει μια αίσθηση ολοκλήρωσης.  Αυτή η ολοκλήρωση βέβαια, είναι δύσκολο να βρεθεί, είτε όταν πρόκειται για τον κύκλο αίματος που περιγράφεται στην Ορέστεια και την εποχή που εξελίσσεται, είτε πρόκειται για το σήμερα και το γεγονός ότι πρόσφατα, είδαμε τον πρώην ειδικό φρουρό και δολοφόνο ενός παιδιού Κορκονέα, να αφήνεται ελεύθερος. Πιστεύω λοιπόν, ότι σε πρώτο στάδιο θα πρέπει να σταματήσει η φετιχοποίηση των θεσμών (και της δικαιοσύνης μέσα σε αυτούς), και ύστερα, με συλλογική δουλειά, να δοθεί μια νέα κατεύθυνση ή να φτιαχτούν ακόμα και νέες δομές, όπου η δικαιοσύνη θα βρίσκει ουσιαστική εφαρμογή, και δεν θα είναι μια ακόμα βαρύγδουπη λέξη”.

Παρατηρώντας ξανά και ξανά τα σκίτσα που θα παρουσιαστούν στην έκθεση, γυρνάει διαρκώς στο μυαλό μου η έννοια της αυτοδικίας και ποια η θέση του απέναντι της. “Αν αφαιρέσουμε αρχικά την αρνητική χροιά που κουβαλάει η έννοια της αυτοδικίας, και κάνουμε μια ειλικρινή αποτίμηση, θα δούμε ότι ως αυτοδικία, μπορεί να χαρακτηριστεί ταυτόχρονα ένα μεμονωμένο έγκλημα από άνθρωπο σε άνθρωπο, με το έρεισμα της αδικίας, αλλά και μια συλλογική κίνηση ατόμων με κοινή κατεύθυνση απέναντι σε κάποια λάθος απονομή ή μη απονομή δικαιοσύνης, με τρόπο που καλύπτει το κοινό περί δικαίου αίσθημα και με προοπτικές να φέρει εξελίξεις. Μπορούμε να πούμε δηλαδή, άκριτα, ότι η αυτοδικία είναι μια ανατρεπτική έννοια. Σε αυτό το πλαίσιο, αν και η τυφλή προσφυγή στην αυτοδικία μπορεί να φέρει χάος, μια συντονισμένη εφαρμογή της, με την προϋπόθεση ότι πρόκειται όντως για μια αντίδραση σε κάτι άδικο, μπορεί και έχει οδηγήσει ιστορικά, σε διεκδικήσεις που διαμόρφωσαν τον κόσμο με θετικό πρόσημο. Πιστεύω λοιπόν ότι η αυτοδικία παραμένει κάτι προσωπικό στο επίπεδο της θέσης απ’ την οποία ξεκινάς να εμπλακείς σε αυτή, αλλά την ίδια στιγμή και συλλογικό, γιατί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το αποτέλεσμα της διαμορφώνει σε κάποιο βαθμό, το πως ρυθμίζονται οι διατοπικές σχέσεις. Αυτό που στο τέλος κάνει την αυτοδικία άλλες φορές κατακριτέα και άλλες απαραίτητη, είναι το κατά πόσο η εφαρμογή της γίνεται για λόγους ιδιοτελής, ή αν χαρακτηρίζεται από αλληλεγγύη κι ενδιαφέρον για το σύνολο”.

“Εμείς κουβαλάμε έναν καινούργιο κόσμο, εδώ, στις καρδιές μας. Κι ο κόσμος αυτός μεγαλώνει κάθε στιγμή. Μεγαλώνει και τώρα, αυτή τη στιγμή που σας μιλάω”. Με τη φράση αυτή, του Buenaventura Durruti, επιλέγει να τελειώσει το έργο του, που όμως μοιάζει με αρχή: “Προτιμώ να μην περιορίζω σε μια συγκεκριμένη μορφή αυτή την αρχή. Μου φαίνεται πιο φυσικό να έχω την πεποίθηση ότι μπορεί να συμβεί ανα πάσα στιγμή με οποιαδήποτε αφορμή και με ένα σχήμα που ακόμα δεν έχουμε φανταστεί, και το δικό μας κομμάτι είναι απλά να είμαστε έτοιμοι να ακολουθήσουμε τις εξελίξεις. Βέβαια, ο τρόπος που εννοείται αυτή η αρχή στο συγκεκριμένο απόσπασμα της συνεντεύξης του Durutti, έχει μια σαφή κατέυθυνση, η οποία-ασχετως της μορφής που θα πάρει- καθορίζεται από ποιοτικά στοιχεία τα οποία θα πρέπει αδιαπραγμάτευτα να υπάρχουν. Θεωρώ ότι τα σημαντικότερα από αυτά, είναι η διάθεση για αμφισβήτηση και ανατροπή του παλιού, και η δέσμευση πως όποια αλλαγή προκύψει θα είναι από όλους, για όλους“.

* ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:
Από 10-22 Σεπτέμβρη 2019
Ώρες λειτουργίας: καθημερινά και Σαββατοκύριακα 18:00-22:00
Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Πειραιώς 206, Ταύρος