Του Εdouard Louis
Μετάφραση από τα αγγλικά
Δήμητρα Γεωργιάδου
Ο βραβευμένος Γάλλος συγγραφέας Edouard Louis, έγινε πρόσφατα γνωστός στην Ελλάδα μέσα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του “Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ”. Εκεί, με μια αφοπλιστική γραφή, αναμετριέται με τον ρατσισμό και την ομοφοβία που αναπτύσσεται στα όρια μεταξύ εξαθλίωσης και παραίτησης των απόκληρων της Γαλλικής κοινωνίας, των φτωχών της εργατικής τάξης. Λίγες μέρες μετά την εξέγερση των Κίτρινων Γιλέκων αποφασίζει να απαντήσει στις λεκτικές επιθέσεις των ΜΜΕ και των ελίτ της Γαλλίας που στόχο είχαν, όπως λέει, να αποδυναμώσουν και να υποβιβάσουν τις επιδιώξεις του κινήματος που δεν είναι άλλες από την υπεράσπιση του δικαιώματός τους στη ζωή. Ωστόσο, για τον Λουί, εδώ πρόκειται για κάτι άλλο: Στο πως οι υποτελείς θα παραμείνουν υποτελείς αφαιρώντας τους το δικαίωμα να αρθρώνουν το δικό τους λόγο για τις συνθήκες στις οποίες ζουν. Το συγκλονιστικό κείμενό όπου συγγραφέας και κίνημα ταυτίζονται σε ένα λόγο μη αυτονόητο και θραυσματικό, επαναλαμβάνει ουσιαστικά το επείγον του “να βρούμε τις λέξεις ή να καούμε”, όπως λέει η Οlga Broumas. Και αναδεικνύεται έτσι ως ένα από τα πλέον επιδραστικά κείμενα για την εξέγερση των Κίτρινων Γιλέκων και για όσες αναπόφευκτα θα ακολουθήσουν.
“Εδώ και μερικές μέρες προσπαθώ να γράψω ένα κείμενο για τα Κίτρινα Γιλέκα, αλλά δυσκολεύομαι να το κάνω. Υπάρχει κάτι σ’ αυτήν τη ακραία βιαιότητα και την ταξική περιφρόνηση που ραπίζει αυτό το κίνημα, που σχεδόν με παραλύει. Και αυτό γιατί, κατά μια έννοια, αισθάνομαι ότι στοχοθετεί εμένα προσωπικά.
Είναι δύσκολο να περιγράψω το σοκ που αισθάνθηκα όταν αντίκρυσα τις πρώτες εικόνες των Κίτρινων Γιλέκων. Στις φωτογραφίες που συνόδευαν τα άρθρα έβλεπα σώματα που σχεδόν ποτέ δεν εμφανίζονται στον δημόσιο και μιντιακό χώρο – σώματα που υποφέρουν, τσακισμένα από την δουλειά, την κόπωση, την πείνα, από τον διαρκή εξευτελισμό του κυριαρχούμενου από τον κυρίαρχο, από τον κοινωνικό και γεωγραφικό αποκλεισμό. Είδα σώματα κουρασμένα, χέρια κουρασμένα, κυρτωμένες ράχες και πρόσωπα εξαντλημένα.
Ο λόγος που με κατέκλυσαν τόσο οι εικόνες αυτές ήταν φυσικά η απέχθειά μου απέναντι στη βία του κοινωνικού κόσμου και της ανισότητας. Επιπλέον όμως αλλά και κυρίως ήταν επειδή τα σώματα που έβλεπα στις φωτογραφίες έμοιαζαν με αυτά του πατέρα μου, των αδερφών μου, των θείων μου…΄Εμοιαζαν με τα σώματα της οικογένειάς μου, των κατοίκων του χωριού που μεγάλωσα σαν παιδί, των ανθρώπων αυτών που η υγεία τους καταστράφηκε από την πείνα και τη μιζέρια. Εκείνων δηλαδή που –και δικαίως- έλεγαν και ξανάλεγαν κάθε μέρα σε όλη τη διάρκεια της παιδικής μου ηλικίας “Δεν αξίζουμε τίποτα, κανένας δεν μιλάει για μας”. Κι αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο ένιωθα να στοχοθετούμαι προσωπικά από την περιφρόνηση και τη βία της αστικής τάξης που αμέσως επιβλήθηκε στο κίνημα. Για μένα, ως αυτό που είμαι, όποιος προσέβαλλε τα κίτρινα γιλέκα, προσέβαλλε τον πατέρα μου.
Με το που ξεκίνησε το κίνημα αυτό είδαμε “ειδικούς” και “πολιτικούς” στα Μέσα, να υποβιβάζουν, να καταδικάζουν και να διακωμωδούν τα Κίτρινα Γιλέκα και την εξέγερση που ενσαρκώνουν. Είδα χαρακτηρισμούς όπως “βάρβαροι”, “ηλίθιοι”, “βλάχοι”, “ανεύθυνοι”, να κατακλύζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα ΜΜΕ ισχυρίζονταν ότι τα Κίτρινα Γιλέκα “γρυλίζουν”: Σύμφωνα μ’ αυτούς, οι λαϊκές τάξεις δεν εξεγείρονται αλλά γρυλίζουν σαν ζώα στη φάρμα. Άκουσα να μιλάνε για τη “βία του κινήματος”, όταν πυρπολούνταν ένα αμάξι ή διαλυόταν μια βιτρίνα ή βανδαλιζόταν ένα άγαλμα.
Κι αυτό, ένα σύνηθες παράδειγμα της διαφοροποιητικής αντίληψης για τη βία: Ένα μεγάλο μέρος του μιντιακού-πολιτικού χώρου θέλησε να μας πείσει ότι βία δεν είναι οι χιλιάδες κατεστραμμένες ζωές και εξαθλιωμένες από πολιτικές επιλογές αλλά μερικά καμένα αυτοκίνητα. Θα πρέπει πραγματικά να μην έχεις βιώσει φτώχεια αν νομίζεις ότι το γκράφιτι σε ένα ιστορικό μνημείο είναι χειρότερο από την αδυνατότητα να μπορείς να φροντίζεις τον εαυτό σου, να ταΐσεις εσένα ή την οικογένειά σου.
Τα κίτρινα γιλέκα μιλούν για πείνα, για επισφάλεια, για ζωή και θάνατο. Οι “πολιτικοί” και μέρος των δημοσιογράφων απαντούν: “Τα σύμβολα της Δημοκρατίας μας βανδαλίζονται”. Αλλά για τι πράγμα μιλούν; Πώς τολμούν; Από ποιόν πλανήτη έχουν έρθει; Τα μίντια κάνουν λόγο επίσης για ρατσισμό και ομοφοβία μέσα στο κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων. Ποιόν κοροϊδεύουν; Δε θέλω να μιλήσω για τα βιβλία μου εδώ. Αλλά έχει ενδιαφέρον να σημειώσω πως κάθε φορά που δημοσίευα ένα βιβλίο κατηγορούμουν για στιγματισμό των φτωχών και της Γαλλικής επαρχίας ακριβώς επειδή αναφερόμουν στην ομοφοβία και το ρατσισμό που υπήρχε στο χωριό που έζησα ως παιδί. Οι δημοσιογράφοι που ποτέ δεν έκαναν το παραμικρό προς όφελος των λαϊκών τάξεων εξαγριώθηκαν και ξαφνικά έχρισαν εαυτούς υποστηρικτές των ίδιων αυτών τάξεων.
Για τους κυρίαρχους, τα λαϊκά στρώματα αποτελούν την τέλεια αντιπροσώπευση αυτού που ο Pierre Bourdieu ονομάτιζε ταξικό αντικείμενο. Ένα αντικείμενο που μπορεί να εργαλειοποιηθεί από μια ρητορική που τη μια μέρα το παρουσιάζει ως το αλάτι της γης –οι αυθεντικά φτωχοί- και την άλλη ως ρατσιστές και ομοφοβικούς. Και στις δυο περιπτώσεις, η πρόθεση που υποβόσκει είναι η ίδια: Να παρεμποδίσουν τον λόγο των λαϊκών τάξεων – λόγο των ιδίων για τους εαυτούς τους – από το να έρθει ποτέ στην επιφάνεια. Τι κι αν αντιφάσκεις απ’ τη μια μέρα στην άλλη, αρκεί να τους κρατάς φιμωμένους.
Φυσικά και έχουν υπάρξει ομοφοβικά και ρατσιστικά σχόλια και αντίστοιχες πράξεις μεταξύ των Κίτρινων Γιλέκων. Όμως από πότε τα μίντια και οι “πολιτικοί” έχουν ενδιαφερθεί για το ρατσισμό και την ομοφοβία; Και τι έχουν κάνει για την καταπολέμησή του ρατσισμού; Χρησιμοποίησαν τη δύναμή τους για να μιλήσουν υπέρ του Adama Traoré [του μαύρου 24χρονου άντρα που πέθανε υπό αστυνομική κράτηση] και της επιτροπής που συστήθηκε για τον Αdama; Μιλήσανε για την αστυνομική βία που χτυπά μαύρους και Άραβες στη Γαλλία κάθε μέρα; Δεν ήταν οι ίδιοι που έδωσαν βήμα στον [ακτιβιστή ενάντια στα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα] Frigide Barjot και σε πλήθος άλλων ιερέων τη στιγμή ακριβώς που διεξάγονταν ο αγώνας του marriage pour tous [της εκστρατείας για την ισότητα των ομόφυλων ζευγαριών στο δικαίωμα του γάμου] και με τον τρόπο αυτό επέτρεψαν και νομιμοποίησαν την ομοφοβία στην τηλεόραση;
Όταν οι κυρίαρχες τάξεις και ορισμένα μέσα μιλούν για ομοφοβία και ρατσισμό στο κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, δεν μιλούν επί της ουσίας για ρατσισμό και ομοφοβία. Στην πραγματικότητα αυτό που λένε είναι “Φτωχοί, βουλώστε το!”. Όπως κι αν έχει, το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων είναι μια διαδικασία σε εξέλιξη και η γλώσσα του δεν έχει ακόμα συγκροτηθεί: Αν υπάρχει ομοφοβία ή ρατσισμός ανάμεσά τους, ευθύνη μας είναι να μεταστρέψουμε αυτή τη γλώσσα.
Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να πεις “βασανίζομαι”. Και ένα κοινωνικό κίνημα αποτελεί ακριβώς τη στιγμή εκείνη κατά την οποία διανοίγεται αυτή η δυνατότητα όπου το “βασανίζομαι” δεν θα είναι πλέον ένα “βασανίζομαι επειδή υπάρχει ο μετανάστης ή εξ αιτίας του γείτονά μου που ζει με επιδόματα”, αλλά αντιθέτως θα πει “βασανίζομαι εξαιτίας του ταξικού συστήματος, εξαιτίας του Εμμανουέλ Μακρόν και του [πρωθυπουργού] Εντουάρ Φιλίπ”. Το κοινωνικό κίνημα είναι ένα κίνημα στο οποίο η γλώσσα υπονομεύεται, μια στιγμή κατά την οποία οι παλιές γλώσσες μπορούν να αποσταθεροποιηθούν. Κι αυτό είναι που συμβαίνει σήμερα. Πράγματι, τις τελευταίες μέρες έχουμε γίνει μάρτυρες μιας αναδιάρθρωσης του λεξιλογίου των Κίτρινων Γιλέκων. Στο ξεκίνημά του το μόνο για το οποίο ακούγαμε να γίνεται λόγος ήταν η βενζίνη και κάποιες δυσάρεστες αναφορές στους “λαμβάνοντες επιδομάτων”. Τώρα ακούμε λέξεις όπως ανισότητα, αύξηση μισθών, αδικία.
Το κίνημα πρέπει να συνεχιστεί γιατί ενσαρκώνει κάτι δίκαιο, επείγον και βαθιά ριζοσπαστικό, γιατί τα πρόσωπα και οι φωνές του που συχνά υποβιβάζονται σε μια αορατότητα, επιτέλους γίνονται και ορατά και ηχηρά. Ο αγώνας δεν θα είναι εύκολος. Όπως βλέπουμε, τα κίτρινα γιλέκα αντιπροσωπεύουν ένα είδος προβολικού τεστ για το μεγαλύτερο μέρος της αστικής τάξης. Τα κίτρινα γιλέκα την αναγκάζουν να εκφράσει την ταξική περιφρόνηση που έχει καταστρέψει τόσες και τόσες ζωές γύρω μου και που συνεχίζει να το κάνει, και πιο σφοδρά. Είναι αυτή η περιφρόνηση που με υποβιβάζει στη σιωπή και με παραλύει και με φέρνει στο σημείο να μην μπορώ να γράψω το κείμενο που θα ήθελα, να εκφράσω αυτό που θα ήθελα να εκφράσω.
Όμως πρέπει να νικήσουμε. Γιατί υπάρχουν πολλοί από εμάς τώρα που λέμε στους εαυτούς μας ότι δεν μπορούμε να ανεχτούμε άλλη μια ήττα για την Αριστερά που θα είναι εξίσου μια ήττα για τους βασανισμένους.
* O τίτλος αποτελεί παράφραση και παραπομπή στο διάσημο έργο της Gayatri Chakravorti Spivak Can the Subaltern Speak? / Μπορούν οι υποτελείς να ομιλούν, μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Επέκεινα.
Αναδημοσίευση από Jacobin
Σχετικά με τη μεταφράστρια
Η Δήμητρα Γεωργιάδου, είναι υποψήφια διδάκτωρ κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Durham και ασχολείται με τη διασταύρωση κρίσης, φύλου και εργασιακής επισφάλειας.
