Τη δεκαετία του ’40 οι λαοί της Ευρώπης έβγαζαν κυριολεκτικά ο ένας τα μάτια του άλλου. Στις μέρες μας πάλι, θεωρούμε ευρωπαϊκό εμφύλιο την αιχμηρή ατάκα ενός κάποιου Ντάισελμπλουμ σε έναν κάποιον Βαρουφάκη. Το ότι θα πρέπει να νιώθουμε ευλογημένοι για την τεράστια αυτή μετατόπιση της ευρωπαϊκής πραγματικότητας μέσα σε εφτά μόλις δεκαετίες, είναι αυτονόητο. Η ειρήνη δεν ήταν πάντα δεδομένη σε αυτήν εδώ την ήπειρο και καλό θα είναι να το θυμόμαστε αυτό αραιά και που.
Από τότε μέχρι σήμερα, λοιπόν, μεσολάβησε μια καθολική μεταμόρφωση η οποία μπορεί να εξηγηθεί μέσα από τη θεωρία της Επενέργειας της Διάχυσης (spillover effect). Βάσει αυτής, η έναρξη μιας συνεργασίας σε τομείς ήσσονος σημασίας μπορεί με τον καιρό να οδηγήσει σε ολοένα και πιο σημαντικά επίπεδα συνεργασίας.
Κάπως έτσι, βήμα-βήμα χτίστηκε και το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα. Από μικρές και φαινομενικά μη σπουδαίες συνεργασίες, φτάσαμε σήμερα να μιλάμε για μία συνομοσπονδία κρατών, μία ένωση με υπερεθνικά χαρακτηριστικά που έχει φτάσει να διαθέτει αποκλειστικές αρμοδιότητες όπως η άσκηση νομισματικής πολιτικής. Ένα τέτοιο, φαινομενικά μικρό συνεργατικό εγχείρημα, είναι και το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου.
Το EURO, αναμφίβολα αποτελεί μέρος ενός Spillover. Ξεκίνησε το 1960, λίγα μόλις χρόνια δηλαδή μετά την ίδρυση της ΕΟΚ και μαζί με άλλα φαινομενικά μικρά πράγματα, έβαζε κάθε 4 χρόνια το χεράκι του για να δημιουργηθεί κάτι μεγαλύτερο: η αίσθηση του Συνανήκειν, στην προκειμένη περίπτωση. Η αίσθηση ότι όλοι αυτοί οι επιμέρους λαοί με τις όποιες διαφορές τους, μοιράζονται – άλλοι περισσότερο κι άλλοι λιγότερο – παραστάσεις μιας Κοινής Ευρωπαϊκής Ταυτότητας.
Και η αλήθεια είναι πως το EURO έκανε πολύ καλά τη δουλειά του όλα αυτά τα χρόνια: η εικόνα χιλιάδων φιλάθλων από κάθε γωνιά της Ευρώπης να συνέρχονται καλοκαιριάτικα σε στάδια και πλατείες επιλεγμένων κάθε φορά χωρών για να δουν από κοντά τις αγαπημένες τους εθνικές ομάδες, ενίσχυε μέσα από την πολυμορφία της την εδραίωση μιας αίσθησης συλλογικότητας. Γι’ αυτό και μόνο, η συγκεκριμένη ποδοσφαιρική μάζωξη με τα εκατομμύρια θεατών και τηλεθεατών είναι κάτι παραπάνω από μια απλή αθλητική διοργάνωση που έχει βάλει το δικό της λιθαράκι στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Μέχρι που… EURO 2016
Προς θεού. Δεν λέω ότι όλα όσα βλέπουμε να συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες μέσα κι έξω από τα γαλλικά γήπεδα, θέτουν σε αμφισβήτηση το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Δεν παύουν, όμως, να είναι ενδεικτικά μιας νέας πραγματικότητας που αρχίζει να σηκώνει κεφάλι στους κόλπους της γηραιάς ηπείρου. Το όνομα της; Ευρωσκεπτικισμός.
Κομμάτια ευρωσκεπτικισμού πασαλειμένα με ένα είδος εθνοκεντρικού χουλιγκανισμού συναντήσαμε μπροστά μας όταν είδαμε Γερμανούς νεοναζί να συμπλέκονται στην πόλη Λιλ με Ουκρανούς και να φωνάζουν “Εισβάλαμε Ξανά!”. Ή όταν είδαμε Ρώσους να ξυλοφορτώνουν Άγγλους στις κερκίδες του Βελοντρόμ. Όταν είδαμε νεολαίους Γάλλους να στήνουν καρτέρι σε ανυποψίαστους Άγγλους στους δρόμους της Μασαλίας ή όταν ακούσαμε αντισημιτικά συνθήματα στο ματς Πολωνία–Β. Ιρλανδία. Κομμάτια ευρωσκεπτικισμού κι εθνικισμού, πασαλειμένα με χουλιγκανισμό είδαμε κι όταν ο τοπικός σύνδεσμος οπαδών μεγάλης παριζιάνικης ομάδας έστησε καρτέρι, όχι σε όποιους κι όποιους, αλλά στους… αλλόδοξους Τούρκους, το αυτό είδαμε και όταν οι Τούρκοι σήκωσαν πανό για τον Μάρκο Ιβκοβιτς, τον… αλλόδοξο Σέρβο που δολοφόνησαν πριν από 2 χρόνια. Εθνικισμός μύρισε κι όταν οι Αλβανοί σήκωσαν τα δικά τους πανό για μια κάποια… γενοκτονία των Τσάμηδων. Μια ωραία, οικογενειακή ατμόσφαιρα…
Ασφαλώς και δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνουν επεισόδια σε ένα EURO. Συμπλοκές είχαμε και στο EURO 2012 που συνδιοργάνωσαν Πολωνία και Ουκρανία, συμπλοκές έχουμε σχεδόν σε κάθε διοργάνωση, η έκτασή τους όμως είναι τέτοια που δεν αξίζει ούτε για αναφορά σε μονόστηλο. Αυτή τη φορά, τα κρούσματα είναι πιο έντονα από ποτέ και μάλιστα βλέπουμε πως η σύγκρουση μεταφέρεται ακόμη κι εντός γηπέδων. Θα ήταν βολικό να πούμε πως πίσω από όλες αυτές τις “ομορφιές” κρύβεται απλώς η καφρίλα ορισμένων καμένων εγκεφάλων, που βρήκαν την ευκαιρία να κάνουν πασαρέλα σε μια ιδιότυπη Διεθνή Έκθεση Χουλιγκανισμού. Ας μη γελιόμαστε, όμως. Πίσω από όλα αυτά κρύβεται η απόλυτη κυριαρχία του εθνικού “Εγώ” έναντι του ευρωπαϊκού “Εμείς”.
#United_We_Shall_Not_Stand
Βέβαια είναι λιγάκι αστείο να μιλάς για βρυξελλιώτικο “Εμείς”, για ευρωπαϊκά φρου-φρου κι αρώματα, όταν τσεκάρεις το εκρηκτικό πολιτικό backround των χωρών που συμμετέχουν στο EURO: από τη μία οι κομιστές τους μπαρουτιού Βαλκάνιοι και οι Ανατολικοευρωπαίοι που δεν έχουν νιώσει ακόμα τα σημάδια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στο πετσί τους. Από την άλλη, οι Ρώσοι και οι Τούρκοι που έχουν μάθει να στέκουν κριτικά έναντι μιας Ευρώπης που συχνά πυκνά τους κουνάει το δάχτυλο. Οι της Κεντρικής Ευρώπης και της Σκανδιναβίας που πρόσφατα εμφάνισαν έντονα τα σημάδια ξενοφοβίας βλέποντας τις προσφυγικές ροές να κατευθύνονται προς την πόρτα τους. Και στην λεγόμενη “ατμομηχανή της Ευρώπης” να πάμε, τα πράγματα δεν φαίνονται καλύτερα. Λεπενισμός από τη μία και δημοσιονομικός δεσποτισμός από την άλλη, φαντάζουν σήμερα βασικές εναλλακτικές για Γάλλους και Γερμανούς. Η Μ. Βρετανία να θέτει μέσω δημοψηφίσματος στο τραπέζι το ενδεχόμενο ενός Brexit και οι χώρες της Μεσογείου μόνιμα δαχτυλοδειχτούμενες για την αναποτελεσματικότητά τους… (για το κύμα ευρωσκεπτικισμού που σαρώνει την Ευρώπη, ρίξε μια ματιά εδώ).
Σε μια τέτοια Ευρώπη, λοιπόν, που ο πολιτικό-οικονομικός και κοινωνικός αναβρασμός ελλοχεύει σε κάθε γωνιά της, λογικό είναι να κυριαρχούν οι κεντρόφυγες δυνάμεις. Εκείνες που τρέφονται από και εκθρέφουν το φαινόμενο του ευρωσκεπτικιστικού εθνικισμού που τόσο έντονα καθρεφτίζεται στα όσα παρατηρούμε αυτές τις ημέρες στη Γαλλία.
Η νεκρανάσταση αυτή των εθνικιστικών αντανακλαστικών, αποτελεί μια (θολή ακόμα) ένδειξη για το πού κατευθύνεται μια Ευρώπη που δεν έχει χάσει μόνο το στίγμα της, αλλά και την ίδια της την ταυτότητα. Το ότι το ξέσπασμα φαίνεται να λαμβάνει χώρα σε μια ποδοσφαιρική διοργάνωση καθόλου δεν πρέπει να εφησυχάζει. Τα μικρά, όπως είδαμε και στην εισαγωγή, μπορούν να οδηγήσουν στα μεγάλα. Πέραν αυτού, όμως, μπορούν και να τα αποσυνθέσουν…
