Όλοι λέμε ψέματα, αλλά αυτό σημαίνει πως όλοι γινόμαστε και αποδέκτες ψεμάτων. Και επίσης όλοι θα θέλαμε να μάθουμε τρόπους να τα αναγνωρίζουμε. Γενικώς, η θεωρία λέει πως έναν ψεύτη μπορείς να τον καταλάβεις από διάφορα στοιχεία συμπεριφοράς: την αναταραχή στις κινήσεις, τη νευρικότητα και την αποφυγή eye contact. Όπως καταλαβαίνετε, αυτά τα κάνουμε όλοι καθημερινά, ακόμα και αν δεν λέμε ψέματα. Άλλοστε, ζούμε στην εποχή που όλα (ξαφνικά) έχουν γίνει άβολα και αμήχανα.
Η σκληρή αλήθεια είναι πως δύσκολα μπορούμε να αναγνωρίσουμε έναν ψεύτη. Ειδικά αν είναι καλός. Στο μεταξύ, τα ψέματα δεν αποκαλύπτονται. Και αυτό αποδεικνύεται από μελέτη ανασκόπησης 100 ετών. Στην πράξη, ένα ψέμα αποκαλύπτεται μόνο αν το αποκαλύψει ο ίδιος ο ψεύτης. Στην εν λόγω μελέτη, οι ερευνητές επικεντρώθηκαν σε δυο βασικά ερωτήματα: το πόσο καλός είναι ο μέσος άνθρωπος στο να ανιχνεύει ψέματα και στο ποια είναι τα σημάδια συμπεριφοράς κάποιου όταν λέει ένα ψέμα.
Πού κατέληξαν οι έρευνες σχετικά με την ανίχνευση ενός ψέματος;
Για να απαντήσουν στην πρώτη ερώτηση,οι ερευνητές έχουν δείξει στους συμμετέχοντες βίντεο με ανθρώπους να λένε μια ιστορία. Σε κάποιες μελέτες, τα βίντεο είναι πραγματικά, ενώ σε άλλες τεχνητά. Πάντως σε όλες τις περιπτώσεις, ο ερευνητής προφανώς γνωρίζει σε ποια ο “αφηγητής” λέει την αλήθεια, και σε ποια ψέματα. Από τους συμμετέχοντας ουσιαστικά ζητείται να αποφασίσουν ποιος λέει αλήθεια και ποιος ψέματα σε κάθε βίντεο.
Σε αντίστοιχη μελέτη του 1991, που διενεργήθηκε από τους ψυχολόγους Paul Ekman και Mauree O’Sullivan, οι συμμετέχοντας ήταν επαγγελματίες ερευνητές γεγονότων, δικαστές, ψυχίατροι, ανακριτές. Παρά την επαγγελματική τους εμπειρία, στην πράξη, ήταν ανίκανοι να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα.
Τα χαρακτηριστικά ενός ψεύτη
Καλώς ή κακώς, η ανάλυση της συμπεριφοράς των ψευτών έχει δείξει ότι οι ψεύτες δεν συμπεριφέρονται διαφορετικά από τους ανθρώπους που λένε την αλήθεια. Με λίγα λόγια, οι ψεύτες ούτε νευρικοί φαίνονται, ούτε αποφεύγουν να σε κοιτάξουν στα μάτια. Βέβαια, κανείς δεν αποκλείει το γεγονός πως ενδέχεται να έχουν σταματήσει αυτές τις κινήσεις, ακριβώς επειδή έχουν γίνει γνωστές και δεν θέλουν να γίνει αντιληπτό το ψέμα τους.
Ο μοναδικός τρόπος ανίχνευσης ενός ψέματος
Σύμφωνα με την επιστήμη, δεν υπάρχουν και πολλοί τρόποι να καταλάβει κανείς έναν ψεύτη. Ή βασικά, μόνο ένας: ο μοναδικός τρόπος είναι ουσιαστικά αυτός που ακολουθείται από αστυνομικούς σε καταθέσεις. Ο ύποπτος καλείται να δώσει όσο το δυνατόν πληρέστερα στοιχεία για το φερόμενο περιστατικό, μαζί με το αλλοθί του. Σε εκείνη τη φάση, εκείνος που καταθέτει, μπορεί άθελά του να παρουσιάσει ένα αφήγημα που δεν συνάδει με άλλες σχετικές και αξιόπιστες πληροφορίες, παγιδεύοντας έτσι τον ίδιο του τον εαυτό στο ψέμα.
Ο μόνος τρόπος λοιπόν να καταλάβεις αν κάποιος σου λέει ψέματα είναι να του κάνεις πολλές ερωτήσεις και να δεις αν θα πέσει στην ίδια του την παγίδα. Από την άλλη, για να πεις ένα καλό ψέμα, θα πρέπει να θυμάσαι όλα όσα είπες, φροντίζοντας να μην αυτοαναιρεθείς με μια “νέα” πληροφορία.
