Ήταν η λέξη του 2022 για το λεξικό Merriam-Webster, η αλήθεια όμως είναι ότι το περίφημο gaslighting, η πιο γνωστή μέθοδος χειραγώγησης στις μέρες μας, ανήκει χρονολογικά στη δεκαετία του 1930. Ως λέξη, γιατί ως πρακτική, αν σκεφτούμε πότε δημιουργήθηκαν οι πρώτες ανθρώπινες σχέσεις αλλά και η ανθρώπινη επικοινωνία, μάλλον θα πρέπει να φορέσουμε τον χιτώνα μας και να γυρίσουμε στα αρχαία χρόνια.
Το gaslighting, λοιπόν, δεν είναι κάτι νέο απλώς, πλέον, υπάρχει επίσημη ονομασία, ένας όρος και σταδιακά, μάθαμε πώς να εντοπίζουμε τα σημάδια που αφήνει στον εσωτερικό κόσμο του θύματος αλλά και τους μηχανισμούς που ενεργοποιεί ο θύτης για να πετύχει τον σκοπό του. Και είναι πολλοί. Και οι μηχανισμοί και οι gaslighters αφού, καθημερινά, ακόμα και αν δεν το αντιλαμβανόμαστε, μπορεί να είμαστε και εμείς οι ίδιοι αυτοί που φέρνουμε τον συνάδελφό μας ή τη σύζυγό μας σε σημείο να αμφιβάλλει, π.χ. για τη μνήμη του ή την αντίληψή της αντίστοιχα. Gaslighter μπορεί να είναι επίσης ένας γονέας που μετατρέπει το παιδί του σε μαύρο πρόβατο της οικογένειας ή ένας πολιτικός που ψεύδεται.
To gaslighting στο θεατρικό σανίδι: To 1938 κυκλοφόρησε το θεατρικό του Πάτρικ Χάμιλτον με τίτλο Gaslight (ακολούθησαν δύο κινηματογραφικές εκδοχές) και από εκεί, προέρχεται και ο όρος ο οποίος, σύμφωνα με λεξικό Merriam-Webster, είδε τις αναζητήσεις του να αυξάνονται κατά 1.740% για το 2022. Ο επιμελητής του Merriam-Webster, Πίτερ Σοκολόφσκι, σχολίασε πως «είναι μία λέξη που έχει αναδυθεί τόσο γρήγορα στην αγγλική γλώσσα και ειδικά τα τέσσερα τελευταία χρόνια, που πραγματικά εξέπληξε κι εμένα και πολλούς από εμάς», επιβεβαιώνοντας πως ναι, το gaslighting ήταν μία λέξη που οι χρήστες αναζητούσαν καθημερινά το 2022.
Στα του σεναρίου του Gaslight, ένας σύζυγος προσπαθεί να φέρει τη γυναίκα του στα όριά της, υποστηρίζοντας ότι όλα (κλεμμένα αντικείμενα, θόρυβοι στη σοφίτα, οι λάμπες που σβήνουν) είναι στο μυαλό της, με σκοπό να την οδηγήσει σε αδιέξοδο και από εκεί, στην τρέλα. Με λίγα λόγια, ο σύζυγος αλλάζει και φέρνει την πραγματικότητα στα μέτρα του στέλνοντας τη γυναίκα του -κυριολεκτικά- στο περιθώριο.
Σύμφωνα με την ψυχολόγο και συγγραφέα του βιβλίου «Το Παζλ», Έφη Ανδρεουλάκου, φαινομενικά, όλα μπορούν να ξεκινήσουν όταν δύο άτομα έχουν διαφορετική άποψη πάνω σε κάτι. Στην ουσία, αυτό που επιζητά ο gaslighter από τη συζήτηση, είναι το τρίπτυχο της εξουσίας, της δύναμης και του ελέγχου και όχι να φτάσει μέσω της ανταλλαγής απόψεων σε ένα λογικό συμπέρασμα. Το gaslighting, άλλωστε, είναι μια μέθοδος ψυχολογικής χειραγώγησης η οποία εφαρμόζεται, συνήθως, από ναρκισσιστικά άτομα που αρέσκονται, μεταξύ άλλων, στο να προβάλλουν τα δικά τους λάθη σε άλλους και το κυριότερο, να επηρεάζουν συστηματικά τη μνήμη, την κρίση και την αντίληψη του θύματος.
«Τα πιο συνηθισμένα λεκτικά τρικς ενός gaslighter», αναφέρει η Έφη Ανδρεουλάκου, είναι το «πλάκα έκανα, ήταν χιούμορ, μη δίνεις σημασία, είσαι υπερβολική/ος και δεν ξέρεις τις λες» με σκοπό να δημιουργήσει στο θύμα ενοχές και συγχρόνως να παραποιήσει μία κατάσταση ή ένα γεγονός. Επίσης, αυτό που θέλει να καταφέρει ο θύτης «είναι να οδηγήσει τον άλλο σε μία ακραία αντίδραση και να χάσει το δίκιο του» (σ.σ. έφερε το παράδειγμα “έχεις περίοδο;”) ενώ μία από τις συνηθισμένες του τακτικές, «είναι να διακόπτει συνεχώς τον συνομιλητή του ώστε να έχει τον έλεγχο».
Στις προσωπικές σχέσεις, αν αντιληφθούμε ότι ένας από τους δύο ασκεί επιρροή με αθέμιτο τρόπο, η μόνη λύση είναι η θεραπεία ζεύγους αν και, όπως λέει η Έφη Ανδρεουλάκου, «σπάνια το δέχεται» ενας gaslighter. Διαφορετικά, «μαζεύεις τα πράγματά σου και φεύγεις, πρέπει να προστατευτείς». Δεν είναι όμως μόνο οι προσωπικές σχέσεις που δέχονται τα υπόγεια χτυπήματα της ψυχολογικής χειραγώγησης.
Ο εργασιακός χώρος αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά πεδία gaslighting και αν το σκεφτείτε καλά και φέρετε στην αφρό της μνήμης σας όλες τις στιγμές που νιώσατε μειονεκτικά ή εξαπατημένοι στη δουλειά σας, ίσως εντοπίσετε και τον θύτη. Εκεί, ο αγαπημένος μας συνάδελφος με τα δύο πρόσωπα, χρησιμοποιεί την τακτική της ακραίας χειραγώγησης για να μας περιθωριοποιήσει. «Λένε ψέμματα, ρίχνουν ευθύνες και αποκρύπτουν πληροφορίες», λέει η Έφη Ανδρεουλάκου σημειώνοντας πως όχι, «δεν ενδιαφέρονται για το πώς νιώθεις».
Πού μπορεί να οδηγήσει η συστηματική έκθεση ενός ατόμου στο gaslighting; Στο χρόνιο άγχος, στην κατάθλιψη, στη χαμένη αυτοεκτίμηση μέχρι και στο να χάσει κάποιος τη δουλειά του από τον καλό συνάδελφο που αναφέρθηκε παραπάνω. Οπότε ναι, να δίνετε σημασία και όχι, δεν είστε υπερβολικοί, ειδικά όταν παίζουν με τη ζωή και το μέλλον σας.
Βρείτε την ‘Εφη Ανδρεουλάκου, εδώ
