Δεν λέει κάτι καινούργιο ο Ρομέν Γαβράς. Το λέει όμως καλογυρισμένα. Με μια εναρκτήρια σκηνή που είναι εκπληκτικά καλή. Υποστηρίζει ότι έκανε μια τραγωδία. Εμείς είδαμε ένα βιντεοκλίπ 97 λεπτών. Ένα σενάριο χωρίς πολύ βάθος που μιλά για το ρατσισμό, τη βία και την αδικία στα banlieues, το άλλο Παρίσι, αυτό που δεν το γράφουν οι τουριστικοί οδηγοί. Είναι εξαιρετικός τεχνίτης ο Ρομέν Γαβράς, σίγουρα δεν είναι auteur και το μεγαλύτερο κομπλιμέντο γι’ αυτή την ταινία είναι ότι θυμίζει το “No Church In The Wild”, το επικό βιντεοκλίπ που σκηνοθέτησε πριν δέκα χρόνια.
Στα banlieues οι Αλγερινοί και οι Τυνήσιοι βλέπουν την γαλλική ακροδεξιά να απειλεί το μέλλον τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Department 93 (Seine-Saint-Denis), συνώνυμο για τους Παριζιάνους με το μέρος που θα βρεις άνεργους μετανάστες Μουσουλμάνους να πουλάνε ναρκωτικά σε σπίτια που σαπίζουν. Είναι ένα στιγματισμένο γκέτο που ζουν αποξενωμένες οι κοινότητες των Γάλλων μουσουλμάνων γιατί η κυβέρνηση της Γαλλίας δεν τους θεωρεί ισότιμους πολίτες. Οι ίδιοι αστειεύονται μεταξύ τους ότι χρειάζονται βίζα για να επισκεφθούν το κέντρο του Παρισιού.
Μεσά στα banlieues υπάρχουν cités, κολοσσιαίες πολυκατοικίες από σκυρόδεμα στο στυλ του Le Corbusier, εργατικές κατοικίες δηλαδή που έχουν μετατραπεί σε τόπους κοινωνικής απομόνωσης μεταναστών. Φτωχών στα όρια της εξαθλίωσης. Είναι αποκλεισμένοι από τα προνομίων των αστών του Παρισιού. Και έχουν συλλογικά αποσυρθεί από την προσπάθεια να πείσουν τους Γάλλους να τους ενσωματώσουν. Έκαναν τα πάντα για να γίνουν αποδεκτοί και πάλι τους έκαναν να νιώθουν ότι δεν είναι ευπρόσδεκτοι. Σε μια τέτοια “πόλη”, το Gros Saule, εκεί που βρίσκεις ναρκωτικά, η αστυνομία δεν τολμά να μπει. Είναι ένα κοινωνικό σύνορο. Ανυπέρβλητο.
Οι Γάλλοι τα τελευταία πολλά χρόνια έχουν επιλέξει την άρνηση του άλλου. Αυτών που δεν μιλάνε τα γαλλικά με τη σωστή προφορά και τονισμό. Υπάρχουν δυο παράλληλοι κόσμοι στο Παρίσι. Οι εθνικές ταυτότητες βιώνουν μια κρίση στην Ευρώπη, δεν πέφτουμε από τα σύννεφα με τα εκλογικά αποτελέσματα σε Σουηδία, Ιταλία και Πολωνία. Στο Παρίσι σε τέτοια προάστια παλιότερα έμεναν μετανάστες από την Πορτογαλία και την Πολωνία, πλέον Άραβες κι αφρικανικής καταγωγής μετανάστες καθώς και Κινέζοι. Στη Γαλλία σκοτώνονται, κυριολεκτικά, ψάχνοντας την απάντηση στο απλό ερώτημα: Ποιος θεωρείται Γάλλος; Η Le Monde το ξέρει, ξέρει ότι υπάρχει ισλαμοφοβία. Αν διαβάσεις τα άρθρα της δεν σου λένε ποτέ το αντίθετο. Μας έχουν μάθει ότι οι Γάλλοι είναι σοσιαλιστές και δημοκράτες. Αλλά, στη σύγχρονη Γαλλία το να είσαι μερός της έχει να κάνει με το τι φοράς, τι τρως και με τα ονόματα των παιδιών σου. Δεν αλλάζουν τα στερεότυπα, θεωρούν τους μετανάστες πιθανούς εγκληματίες και φορείς ασθενειών. Κυρίως, τρομοκράτες.
Το 2005 στο προάστιο Clichy-sous-Bois έγινε αυτό που βλέπουμε στην ταινία Athena του Ρομέν Γαβρά,μια εξέγερση των νέων και οι ταραχές εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα. Πριν αναφερθούμε στην ταινία πρέπει να ειπωθεί κι αυτό για τη σχέση των Αλγερινών στο Παρίσι με την αστυνομία. 17 Οκτώβρη 1961, διαδηλώνουν Αλγερινοί στο Παρίσι και στα προάστια. Η αστυνομία σκοτώνει 200 και πετάει πτώματα από τις γέφυρες στον Σηκουάνα. Δεν το μαθαίνουν αυτό στα γαλλικά σχολεία σήμερα.
Τα παιδιά των banlieues μεγαλώνουν ζητώντας εκδίκηση. Παρατούν ή τους διώχνουν από το σχολείο και ξεκινούν να πουλάνε ναρκωτικά ή να κάνουν μικροκλοπές από τα 14. Εννοείται, όχι όλοι. Αλλά, η πλειοψηφία έχει κάνει φυλακή για κατοχή όπλων κι αγορά ναρκωτικών. Μικρή αλλά αναγκαστική εισαγωγή. Πάμε τώρα στην ταινία του Netflix. Αν σου άρεσε το “Μίσος” του Ματιέ Κασοβίτς, θα απογοητευτείς με την πολιτική ματιά του Γαβρά. Θα τον θεωρήσεις σκηνοθέτη βιντεοκλίπ.
Είναι μια εντυπωσιακή ταινία; Ναι. Είναι μια κενή ταινία; Ίσως. Τραγωδία την λες μόνο ειρωνικά πάντως ή αν είσαι Γάλλος. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο διαγωνιστικό τμήμα του 79ου Φεστιβάλ Βενετία. Δεν πήρε κανένα βραβείο. Quel dommage, ειρωνικά το λέω. Τέσσερα αδελφιά αλγερινής καταγωγής βουλιάζουν στο συγκρότημα των banlieues με το όνομα Athena. Ο μικρότερος σκοτώθηκε από κάτι τύπους με στολές αστυνομικών. Υπάρχει ένας αδελφός παρασημοφορημένος στρατιώτης (άρα θεωρείται προδότης από τους νέους του Athena), ένας αδελφός που είναι έμπορος ναρκωτικών κι ένας πιτσιρικάς που είναι τυφλωμένος από οργή και πετάει μολότοφ σε ωραία μονοπλάνα. Με καταπληκτικό soundtrack.
Κάπως επιπόλαια ο Γαβράς θέλει να μιλήσει για την ρατσιστική βία της αστυνομίας και πολύ επιπόλαια για την άνοδο της ακροδεξιάς. Να περιμένετε σκηνές αδικαιολόγητης βίας, υπέροχα ενορχηστρωμένες. Να το δείτε ως επίδειξη άσκησης ύφους παρά ως ολοκληρωμένη ταινία. Μια κομψή ταινία. Αυτό, τίποτα άλλο. Ένα προβλέψιμο βιντεοκλίπ 97 λεπτών για μια πυριτιδαποθήκη που όλοι ξέρουμε ότι θα εκραγεί, σαν τους 300 αν ήταν γυρισμένο στα γκέτο του Παρισιού μοιάζει σε κάποιες στιγμές του. Σε ζαλίζει λίγο πριν το εξαιρετικά αμήχανο τέλος της.
Αυτό το “εμείς εναντίον όλων” έχεις πολλές αδυναμίες στην αφήγηση. Το πιο σουρεαλιστικό με αυτή την ταινία είναι ότι έγινε κάνσελ πριν καν βγει στο Netflix από Έλληνες ακροδεξιούς που μίλησαν ακόμη μια φορά για μια θεωρία συνομωσίας επειδή την ταινία την λένε Athena. Η τελευταία σκηνή στεναχώρησε και τους αριστερούς πάντως. Θέλει μαεστρία να το καταφέρεις αυτό.
