Ο Σπύρος Σαπουνάς (Προϊστάμενος Διεύθυνσης Ετοιμότητας & Απόκρισης, Ενδοκρινολόγος, ΕΟΔΥ) και η Άντζελα Πάγια ( Ειδική Σύμβουλος – Γραφείο Προέδρου ΕΟΔΥ, Ειδικός Περιβαλλοντικής Υγείας) απαντούν σε 22 βασικά ερωτήματα για την ευλογιά των πιθήκων. 

Τι είναι η ευλογιά των πιθήκων;

Η ευλογιά των πιθήκων (monkeypox, MPX) είναι μια ζωονόσος που προκαλείται από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων (monkeypox virus, MPXV) και ανήκει στην οικογένεια των ιών orthopox. Στο ίδιο γένος ανήκει και ο συγγενικός ιός της Eυλογιάς (Variola), της γνωστής νόσου που έβλαψε την ανθρωπότητα για αιώνες έως ότου εκριζώθηκε τη δεκαετία του 1970 με τη βοήθεια των εμβολίων. Ο Monkeypox ενδημεί σε χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής και κυκλοφορεί στους φυσικούς του ξενιστές (άγρια τρωκτικά), και εμφανίζεται σποραδικά σε πιθήκους και ενίοτε σε ανθρώπους. Η ονομασία Monkeypox προέκυψε από το γεγονός ότι για πρώτη φορά (1958) παρατηρήθηκε σε πιθήκους εργαστηρίου.

Πόσο θα πρέπει να ανησυχούμε για αυτή την έξαρση;

Η ασθένεια είναι πιο πιθανό να εξαπλωθεί μέσω στενής επαφής, για παράδειγμα κατά τη διάρκεια σεξουαλικών πράξεων, και σε αυτή την ομάδα πληθυσμού ο κίνδυνος μετάδοσης μπορεί να θεωρηθεί υψηλός. Η πιθανότητα μετάδοσης του MPX σε άτομα που έχουν πολλαπλούς σεξουαλικούς συντρόφους, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ομάδων ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, θεωρείται υψηλή στην ΕΕ / ΕΟΧ. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η πιθανότητα εξάπλωσης στον ευρύτερο πληθυσμό είναι χαμηλή μεν, όχι αδύνατη δε και ότι τα περισσότερα κρούσματα στις τρέχουσες συρροές έχουν παρουσιάσει ήπια συμπτώματα.

Πώς μεταδίδεται ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων;

Η ευλογιά των πιθήκων δεν εξαπλώνεται εύκολα μεταξύ των ανθρώπων. Η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο πραγματοποιείται μέσω στενής επαφής με μολυσματικό υλικό από δερματικές βλάβες προσβεβλημένο ατόμου, μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων σε παρατεταμένη επαφή πρόσωπο με πρόσωπο και μέσω μολυσματικών αντικειμένων. Στην τρέχουσα έξαρση, η υπεροχή των διαγνωσμένων ανθρώπινων κρουσμάτων με ευλογία των πιθήκων σε άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες και η φύση των βλαβών που παρουσιάζουν σε ορισμένες περιπτώσεις, υποδηλώνουν ότι η μετάδοση συνέβη κατά τη σεξουαλική επαφή.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ευλογιάς των πιθήκων;

Η εμφάνιση της νόσου συνήθως χωρίζεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη ξεκινά με ένα συνδυασμό των ακόλουθων συμπτωμάτων: πυρετός, κεφαλαλγία, υποκειμενικό αίσθημα ψύχους, καταβολή, κακουχία, διόγκωση λεμφαδένων, πόνος στην πλάτη και μυϊκοί πόνοι. Ένα εξάνθημα αναπτύσσεται συνήθως μία έως τρεις ημέρες μετά την πρώτη φάση, πρωτοεμφανιζόμενο στο πρόσωπο και εξαπλώνεται σε άλλα μέρη του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των χεριών και των ποδιών. Οι δερματικές βλάβες συχνά εμφανίζονται για πρώτη φορά ως ωχρές κηλίδες, εξελίσσονται σε βλατίδες, φυσαλίδες, φλύκταινες και εφελκίδες.

Πόσο σοβαρή είναι η ασθένεια;

Η κλινική εκδήλωση της ευλογιάς των πιθήκων είναι συνήθως ήπια στις περισσότερες από τις περιπτώσεις που έχουν αναφερθεί στην Ευρώπη μέχρι σήμερα και σπάνια απαιτείται νοσηλεία. Πρόκειται για μία αυτοπεριοριζόμενη νόσο και η θεραπεία αφορά σε αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.

Πώς μπορώ να προστατεύσω τον εαυτό μου και τους άλλους από την ευλογιά των πιθήκων;

Τα προσβεβλημένα άτομα θα πρέπει να παραμένουν απομονωμένα μέχρι να υποστρέψουν οι βλάβες και θα πρέπει να αποφεύγουν ιδιαίτερα τη στενή επαφή με ανοσοκατασταλμένα άτομα και κατοικίδια ζώα. Η αποχή από τη σεξουαλική δραστηριότητα και τη στενή σωματική επαφή συνιστάται επίσης μέχρι να επουλωθεί το εξάνθημα. Τα κρούσματα πρέπει να παραμένουν στο δικό τους δωμάτιο όταν βρίσκονται στο σπίτι και να χρησιμοποιούν καθορισμένα οικιακά αντικείμενα (ρούχα, κλινοσκεπάσματα, πετσέτες, σκεύη φαγητού, πιάτα, ποτήρια), τα οποία δεν πρέπει να μοιράζονται με άλλα μέλη του νοικοκυριού.

Στις στενές επαφές των περιστατικών με ευλογιά των πιθήκων συνιστάται αυτοπαρακολούθηση για την ανάπτυξη συμπτωμάτων για 21 ημέρες μετά την τελευταία έκθεση και θα πρέπει να αποφεύγουν τη στενή σωματική επαφή με μικρά παιδιά, έγκυες γυναίκες και ανοσοκατεσταλμένα άτομα έως περιοριστεί η εξάπλωση.

Οι φροντιστές και οι συγγενείς θα πρέπει να αποφεύγουν να αγγίζουν δερματικές βλάβες με γυμνά χέρια, να φορούν γάντια μιας χρήσης και να τηρούν αυστηρή υγιεινή των χεριών.

Μπορούν τα προφυλακτικά να αποτρέψουν τη μετάδοση του ιού της ευλογιάς των πιθήκων;

Η χρήση προφυλακτικών συστήνεται σε σταθερή βάση κατά τη διάρκεια σεξουαλικών πράξεων για την πρόληψη του HIV και άλλων ΣΜΝ. Τα προφυλακτικά από μόνα τους δεν μπορούν να παρέχουν πλήρη προστασία από τη μετάδοση του ιού της ευλογιάς των πιθήκων καθώς η επαφή με δερματικές βλάβες μπορεί να είναι επαρκής για να μεταδοθεί.

Πρέπει τα άτομα που έχουν αναρρώσει από την ευλογιά των πιθήκων να φορούν προφυλακτικά;

Προς το παρόν δεν είναι σαφές εάν η μετάδοση του ιού μπορεί να συμβεί μέσω σπέρματος και, εάν ναι, για πόσο χρονικό διάστημα. Ως εκ τούτου, ως προφύλαξη, συνιστάται η χρήση προφυλακτικού κατά τη διάρκεια σεξουαλικών πράξεων για 12 εβδομάδες μετά την ανάρρωση από την νόσο της ευλογιάς των πιθήκων.

Ποιος είναι ο κίνδυνος ευρύτερης μετάδοσης στην Ευρώπη;

Δεδομένης της ασυνήθιστα υψηλής συχνότητας μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο που παρατηρήθηκε τις τελευταίες εβδομάδες και της πιθανής μετάδοσης στην κοινότητα χωρίς ιστορικό ταξιδιού σε ενδημικές περιοχές, η πιθανότητα περαιτέρω εξάπλωσης του ιού μέσω στενής επαφής, για παράδειγμα κατά τη διάρκεια σεξουαλικών πράξεων, θεωρείται υψηλή. Η πιθανότητα μετάδοσης μεταξύ ατόμων χωρίς στενή επαφή θεωρείται πολύ χαμηλή.

Πώς αντιμετωπίζεται η ευλογιά των πιθήκων; Υπάρχει εμβόλιο;

Η θεραπεία είναι κυρίως συμπτωματική και υποστηρικτική, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης και της θεραπείας δευτερογενών βακτηριακών λοιμώξεων. Το εμβόλιο της ευλογιάς μπορεί να παρέχει διασταυρούμενη προστασία για τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για προφύλαξη πριν και μετά την έκθεση των στενών επαφών με αυξημένο κίνδυνο για σοβαρή νόσο. Σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη χρήση των επί του παρόντος διαθέσιμων εμβολίων κατά της ευλογιάς ελλείπουν για ομάδες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσου. Επιπλέον, τα αντιιικά είναι πιθανές επιλογές θεραπείας για σοβαρές περιπτώσεις. Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς, εάν χορηγηθεί εντός των πρώτων τεσσάρων ημερών μετά την έκθεση σε επιβεβαιωμένο κρούσμα με ευλογιά των πιθήκων μπορεί να έχει σημαντική προστατευτική δράση.

Γιατί το ECDC συνιστά ότι τα κρούσματα πρέπει να αποφεύγουν την επαφή με τα κατοικίδια ζώα;

Τα θηλαστικά κατοικίδια ζώα, ιδιαίτερα τα τρωκτικά, είναι ευπαθή στον ιό της ευλογιάς των πιθήκων. Εάν αυτά τα κατοικίδια ζώα μεταδώσουν την ασθένεια σε άγρια ζώα, υπάρχει κίνδυνος η ασθένεια να γίνει ενδημική στην Ευρώπη σε αυτούς τους ζωικούς πληθυσμούς. Ως εκ τούτου, απαιτείται στενή συνεργασία μεταξύ των ανθρώπινων και κτηνιατρικών αρχών δημόσιας υγείας για την πρόληψη της μετάδοσης της νόσου στην άγρια πανίδα και χλωρίδα.

Η ευλογιά των πιθήκων είναι μια ασυνήθιστη ασθένεια, αλλά έχει εμφανιστεί στην Ευρώπη στο παρελθόν – γιατί προσελκύει την μας προσοχή τώρα;

Τα προηγούμενα χρόνια, τα κρούσματα εισάγονταν σποραδικά και σχετίζονταν με ταξίδια σε ενδημικές χώρες, ενώ σε αυτές τις εξάρσεις, βλέπουμε μια ασυνήθιστη συχνότητα εμφάνισης κρουσμάτων που μολύνθηκαν στην κοινότητα χωρίς σύνδεση με πρόσφατο ταξίδι. Επιπλέον, επηρεάζει δυσανάλογα συγκεκριμένες ομάδες, π.χ. άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, πιθανώς λόγω στενής/σεξουαλικής επαφής.

Πόσο επικίνδυνο είναι να κολλήσω ευλογιά των πιθήκων;

Σε αυτή τη φάση ο κίνδυνος μόλυνσης για τον γενικό πληθυσμό είναι μικρός. Η ευλογιά των πιθήκων δεν μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όμως κάθε άτομο που έρχεται σε επαφή με επιβεβαιωμένο κρούσμα θα πρέπει να προστατεύει τον εαυτό του από πιθανή έκθεση. Τα άτομα που δεν αναπτύσσουν συμπτωματολογία συμβατή με ευλογιά των πιθήκων ΔΕΝ μπορούν να μεταδώσουν την νόσο.

Πότε θα πρέπει να εξεταστώ για την ευλογιά των πιθήκων;

Όσοι πιστεύουν ότι έχουν νοσήσει από την ευλογιά των πιθήκων ή έχουν έρθει σε στενή επαφή με άτομα διαγνωσμένα με ευλογιά των πιθήκων θα πρέπει να αναζητήσουν ιατρική συμβουλή για να αποφασιστεί εάν θα πρέπει να εξεταστούν για την ευλογιά των πιθήκων. Εάν αποφασιστεί ότι θα πρέπει να εξεταστείτε, θα σας δοθούν οι κατάλληλες οδηγίες από τον ιατρό σας.

Τι θα πρέπει να κάνω εάν αναπτύξω συμπτώματα συμβατά της ευλογιάς των πιθήκων;

  • Επισκεφθείτε τον ιατρό σας εάν παρατηρήσετε οποιοδήποτε νέο ή συμβατό με τη νόσο σύμπτωμα
  • Υπενθυμίστε στον ιατρό σας ότι η ευλογιά των πιθήκων είναι σε έξαρση
  • Αποφύγετε τις στενές επαφές (συμπεριλαμβανομένου και της σεξουαλικής επαφής) μέχρι να εξεταστείτε από τον ιατρό σας
  • Αποφύγετε τις στενές επαφές με τα κατοικίδια και άλλα ζώα μέχρι να εξεταστείτε από τον ιατρό σας
  • Εάν περιμένετε αποτελέσματα από το τεστ ακολουθήστε τις ίδιες προφυλάξεις
  • Εάν το αποτέλεσμα του τεστ σας είναι θετικό, παραμείνετε απομονωμένος και ακολουθήστε τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού. Η απομόνωση σας θα διαρκέσει μέχρις ότου το εξάνθημα και όλες οι βλάβες έχουν ιαθεί πλήρως
  • Παραμείνετε απομονωμένος εάν έχετε πυρετό και τα αναπνευστικά συμπτώματα όπως βήχα, πονόλαιμο και συνάχι. Μπορείτε να βγαίνετε για να επισκεφθείτε τον ιατρό σας ή για κάθε επείγον ζήτημα. Να αποφεύγετε τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς
  • Εάν χρειασθεί να βγείτε από την απομόνωση θα πρέπει να καλύψετε καλά το εξάνθημα και να χρησιμοποιήσετε μάσκα

Μπορεί να κολλήσω ευλογιά των πιθήκων από την σεξουαλική επαφή;

Παρόλο που η ευλογιά των πιθήκων δεν θεωρείται σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, μπορεί να μεταδοθεί και μέσω της οικείας σωματικής επαφής. Αυτή η επαφή είναι δυνατή κατά την διάρκεια του σεξ και ειδικότερα:

  • Κατά τη διάρκεια της στοματικής, κολπικής και πρωκτικής σεξουαλικής επαφής ή της επαφής με τα γεννητικά όργανα και την πρωκτική περιοχή ατόμου με ευλογιά των πιθήκων
  • Κατά τον εναγκαλισμό, το μασάζ και τις πολύ κοντινές συζητήσεις
  • Κατά την επαφή με υφάσματα και κοινές επιφάνειες και αντικείμενα όπως κλινοσκεπάσματα, πετσέτες και σεξουαλικά βοηθήματα ατόμων που έχουν ευλογιά των πιθήκων

Οποιοσδήποτε μπορεί να κολλήσει ευλογιά των πιθήκων εφόσον έχει στενή επαφή με κάποιον που έχει συμπτώματα ευλογιάς των πιθήκων.

Θα πρέπει να αποφεύγω τις μαζικές εκδηλώσεις;

Η μετάδοση της νόσου είναι δυνατή με τη στενή δερματική επαφή με άτομα που ήδη νοσούν. Υπάρχουν ενδείξεις ότι σε εκδηλώσεις στις οποίες υπάρχουν δραστηριότητες στις οποίες τα άτομα εμπλέκονται σε συστηματική και παρατεταμένης διάρκειας δερματική επαφή αυξάνονται κατά πολύ οι πιθανότητες μετάδοσης της ευλογιάς των πιθήκων ανάμεσα στα άτομα που συμμετέχουν.

Τα άτομα με HIV/AIDS είναι πιο πιθανό να κολλήσουν ευλογιά των πιθήκων;

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα άτομα με HIV/AIDS είναι πιο πιθανό να κολλήσουν ευλογιά των πιθήκων. Η ευλογιά των πιθήκων μπορεί να μεταδοθεί σε οποιονδήποτε έχει παρατεταμένη στενή δερματική επαφή με άτομο που νοσεί όπως επίσης και εάν υπάρχει επαφή με αντικείμενα και υφάσματα( ρούχα,. Κλινοσκεπάσματα ή/και πετσέτες) που χρησιμοποιούνται από άτομα που ήδη νοσούν. Επίσης μπορεί να μεταδοθεί μέσω των αναπνευστικών εκκρίσεων( όπως π.χ το φιλί, τα σταγονίδια κατά την ομιλία)

Είναι πιθανότερο τα άτομα με HIV/AIDS να νοσήσουν πιο βαριά από την ευλογιά των πιθήκων;

Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης επιδημίας της ευλογιάς των πιθήκων δεν φαίνεται ότι είναι πιθανό τα άτομα με HIV/AIDS να νοσήσουν πιο σοβαρά. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα άτομα με HIV/AIDS και χαμηλό ιϊκό φορτίο δεν θεωρούνται ανοσοκατασταλμένα. Παρόλα αυτά τα άτομα με HIV/AIDS τα οποία έχουν υψηλό ιϊκό φορτίο φαίνεται ότι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για σοβαρή νόσηση από την ευλογιά των πιθήκων.

Επηρεάζεται η αντιρετροϊκή αγωγή από την αγωγή για την ευλογιά των πιθήκων;

Τα δεδομένα είναι περιορισμένα. Οι περισσότερες όμως αντιρετροϊκές αγωγές μπορούν να συγχορηγηθούν με τις αγωγές για ευλογιά και ευλογιά των πιθήκων. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει το άτομο να ενημερώσει τον ιατρό του.

Η ευλογιά των πιθήκων επηρεάζει την προφυλακτική αντιρετροϊκή αγωγή(PrEP);

Όχι. Η ευλογιά των πιθήκων δεν επηρεάζει την προφυλακτική αντιρετροϊκή αγωγή

Στιγματισμός και ΛΟΑΤΚΙ άτομα: Αφορά η ευλογιά των πιθήκων μόνο τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα;

Σύμφωνα με τα όσα επιδημιολογικά δεδομένα έχουμε μέχρι στιγμής η ομάδα που κινδυνεύει να κολλήσει monkeypox είναι οι γκέι άντρες, οι Άντρες που κάνουν Σεξ με Άντρες(ΑΣΑ) και οι αμφισεξουαλικοί άντρες. Οφείλουμε μαζί με όλη με την κοινότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων να προασπίσουμε το θεμελιώδες δικαίωμα όλων στην υγεία και την ασφάλεια.

Καθώς στην ΛΟΑΚΤΙ κοινότητα οι μνήμες που αφορούν τον HIV/AIDS είναι ακόμα νωπές και έχουν πληγώσει τον πληθυσμό βαθύτητα, δεν θα πρέπει να αγνοούμε νέες επικείμενες απειλές. Για την ακρίβεια ακριβώς λόγο της προηγούμενης γνώσης μας και του στίγματος που προήλθε από τα χρόνια εκείνα, είναι καθήκον μας να θέσουμε τα θεμέλια και τον διάλογο για κάθε νέα επικείμενή ή μη απειλή εκεί που του αναλογεί. Χωρίς taboo πρέπει να υπογραμμιστούν οι επικίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές που καμία σχέση δεν έχουν με τις σεξουαλικότητες.

Το κείμενο υπογράφουν:

Σπύρος Σαπουνάς, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Ετοιμότητας & Απόκρισης, Ενδοκρινολόγος, Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας

Πάγια Άντζελα, Ειδικός Σύμβουλος – Γραφείο Προέδρου ΕΟΔΥ, Ειδικός Περιβαλλοντικής Υγείας, Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας