Στο σύμπαν του Instagram υπάρχει μια ελληνική σελίδα η οποία “μετρά” και καταγράφει τον σεξισμό της ελληνικής πραγματικότητας. Η Σοφία είναι κοινωνική λειτουργός και επιχείρησε να δημιουργήσει έναν ψηφιακό χώρο όπου θα καταφέρει το σπάνιο: να μιλάμε αρκετά για τη ζωή των γυναικών πριν το έγκλημα. Πριν τον βιασμό ή τη γυναικοκτονία. Είναι γεγονός πως το κενό ανάμεσα στην υγιή καθημερινότητα και τη σκοτεινότερη έκφανση της βίας κατά των γυναικών είναι ο σεξισμός. Η κουλτούρα που καταγράφει η Σοφία στο Sexism Project.
Μιλήσαμε μαζί της για τον στόχο του εγχειρήματός της, τον σεξισμό και τη σωτηρία -αν υφίσταται- από αυτόν.
Πώς αποφάσισες να δημιουργήσεις το Sexism In Greece; Πού ακριβώς αποσκοπεί;
Τα τελευταία χρόνια, ευτυχώς, φαίνεται να υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σε θέματα που αφορούν τη βία κατά των γυναικών. Αυτό, όμως, που παρατηρώ είναι ότι οι άνθρωποι ευαισθητοποιούνται όταν πλέον έχει γίνει ένα έγκλημα, μια γυναικοκτονία, ένας βιασμός. Δε μιλάμε αρκετά για τη ζωή των γυναικών πριν το έγκλημα, δε μιλάμε αρκετά για την καθημερινή ζωή των γυναικών που έχουν την τύχη να μην βιώσουν ποτέ κάτι εγκληματικό, αλλά βιώνουν κάθε μέρα σεξιστικές διακρίσεις, δε μιλάμε αρκετά για τη σεξιστική κουλτούρα που διαιωνίζεται και εντέλει οδηγεί στο να γίνονται, όχι μόνο διακρίσεις, αλλά και εγκλήματα.
Σκοπός του @SexismProject είναι να περιγράφει και να καταγράφει τον απλό καθημερινό σεξισμό που υπάρχει γύρω μας, που τον έχουμε συνηθίσει, που τον θεωρούμε αυτονόητο και φυσιολογικό, που τον υπομένουμε αδιαμαρτύρητα. Ο σεξισμός αφορά όλα τα φύλα, όμως είναι γεγονός ότι οι γυναίκες και θηλυκότητες υφίστανται περισσότερες σεξιστικές διακρίσεις σε όλους τους τομείς της ζωής: στο σπίτι, στη δουλειά, στο δρόμο.
Θεωρώ πώς αυτά που γράφω είναι καταστάσεις που όλ@ μας έχουμε βιώσει ή έχουμε δει να γίνονται.
Με δεδομένο ότι καταγράφεις τον καθημερινό σεξισμό σε αυτή τη χώρα, σε τι στάδιο βρισκόμαστε; Είμαστε βαθιά θαμμένοι στα στερεότυπα; Υπάρχει σωτηρία;
Όταν μου κάνουν αυτή την ερώτηση θέλω πάντα να αρχίσω να περιγράφω πόσο βαθιά σεξιστική είναι η κοινωνία μας, πόσο πίσω είμαστε, τι καταστάσεις υφίστανται καθημερινά, κυρίως οι γυναίκες. Όμως, δε μπορώ να παραβλέψω τα τεράστια βήματα που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια. Αν σκεφτούμε τι συνέβαινε μερικές δεκαετίες πίσω, για παράδειγμα την εποχή των γιαγιάδων μας, όπου δεν χρησιμοποιούνταν καν η λέξη βιασμός ή ενδοοικογενειακή βία. Τα θύματα τότε ντρεπόντουσαν να μιλήσουν, ακόμα και στους δικούς τους ανθρώπους, τα εγκλήματα καλύπτονταν, δεν υπήρχε καμία δικαιοσύνη. Πόσα νομοθετικά πλαίσια έχουν αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες.
Έχω κάνει κάποια ποστ σχετικά με την εκπαίδευση των γυναικών στα σχολεία τις προηγούμενες δεκαετίες, καθώς και για τις διαφημίσεις προϊόντων περασμένων δεκαετιών. Με ενδιαφέρει να καταγράφω αυτή την διαφορά, γιατί πιστεύω ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει αρκετά από πού προερχόμαστε και πόσα βήματα έχουν γίνει, πόσα πράγματα έχουν καταφέρει γυναίκες πριν από μας. Το ξέρω ότι είναι θλιβερό να θεωρώ αυτό εξέλιξη, όμως αυτή είναι η ιστορία της χώρας μας. Για αυτό το λόγο είμαι αρκετά αισιόδοξη. Βλέπω ολοένα και περισσότερο κόσμο να νοιάζεται και κυρίως νέα άτομα, άτομα που ακόμα πηγαίνουν σχολείο. Πλέον υπάρχει λιγότερη ανοχή και περισσότερη συνειδητοποίηση. Τα τελευταία χρόνια έχουμε αρχίσει να μιλάμε ανοιχτά για το σεξισμό και άλλα στερεότυπα. Ακόμα κι αν τα στατιστικά δείχνουν ότι η βία κατά των γυναικών αυξάνεται, θεωρώ ότι η κατάσταση βελτιώνεται, διότι η πραγματικότητα είναι ότι η βία αυτή υπήρχε πάντα, αλλά τα τελευταία χρόνια άρχισε να δημοσιοποιείται, να γίνονται δημόσιες καταγγελίες και αυτό έχει φέρει κάποιες μικρές, αλλά θετικές αλλαγές. Σήμερα, βλέπουμε γυναίκες να βγαίνουν με το πρόσωπό τους και να καταγγέλλουν το θύτη και πλήθος αγνώστου κόσμου να τις στηρίζει έμπρακτα. Ποτέ ξανά δεν έχει γίνει αυτό στη χώρα μας σε τέτοια έκταση.
Ποια είναι η σωτηρία; Αν σου ζητούσα να μου γράψεις τον δεκάλογο της ίασης από τον σεξισμό και την κουλτούρα που τον συντηρεί, ποια μπούλετς θα τον απάρτιζαν;
Χρειάζεται ένας συνδυασμός πραγμάτων και ίσως εγώ να μην είμαι ειδική για να αναλύσω πιθανές παρεμβάσεις που μπορούν να γίνουν. Θα προσπαθήσω, όμως, να αναφέρω επιγραμματικά κάποια πράγματα που μπορούν να βοηθήσουν, ώστε στο μέλλον να βλέπουμε λιγότερα σεξιστικά στερεότυπα και λιγότερη βία.
• Εκπαιδευτικά προγράμματα στα σχολεία. Καταρχήν χρειάζεται πρόληψη. Προγράμματα στο σχολείο που να εκπαιδεύουν τα παιδιά σε βασικά θέματα, όπως: τι είναι συναίνεση, (όχι μόνο σεξουαλική), πώς διαχειρίζομαι το θυμό, γνωρίζω το σώμα μου, μαθαίνω για όλα τα φύλα.
• Αλλαγή νομοθετικών πλαισίων. Η νομική αναγνώριση του όρου γυναικοκτονία και η θεσμοθέτηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών είναι βασικά θέματα που συζητούνται τα τελευταία χρόνια, χωρίς ακόμα να έχει αλλάξει κάτι. Άλλες αλλαγές στη νομοθεσία που ακόμα χρειάζεται να γίνουν αφορούν τα πλαίσια των καταγγελιών: πώς να γίνονται καταγγελίες με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα στην αστυνομία, στην πρόνοια, στις εισαγγελικές αρχές, στην επιθεώρηση εργασίας.
• Κράτος Πρόνοιας. Υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις στην κοινωνική πρόνοια της χώρας.
Χρειάζεται καλύτερη στελέχωση, περισσότερο προσωπικό, ευκολότερη και πιο άμεση διεξαγωγή κοινωνικής έρευνας και παρέμβαση, δημιουργία περισσότερων δομών, όπως ξενώνες για γυναίκες και παιδιά.
• Δημιουργία πρωτοκόλλων που θα ακολουθούνται από δημόσιους φορείς, όσον αφορά θέματα που χρήζουν άμεσης παρέμβασης όπως βιασμός, παρενόχληση, συνθήκες στο εργασιακό περιβάλλον, παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο ή σε ανάγκη.
• Δημόσιος λόγος. Πολλές φορές ακούμε δημόσια πρόσωπα να εκφράζουν ομοφοβία, να κάνουν victim-blaming, να κάνουν σεξιστικά αστεία. Όροι όπως γυναικοκτονία ή μισογυνισμός δεν χρησιμοποιούνται αρκετά. Ακόμα και στη δημοσιογραφία, δεν υπάρχουν αρκετά άρθρα που να θίγουν την έμφυλη βία, το σεξισμό. Επίσης, υπάρχει η άποψη ότι πρέπει να αποδεχόμαστε τον σεξιστικό/ ρατσιστικό/ ομοφοβικό λόγο, διότι εφόσον έχουμε δημοκρατία, θα πρέπει όλες οι φωνές να ακούγονται. Στη δημοκρατία, όμως, φροντίζουμε να διασφαλίζονται τα δικαιώματα όλων και αν ο λόγος μας μπορεί να ενισχύσει τον κίνδυνο της ζωής της/του διπλανής/ού μας, τότε δεν είναι δημοκρατικός.
• Τέλος, χρειάζεται να μιλάμε όλ@ μας. Να ανοίγουμε διαλόγους με την οικογένεια μας, τους φίλους μας, τα παιδιά, να μην αδιαφορούμε όταν βλέπουμε σεξιστικές διακρίσεις μπροστά μας, να μιλάμε και δημόσια, αν μπορούμε. Να συμμετέχουμε. Πάντα, βέβαια, έχοντας στο νου την ασφάλειά μας. Δεν υπάρχει η δυνατότητα πάντα, να αντιμετωπίσουμε το σεξισμό με ασφάλεια. Γι’αυτό διατηρώ, προς το παρόν, την ανωνυμία μου, δεν αισθάνομαι απολύτως ασφαλής.
Η ιδιότητά σου ως κοινωνική λειτουργός σου δίνει συχνά την ευκαιρία να έρχεσαι πιο κοντά ιστορίες καθημερινού σεξισμού και κακοποίησης πίσω από κλειστές πόρτες;
Τα τελευταία χρόνια δεν ασκώ ενεργά το επάγγελμα της κοινωνικής λειτουργού. Σίγουρα, όμως, όποι@ έχει ασχοληθεί με τον τομέα της ψυχικής υγείας έχει αντιμετωπίσει πολλά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Όμως, οι σοβαρότερες περιπτώσεις βίας είναι αυτές που δε φτάνουν ποτέ στην πόρτα ενός/μιας ειδικού, δε βγαίνουν ποτέ έξω από κλειστές πόρτες και κλειστά στόματα και δεν αναζητούν ποτέ βοήθεια. Για αυτό χρειάζεται η πολιτεία να έχει πιο ευαίσθητα αντανακλαστικά και οι πολίτες να μην κάνουμε ότι δε βλέπουμε και ότι δεν ξέρουμε. Η δική μου δουλειά είχε να κάνει με το ψυχοθεραπευτικό κομμάτι. Οι άνθρωποι τις περισσότερες φορές όταν απευθύνονται σε κάποιον/α επαγγελματία, έχουν συνειδητοποιήσει ήδη ότι χρειάζεται να γίνουν αλλαγές και ψάχνουν τρόπους και εργαλεία προς αυτή την κατεύθυνση.
Πότε και πώς ξεκίνησες να παρατηρείς και να φιλτράρεις συμπεριφορές, ατάκες, σκεπτικά και στερεότυπα, μη μπορώντας να αγνοήσεις τον σεξισμό μέσα σε αυτά;
Μεγάλωσα σε μια συντηρητική κοινωνία και από μικρή έπρεπε να προσαρμόζομαι και να προσέχω τη συμπεριφορά μου. Πώς μιλάω, τον τόνο της φωνής μου, τι φοράω, πώς στέκομαι, τι σημαίνει αν φοράω make-up, αν φοράω στενά ή κοντά ρούχα, τι ώρες μπορώ να είμαι εκτός σπιτιού, τι λεξιλόγιο επιτρέπεται να χρησιμοποιώ, πόσο διαφορετικά ήταν όλα τα παραπάνω για τα αγόρια και τι αναμένεται από εμένα επειδή γεννήθηκα κορίτσι. Όλα αυτά τα στερεότυπα δεν μαθαίνονται απαραίτητα από την οικογένεια. Το κοινωνικό πλαίσιο σε εκπαιδεύει πώς να είσαι αποδεκτή, τι πορεία πρέπει να ακολουθήσεις και τελικά τι επιλογές έχεις. Υπάρχει μια ψευδαίσθηση ελευθερίας επιλογών, όμως η πραγματικότητα είναι ότι οι επιλογές σου είναι συγκεκριμένες. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, δεν ένιωθα άνετα σε αυτό το πλαίσιο.
Σαν γυναίκα που μιλά δημόσια -έστω ανώνυμα- για έμφυλη βία, ήρθες αντιμέτωπη με αυτή την αλλεργία πολλών συμπολιτών μας και χρηστών των social media στη λέξη γυναικοκτονία;
Υπάρχει μια έντονη δυσφορία από πολλούς ανθρώπους για διάφορες έννοιες. Η γυναικοκτονία είναι μια από αυτές. Άλλες έννοιες που είναι τρομερά παρεξηγημένες και υπάρχει “αλλεργία” είναι οι λέξεις φεμινισμός, πατριαρχία, μισογυνισμός. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει γιατί δεν υπάρχει εξοικείωση με αυτούς τους όρους, δεν χρησιμοποιούνται αρκετά στο δημόσιο λόγο και υπάρχει μια παραπληροφόρηση με το τι ακριβώς σημαίνουν. Μπορεί, όμως, και να συμβαίνει επειδή, συνειδητοποιώντας τη σημασία αυτών των εννοιών, πολλοί άνθρωποι -κυρίως άντρες- θα χρειαστεί να χάσουν τα προνόμια που έχουν και μαζί μάλλον θα χάσουν και ένα κομμάτι από την ταυτότητά τους. Θα χρειαστεί, δηλαδή, να παραδεχτούν την ανισότητα μεταξύ των φύλων και τα οφέλη που απολαμβάνουν οι ίδιοι εξαιτίας αυτής.
Μίλησέ μας για το πόσο αλληλένδετος είναι ο σεξισμός με την πράξη της γυναικοκτονίας; Πόσο δεν ζει το ένα χωρίς το άλλο και αν δεν εξαλειφθεί το ένα δεν θα εξαλειφθεί ούτε το άλλο.
Η γυναικοκτονία, όπως και άλλα εγκλήματα κατά των γυναικών, είναι απλώς το τελικό στάδιο της σεξιστικής κουλτούρας που υπάρχει, η κορυφή του παγόβουνου. Πριν από αυτό βρίσκονται συμπεριφορές όπως: σεξιστικά αστεία, στερεότυπα που αναμένονται οι γυναίκες να ακολουθούν, σχόλια για το ντύσιμο, mansplaining, σφυρίγματα στο δρόμο, σχόλια για τη σεξουαλική ζωή των γυναικών, αποστολή ανεπιθύμητων γυμνών φωτογραφιών, χουφτώματα, victim-blaming, εκβιασμοί, σεξουαλική παρενόχληση, σωματική βία, βιασμός και τέλος γυναικοκτονία. Όλα αυτά έχουν βάση την εξουσία που επιβάλλεται πάνω στις γυναίκες, η οποία δεν φτάνει απαραίτητα στη βία ή στο θάνατο, όμως είναι καθημερινή.
Δέχεσαι μηνύματα από γυναίκες που σου μιλούν για τις καθημερινές εμπειρίες τους; Από άντρες;
Δέχομαι πολλά μηνύματα από γυναίκες, αλλά και από άντρες. Δυστυχώς, πολλές φορές λαμβάνω εμπειρίες κακοποίησης (τις οποίες παραπέμπω σε ανάλογους φορείς). Και λέω δυστυχώς, όχι μόνο για τη βία που συμβαίνει γύρω μας, αλλά και γιατί δεν υπάρχουν τα κατάλληλα πλαίσια και πρωτόκολλα που αναφέραμε πριν, ώστε όποι@ χρειάζεται βοήθεια να την λαμβάνει άμεσα και εύκολα, χωρίς να πρέπει να απευθύνεται σε μια σελίδα στο ίνσταγκραμ.
Οι περισσότερες εμπειρίες που έχω λάβει ποτέ αφορούσαν το θέμα του σεξισμού στον εργασιακό χώρο, όπου κυρίως οι γυναίκες δεν αντιμετωπίζουν μόνο σεξιστικές συμπεριφορές, δυσανάλογους μισθούς, άνισες ευκαιρίες, αλλά και έντονες σεξουαλικές παρενοχλήσεις- έως και ασέλγεια. Τέτοια περιστατικά, δυστυχώς, θεωρούνται κανονικότητα και υπάρχει αδυναμία να αντιμετωπιστούν. Το ποσοστό των αντρών που ακολουθεί τον λογαριασμό είναι μόλις 10% και αυτό δείχνει πόσο δύσκολο είναι για τους άντρες να ακούσουν. Παρόλαυτα, όσοι άντρες ακολουθούν, είναι ιδιαίτερα ενεργοί, συνειδητοποιημένοι και συμμετέχουν ενεργά.
Είναι εύκολο να δηλώνεις φεμινίστρια στον πλανήτη Ελλάδα; Μήπως και στον πλανήτη Γη;
Όπως είπαμε και πριν, υπάρχει μια “αλλεργία” σε αυτή τη λέξη. Πολύς κόσμος όταν ακούει τη λέξη φεμινισμός φαντάζεται λάθος πράγματα. Στην ουσία ο φεμινισμός αφορά όλα τα φύλα και διεκδικεί τα ίδια δικαιώματα για όλα τα φύλα. Είναι αυτονόητο ένας άνθρωπος να δηλώνει ότι (προσπαθεί να) είναι φεμινίστρια/φεμινιστής. Σημαίνει ότι απλώς αντιλαμβάνεται την ανισότητα που υπάρχει και προσπαθεί για την εξάλειψή της.
Ποια είναι τα σχέδιά σου για τη σελίδα;
Δεν είμαι σίγουρη ποιο θα είναι το μέλλον της σελίδας. Υπάρχουν μέρες που με δυσκολεύει πολύ η διαχείρισή της, καθώς λαμβάνω συνεχώς ρητορικές μίσους και δεν έχω μάθει ακόμα πώς να αντεπεξέρχομαι. Αυτό που θα ήθελα μέσα από τα ποστ μου είναι να μπορούμε ευκολότερα να ανοίγουμε διαλόγους, να μιλάμε ανοιχτά, να θίγουμε όλα τα δύσκολα θέματα που αποφεύγουμε, να συνειδητοποιούμε τι αντίκτυπο έχει ο σεξισμός στη ζωή όλων μας.
