Γράφει ο Γιώργος Κτενάς

Πώς ορίζεται η αλήθεια του φύλου και από ποιους; Γιατί η εναλλαγή τού φύλου στα τέλη τού 16ου αιώνα έγινε πολιτικό ζήτημα; Πώς η συγκρότησή του πέρασε, λίγο αργότερα, στην έννομη τάξη και επανακωδικοποιήθηκε η πατριαρχία, με τη δήλωση του φύλου να περνάει στην επιστήμη ως δήθεν αντικειμενική αλήθεια; Υπάρχει μια σημαντική (νέα) στροφή τα τελευταία χρόνια στα θέματα φύλου, έμφυλων ρόλων και αναπαραγωγής έμφυλων στερεοτύπων – Αυτό, ναι, είναι αισιόδοξο. Στη θεωρία τού βιολογικού φύλου (sex) κυριαρχεί η βιολογική διαφορά (σε ψυχισμό, ανατομία, δεξιότητες κ.λπ.) ως κανονιστικό περιεχόμενο. Μια κατάσταση που συνδέεται με τον «φυσικό» προορισμό που έχει το άτομο. Το φύλο λειτουργεί ως «ηθικός γνώμονας», άρα ο «φυσικός» προορισμός πραγματώνεται μέσα από την ηθική ολοκλήρωση του βιολογικού φύλου.  

Το κοινωνικό φύλο (gender) από την άλλη πλευρά αποδομεί το βιολογικό – Το κοινωνικό αφορά το φύλο ως κοινωνική κατασκευή (-άρα τα επιμέρους υποκείμενα εκπαιδεύονται) αλλά υπάρχουν σε αυτό πολλαπλές ερμηνείες. Το ζήτημα της έμφυλης ταυτότητας (gender identity) αφορά τον ατομικό τρόπο για να γίνει αντιληπτό το φύλο, χωρίς να συμπίπτει απαραίτητα με το φύλο της γέννησης. Στις ταυτότητες φύλου, μάλιστα, θα μπορούσε να εντοπίσει κάποιος το αρχετυπικό τής έμφυλης βίας – Προαιώνιο φαινόμενο με γερές ρίζες στην πατριαρχία, ως το παλαιότερο σύστημα εξουσίας.

Κι εδώ αξίζει να σημειώσουμε τις πόλεις τής Ανδαλουσίας που, στη διάρκεια του καρναβαλιού, γίνεται αναπαράσταση-παρωδία τής μεγαλοβδομαδιάτικης θρησκευτικής περιφοράς. Και στους δρόμους τους τριγυρίζει το «μουνί που δεν υποτάσσεται» και οι «πιστοί»/καρναβαλιστές το αντιμετωπίζουν ως ιερό. Άρα το καρναβάλι, που τελείωσε πρόσφατα, εκκινεί από μια αντιπατριαρχική πεθυμιά, μια ετεροτροπία συμβολισμού θηλυκοτήτων, ενεργοποιώντας τη θετική πλευρά τού φαντασιακού των πόλεων. Ένα βγάλσιμο της γλώσσας στην πατριαρχία, δίνοντας στην κλειτορίδα τη θέση που η θρησκεία προσπάθησε να εξαφανίσει ως μολυσμένη.

Παρόμοιο βγάλσιμο της γλώσσας, αλλά με επιστημονικό και τεκμηριωμένο τρόπο πάνω στην ίδια θεματολογία, συναντάμε και στην τελευταία εργασία που επιμελείται η Δήμητρα Τζανάκη (μεταδιδακτορική ερευνήτρια και ακαδημαϊκή υπεύθυνη στο ΚΕΔΙΒΙΜ του ΕΚΠΑ), με τίτλο «Υγεία, καύλα και επανάσταση» (εκδ. Ασίνη). Το σύνθημα που είχε χιλιογραφεί σε τοίχους και πλατείες από το κοινωνικό κίνημα που αναδείχθηκε μετά τον Δεκέμβρη του 2008, έρχεται τώρα να πάρει τη θέση που του αρμόζει μέσα από τον συλλογικό τόμο που νοηματοδοτεί και ερμηνεύει το υπάρχον. Η καύλα συνδέθηκε με το ζωώδες και αρχειοθετήθηκε όχι ως επιθυμία για ζωή, αλλά ως μια άγρια κατάσταση, ανήθικη, που αναπαριστά την αλήθεια του κυρίαρχου αφηγήματος. Το βιβλίο έρχεται για να ξηλώσει, με εμφατικό τρόπο και υψηλού επιπέδου επιχειρηματολογία τον πατριαρχικό, βιοϊατρικό, ταξικό, ρατσιστικό, αποικιοκρατικό λόγο που πρωταγωνιστεί ακόμα στις ζωές μας, σε μια σχέση εξουσίας που θυμίζει κρίκους αλυσίδας – Υπάρχει δίπλα μας, πάντα και παντού, και ίσως δεν μπορούμε να την διακρίνουμε όσο εύκολα νομίζουμε.

Για αυτή την εργασία θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά – και να είναι όλα άκρως και απολύτως κολακευτικά. Αυτό που ξεχωρίζει και έχει ιδιαίτερη σημασία όμως, είναι η συνομιλία που έχει με την ίδια την κοινωνία: Οι επιμέρους αναλύσεις γίνονται από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους και συγγραφείς, αλλά σε μια ανοιχτή συνομιλία που έχει μέρος τού ακαδημαϊκού κόσμου με την κοινωνία και τις σύγχρονες αναζητήσεις της. Κι αυτό είναι, σίγουρα, σπουδαίο και, σε κάθε περίπτωση, όχι αυτονόητο. Για το φινάλε, μια σημαντική παράμετρος που βάζει το βιβλίο: Οι ρατσιστικές, ταξικές, ευγονικές κ.λπ. ερμηνείες που ο βιοϊατρικός εξουσιαστικός λόγος έχει μετατρέψει σε αλήθεια με κανονιστικό περιεχόμενο, φέρνει και ξαναφέρνει στο προσκήνιο την οικονομική κρίση ως απότοκο της καύλας και όχι του καπιταλισμού. Σου λένε, δηλαδή, ότι δεν είναι ο καπιταλισμός που φταίει, αλλά η καύλα. Ε, όχι, λοιπόν. Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε. Καύλωσε ελεύθερα.