Έχουμε πολλές απορίες κι άγνωστες λέξεις. Ο καθορισμός της ταυτότητας του ατόμου δεν είναι πλέον μονοσήμαντος. Προφανώς, αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δεν ήταν και ποτέ. Μιλάμε για ετερότητα και διαφορετικότητα. Δεν ξέρω αν αρκούν ως όροι ή αν όντως είναι συμπεριληπτικοί. Μιλώντας με κουήρ άτομ@ μπορούμε πραγματικά να κατανοήσουμε την περιπλοκότητα της κατασκευής της ταυτότητας φύλου. Θέλω να αφήσω τα πολυσυντροφικά άτομα να πουν την δική τους ιστορία και να αναστοχαστούμε όλ@ τι σημαίνει σήμερα δημόσιος διάλογος για την έμφυλη ταυτότητα και την αυτοαντίληψη.
Το όνομά του είναι Μαργαριτάρι, οι αντωνυμίες που χρησιμοποιεί είναι “το”/”του” και είναι φαν της φυλοουδέτερης γλώσσας. Γεννήθηκε στη Γερμανία, μεγάλωσε στην Αθήνα και πέρασε στην Καλών Τεχνών της Θεσσαλονίκης. Λέει τόσο περιγραφικά ότι «ερωτεύτηκα την παλιά πόλη του Ρεθύμνου και κατεβαίνοντας για να σπουδάσω παιδαγωγικά, σπούδασα την κινηματική ζωή και το ερασιτεχνικό θέατρο». Από την Κρήτη μετακόμισε στη Γερμανία για να επιστρέψει στο σχέδιο, σπούδασε communication design στη Βαυαρία και έπειτα μετακόμισε στο Βερολίνο ψάχνοντας για δουλειά πάνω στον κλάδο του εν μέσω πανδημίας και lockdown.
Ψάχνοντας και μη βρίσκοντας δουλειά, ρίχτηκε στο σχέδιο, συμμετείχε σε συλλογικά πρότζεκτς και εξέδωσε το “It’s not that complicated”. Μέσα από μια σειρά συμπτώσεων και ενώ το γερμανικό κράτος δεν αναγνωρίζει το παιδαγωγικό μου πτυχίο, βρήκε δουλειά σε μία δομή για ενήλικα αυτιστικά άτομα και πλέον λέει ότι «το μόνο που μου λείπει είναι περισσότερος χρόνος για να αφιερωθώ στην εικονογράφηση και τα κόμικς μου».
Μαργαριτάρι Παραδείση, έχεις όντως δημιουργήσει ένα κόμικ για την πολυσυντροφικότητα;
Πριν μετακομίσω στο Βερολίνο σπούδαζα communication design στη Βαυαρία και στα πλαίσια της πτυχιακής μου εργασίας προέκυψε το zine “It’s not that Complicated!”. Πρόκειται για ένα πολύ αγαπημένο μου πρότζεκτ καθώς, αφενός πριν τη δημιουργία του δεν είχα καταπιαστεί ποτέ με τα κόμικς, αφετέρου εκείνη τη χρονική περίοδο έκανα τα πρώτα μου εξερευνητικά βήματα στην πολυσυντροφικότητα και ένιωθα μια ακατανίκητη ανάγκη να αποτυπώσω τον ενθουσιασμό και την ευτυχία που βίωνα. Ως κουήρ άτομο που πιστεύει ακράδαντα πως το προσωπικό είναι πολιτικό ήθελα το zine μου να ξεφύγει από τις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις της πολυσυντροφικότητας και να προσφέρει μια αντιπροσωπευτικότερη και πιο συμπεριληπτική ματιά.
Οι δέκα χαρακτήρες του κόμικ, διαφορετικών ηλικιών, εθνικοτήτων και ιδιοσυγκρασιών, συστήνονται μέσα από τις καθημερινές τους ιστορίες και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις με διάθεση χιουμοριστική. Δεν προσπαθούν να “προσηλυτίσουν” κόσμο να ακολουθήσει τον σχεσιακό τους προσανατολισμό ούτε έχουν καμία όρεξη να μορφώσουν το αναγνωστικό κοινό. Έργα και κόμικ επεξηγηματικού χαρακτήρα υπάρχουν άλλωστε πολλά επί του θέματος. Ο αφηγηματικός χαρακτήρας του «It’s not that ComplIcated!” προέκυψε μέσα από συζητήσεις με άλλα πολυσυντροφικά άτομα και από τη κοινή διαπίστωση πως χρειαζόμαστε ιστορίες από και για εμάς.
Αυτό τον καιρό καταπιάστηκα πάλι με το κόμικ και άρχισα να γράφω και να εικονογραφώ το δεύτερο μέρος του. Συνήθως ξεκινάω χωρίς να έχω την παραμικρή ιδέα για το τι θα συμβεί και αφήνω τους χαρακτήρες να με οδηγήσουν όπου θέλουν. Προτιμώ να ανακαλύπτω πτυχές τους στην πορεία αντί να αποφασίζω τα πάντα από την αρχή και μετά να “εκτελώ” μια έτοιμη ιδέα. Δεν μπορώ να κάνω σπόιλερ λοιπόν για το τι θα συμβεί στο δεύτερο μέρος. Μπορώ να πω μόνο πως θα αργήσει μεν αλλά θα βγει.
Έχω μια θεωρία ότι η περιπλοκότητα είναι η νέα κανονικότητα. Κι έρχεσαι εσύ με το “It’s not that Complicated!” να μου το αναιρέσεις;
Οι άνθρωποι είναι εξαιρετικά πολύπλοκα όντα και η διαμόρφωση των πολλαπλών μας ταυτοτήτων είναι το ρευστό προϊόν πολυσύνθετων, μη γραμμικών διαδικασιών. Πώς θα μπορούσαν επομένως οι διαπροσωπικές μας σχέσεις να αποτελούν εξαίρεση; Οι σχέσεις είναι πολύπλοκα αλλά όχι απαραίτητα περίπλοκα συστήματα. Οι περιπλοκές συνήθως εμφανίζονται ως αποτέλεσμα μη αποτελεσματικής επικοινωνίας και αποφυγής άβολων αντιπαραθέσεων με τις ανάγκες μας, τις επιθυμίες μας και φυσικά τις συνέπειές τους.
Ένα άτομο που απατά τη μονογαμική σχέση του διατηρώντας κρυφό τον παράλληλο δεσμό του, θέτει τον εαυτό του και τα άλλα άτομα σε μια περίπλοκη συνθήκη. Αναγκάζεται να λέει ψέματα για να μην κινεί υποψίες, ρισκάρει την εμπιστοσύνη των συντρόφων του και ζει με το φόβο μην αποκαλυφθεί το “παραστράτημά” του. Αντιθέτως, ένα άτομο που διατηρεί παράλληλες σχέσεις, με διαφάνεια και συναίνεση όλων των μελών, δεν κάνει κάτι εξαιρετικά περίπλοκο αλλά αντιθέτως κάτι ιδιαίτερα ξεκάθαρο, που απαιτεί απόλυτη διαφάνεια και πολύ καλή επικοινωνία. Πιστεύω πως αν τινάξουμε από πάνω μας τις προκαταλήψεις για το τι “πρέπει” και τι “οφείλουμε” να επιθυμούμε και αγκαλιάσουμε το αυθεντικά μας «θέλω», διευρύνουμε το πεδίο δυνατοτήτων μέσα στο οποίο μπορούμε να εξερευνήσουμε τις σχέσεις μας με ειλικρίνεια, συναίνεση, διαλλακτικότητα και ισοτιμία. Όσο λοιπόν αποδεχόμαστε την πολυπλοκότητά μας, τόσο προφυλάσσουμε τις σχέσεις μας από επιπλοκές.
Είναι η ελληνική ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα έτοιμη να συζητήσει την πολυσυντροφικότητα στα κουήρ άτομα; Γιατί -μπορεί να κάνω και λάθος- τα περισσότερα γκέι ζευγάρια λένε ότι έχουν μονογαμικές σχέσεις.
Τα περισσότερα γκέι ζευγάρια όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι γενικότερα ζουν μονογαμικά. Λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη πως σε διεθνές επίπεδο η συντριπτική πλειονότητα πολυσυντροφικών ατόμων αυτοπροσδιορίζεται ως μπάι ή πανσέξουαλ θεωρώ πως η κουήρ κοινότητα της Ελλάδας είναι πολύ πιο έτοιμη να συζητήσει περί πολυσυντροφικότητας από ότι η μεγάλη ετερόφυλη μερίδα του πληθυσμού. Ζούμε σε μια χρονική περίοδο όπου η αναγκαιότητα διαθεματικοποίησης των φεμινιστικών και κουήρ κινημάτων είναι μεγαλύτερη από ποτέ και χαίρομαι πολύ που η τάση αυτή ανοίγει συζητήσεις για το πώς οι διαφορετικές μορφές καταπίεσης και (έλλειψης) προνομίων αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Σε ορισμένες χώρες ανά τον κόσμο αναγνωρίζεται πολιτικά η συμβίωση ή/και ο γάμος μεταξύ περισσότερων των δύο ατόμων με τα δικαιώματα που αυτό συνεπάγεται, την ίδια στιγμή που στην Ελλάδα διαπραγματευόμαστε ακόμα τα αυτονόητα.
Το επιχείρημα περί μονογαμικής φύσης του ανθρώπου, ενώ έχει αποδομηθεί από μεγάλο κομμάτι της ανθρωπολογικής κοινότητας, έχει ποτίσει τόσο πολύ στο κοινωνικό υποσυνείδητο που θέλει πολλή δουλειά για να φύγει. Ωστόσο, όσο περισσότερο εξοικειωνόμαστε με την ιδέα πως η μονοκανονικότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία ακόμα μορφή κοινωνικής καταπίεσης, όπως αυτή της ετεροκανονικότητας και των διαφόρων μορφών διακρίσεων, τόσο ευκολότερα μπορούμε να μιλάμε για συνειδητότητα στο σχεσιακό προσανατολισμό. Σκοπός δεν είναι να “γίνουν όλοι πολυσυντροφικοί με το ζόρι”. Η συζήτηση για την πολυσυντροφικότητα δεν απαντάται με σωστό ή λάθος. Είναι πολύ περισσότερο μια κουβέντα περί πατριαρχίας και φεμινισμού, αυτοδιάθεσης και κτητικότητας, δικαιώματος στην απόλαυση και νομιμοποίηση της γυναικείας* επιθυμίας, αμφισβήτησης των κοινωνικών συμβάσεων και πρότασης συμπεριληπτικών εναλλακτικών.
Ποια είναι η αγαπημένη σου ιστορία του It’s not that complicated;
Στο πρώτο μέρος του κόμικ, η αγαπημένη μου ιστορία είναι η πρώτη, όπου γνωρίζουμε την Άλεξ και τη Γκρέης. Έχω μεγάλη αδυναμία στην 94χρονη, συνονόματη γιαγιά μου και ο χαρακτήρας της Γκρέης, της γηραιότερης φιγούρας του zine, έχει κάτι από την ιδιοσυγκρασία της. Παρατηρώ πως η τρίτη ηλικία χαίρει πολύ μικρής αν όχι μηδαμινής απεύθυνσης από τα μέσα και οι αναπαραστάσεις της τείνουν να είναι συντηρητικές και ετεροπροσδιοριστικές. Με προβληματίζει πολύ η έλλειψη αντιπροσώπευσης αυτής της ομάδας και των καθημερινών δοκιμασιών της στο δημόσιο λόγο, δεδομένου ειδικά πως οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια στιγμή γερνάνε και πως το προσδόκιμο ζωής στο δυτικό κόσμο ολοένα ανεβαίνει. Αν το να είσαι κουήρ και πολυσυντροφικό φέρει στίγμα σε πολλές εκφάνσεις της ζωής νέων, ενηλίκων και μεσηλίκων ατόμων, τι συμβαίνει με τα ηλικιωμένα και τα υπερήλικα; Τι συμβαίνει με το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, στην αξιοπρεπή διαβίωση, στο σεβασμό της προσωπικότητας και της ανθρώπινης υπόστασης στα γερατειά;
Πέραν αυτού, η πολυσυντροφικότητα συνήθως παρουσιάζεται ως κάτι καινούργιο και ως μια τάση που αφορά μόνο τους νέους ανθρώπους. Άρθρα που παρουσιάζουν κοινωνικά ζητήματα ως μόδα λειτουργούν μεν δελεαστικά, ενέχουν όμως και τον κίνδυνο να μειώσουν τη βαρύτητά τους περνώντας μια αίσθηση εφημερότητας και επιφανειακότητας. Αν ανατρέξει κανείς στις βιογραφίες διάσημων προσωπικοτήτων του 20ου αιώνα θα διαπιστώσει πως πολλά ανήσυχα πνεύματα αμφισβήτησαν τη μονογαμία ψάχνοντας τη δική τους ευτυχία. Ενδεικτικά αναφέρω τους/τις: Rainer Maria Rilke, Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Frida Kahlo, Diego Rivera, Lou Andreas Salomé, Leonor Fini Amelia Earhart, Bertrand Russell, Bertolt Brecht, Gustav Klimt, Virginia Woolf.
Είναι διαφορετική η ερωτική ζωή για ένα κουήρ άτομο στο Βερολίνο σε σύγκριση με την Ελλάδα; Κυρίως, η καθημερινότητα με αφορά, αντιμετωπίζουν τα gay και non binary άτομα τόσο ρατσισμό όσο στην Αθήνα;
Το Βερολίνο είναι μια τεράστια φούσκα ορατότητας, απελευθέρωσης της επιθυμίας, συμπεριληπτικότητας και sex και kink positivity. Παρ’ όλα αυτά η “βραδινή” σκηνή της πόλης είναι κάθε άλλο παρά ιδανική. Συχνά, πάρτι που παρουσιάζονται ως κουήρ είναι ανδροκρατούμενα, με cis-, λευκούς, γκέι άντρες να καταχρώνται χώρο, να εκφράζουν σεξιστικές συμπεριφορές και να τους καταναλώνουν οι ουσίες που καταναλώνουν με αποτέλεσμα να γίνονται παρενοχλητικοί. Τα κουήρ πάρτυ όπου γυναίκες, cis- και τρανς-, θηλυκότητες και non binary άτομα είναι πραγματικά καλοδεχούμενα είναι μετρημένα.
Όσον αφορά στην καθημερινότητα, σε μια πόλη με τόση κουήρ κουλτούρα και ορατότητα, θα περίμενε κανείς η έμφυλη βία να είναι περιορισμένη. Το Βερολίνο ωστόσο είναι πάνω από όλα μια πόλη πολυσυλλεκτική, που συγκεντρώνει ετερόκλητες ομάδες. Όσο χώρο διεκδικούν προοδευτικά κομμάτια της κοινωνίας και μειονότητες, άλλο τόσο καταλαμβάνουν συντηρητικότερα και ρατσιστικά μυαλά. Αν διαβάσει κανείς στατιστικές των τελευταίων χρόνων, θα παρατηρήσει πως όπως και σε άλλα μέρη του κόσμου, έτσι και στο Βερολίνο, το ποσοστό των καταγεγραμμένων έμφυλων επιθέσεων αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Σε αυτό το σημείο σπεύδουν συνήθως εθνοχαρούμενοι λευκοί άντρες, που ξαφνικά φλέγονται για την σωματική ακεραιότητα των γυναικών, να ρίξουν την ευθύνη στον αλλοεθνή/αλλόθρησκο πληθυσμό της πόλης. Ωστόσο, τόσο οι στατιστικές όσο και οι μαρτυρίες των θυμάτων έμφυλης βίας αποδεικνύουν πως ούτε το πολιτισμικό, ούτε το φυλετικό υπόβαθρο των δραστών παίζουν κάποιο ρόλο. Όπως και στην Αθήνα, έτσι και στο Βερολίνο υπάρχουν περιοχές λιγότερο ασφαλείς για όλο τον υπόλοιπο κόσμο πλην των αρρενωπών, cis ανδρών. Όταν λοιπόν ακούω άτομα να εξιδανικεύουν τη ζωή στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις και να μη βλέπουν καμία αναγκαιότητα φεμινισμού ή ύπαρξης συμπεριληπτικότερων και ασφαλέστερων χώρων είτε στην Ελλάδα, είτε στο εξωτερικό, εκνευρίζομαι.
Τα ταρώ είναι το χόμπι σου; Τα ρίχνεις κανονικά ή είναι μόνο μια ιδέα για το συγκεκριμένο πρότζεκτ (πες μας τι υπέροχο πράγμα είναι αυτό);
Δεν έχω ιδέα από ταρώ, μου αρέσει όμως η πρόκληση της εικονογράφησης αφηρημένων εννοιών. Τα ταρώ στα οποία αναφέρεσαι είναι το πρότζεκτ των Diego Tigrotto (sex positive ακτιβιστή) και της Libera Ligorio (ταρωλόγου) που ένωσαν τα ενδιαφέροντά τους για να δημιουργήσουν μια τράπουλα που να εξετάζει διαθεματικούς άξονες γύρω από το σεξ. Η ιδέα πίσω από αυτή τη δουλειά ήταν πως ενώ το σεξ “κυκλοφορεί” παντού γύρω μας, χρησιμοποιείται συχνά εμπορευματοποιημένα ενώ η ανάγκη για σεξουαλική επιμόρφωση παραμένει στο μεγαλύτερο της μέρος ακάλυπτη. Η τράπουλα οφείλει να λειτουργήσει ως ερέθισμα για ενδοσκόπηση, συζήτηση και προβληματισμό. Στο πρότζεκτ αυτό συμμετείχαμε 35 illustrators από όλο τον κόσμο, συνθέτοντας ένα πολύχρωμο και οπτικά πολύγλωσσο ψηφιδωτό. Η κάρτα που μου ανατέθηκε να εικονογραφήσω ήταν αυτή της συναπόλαυσης, ή compersion στα αγγλικά. Αυτός ο όρος στο χώρο της πολυσυντροφικότητας σημαίνει το να χαίρεσαι με τη χαρά ενός σημαντικού για εσένα ανθρώπου. Να χαίρεσαι που απολαμβάνει έρωτα, οικειότητα και αγάπη με ένα άλλο άτομο. Να χαίρεσαι από καρδιάς με την ευτυχία του. Είναι ένα υπέροχο και πολύ δυνατό συναίσθημα που εύχομαι σε κάθε άνθρωπο.
Πώς μπορούμε να κάνουμε την ελληνική κοινωνία λίγο πιο sex positive ώστε να μην διαβάζουμε για κακοποιήσεις και βιασμούς;
Πιστεύω ακράδαντα πως μια κοινωνία χωρίς έμφυλη βία είναι εφικτή. Αυτό όμως συνεπάγεται μία κάποια ετοιμότητα αποχωρισμού από πράγματα και συνήθειες που αυτή η κοινωνία αγαπά και που κρατά σφιχτά στην αγκαλιά της για να μην της τα κλέψουν οι καιροί, για να μείνουν για πάντα ίδια και απαράλλαχτα, απαρχαιωμένα, συντηρητικά και βαθιά προβληματικά. Η ελληνική κοινωνία τρέφει ένα φετιχιστικό πάθος για την αρχαιολογία, παρότι βαθιά ανιστόρητη και με εξαιρετικά βραχυπρόθεσμη μνήμη. Όταν αναρωτιέται “Ποιά είμαι;”, η ελληνική κοινωνία αντί να κοιταχτεί στον καθρέφτη, κοιτάζει το μαγνητάκι-Ακρόπολη στην πόρτα του μισοάδειου ψυγείου της και επαναπαύεται σε μια εθνική υπερηφάνεια, ποτισμένη με ρατσισμό, σεξισμό και ένα ιδιόμορφο κράμα ξενοφοβίας και ξενολατρίας. Αν θέλουμε πράγματι να αλλάξουμε κάτι, προτιμότερο θα ήταν να αφήσουμε τα μνημεία και τη συντήρηση ευρημάτων στην αρχαιολογία και να κάνουμε τις δικές μας ανασκαφές, βγάζοντας από τα σωθικά της ελληνικής κοινωνίας όλη την αηδία που έχει χωνέψει, όλη τη λεβεντιά, την παλικαριά, την κτητικότητα και τον ωχαδερφισμό. Το πρόβλημα της έμφυλης βίας χρειάζεται ολικό επαναπρογραμματισμό της κοινωνικής μας κατανόησης. Χρειάζεται να αναθεωρήσουμε ό,τι θεωρούμε βέβαιο και αυτονόητο γύρω από τα φύλα και τις άλλες κοινωνικές κατασκευές κατηγοριοποίησης των ανθρώπων και να ξεμάθουμε ό,τι μας έμαθαν ότι πρέπει να είμαστε.
Έχω ασυνείδητα στερεότυπα και προκαταλήψεις; Μέχρι που είδα τον όρο unconscious bias σε ποστ σου δεν ήξερα ότι κάνω συσχετίσεις χωρίς να το καταλαβαίνω. Μπορείς να με βοηθήσεις να εξηγήσω τον όρο με μερικά παραδείγματα που έχεις συμπεριλάβει και στο κόμικ σου;
Κυριαρχεί μια κοινή σύγχυση μεταξύ δηλώσεων όπως “δεν είμαι ρατσιστής” και “είμαι αντιρατσιστής”. Συνήθως οι άνθρωποι δηλώνουν το πρώτο θέλοντας να διαχωρίσουν τη θέση τους από αυτό που καταλαβαίνουν ως ρατσισμό και που το κατακρίνουν. Είναι αφελές όμως να πιστεύουμε πως μπορούμε να ξεγλιστρήσουμε τόσο εύκολα από τους μηχανισμούς της κοινωνικοποίησης στους οποίους μετέχουμε σε όλη μας τη ζωή. Η πρόθεσή μας να “μην είμαστε ρατσιστές” από μόνη της εκτός από ανεπαρκής είναι και ανεδαφική. Από πολύ μικρή ηλικία εσωτερικεύουμε ιδέες, αξίες και προκαταλήψεις του κοινωνικού μας περίγυρου. Αν λοιπόν θέλουμε μια ισότιμη κοινωνία, οφείλουμε για αρχή να παραδεχτούμε τον εσωτερικευμένο ρατσισμό μας και να τον αποδομούμε πρώτα απ’ όλα μέσα μας, περνώντας από την απαθή και αμυντική στάση του “μη ρατσισμού” στον ενεργό αντιρατσισμό.
Οι εσωτερικευμένες προκαταλήψεις εκφράζονται περίτρανα στον τρόπο με τον οποίο ασυναίσθητα ερμηνεύουμε ένα άτομο που συναντάμε για πρώτη φορά ή που δε γνωρίζουμε καλά, αποδίδοντάς του ορισμένα χαρακτηριστικά. Όταν μπαίνοντας σε ένα ιατρείο και βλέποντας μια γυναίκα τη συνδέουμε πρώτα με το ρόλο της γραμματέως και μετά με αυτόν της γιατρού, μιλάνε οι ασυνείδητες προκαταλήψεις μας. Όταν βλέπουμε στο λεωφορείο έναν μαύρο, ατημέλητα ντυμένο άντρα και αυτομάτως τον συνδέουμε με κάποια χαμηλά αμειβόμενη εργασία, ή όταν βλέπουμε ένα άντρα με προσεγμένη εμφάνιση και υποθέτουμε πως είναι γκέι, μιλάνε οι ασυνείδητες προκαταλήψεις μας. Αντίστοιχα όταν βλέπουμε δύο ανθρώπους να φιλιούνται και υποθέτουμε πως είναι σε σχέση και δη σε μονογαμική σχέση, ή όταν βλέπουμε ένα άτομο που διαβάζουμε ως θηλυκό και το ταξινομούμε ως γυναίκα και μάλιστα ετερόφυλη. Στο “First Date” ήθελα να σχολιάσω τη σεξουαλικοποίηση των τρανς ατόμων, μέσα από τη ματιά ενός κατά τ’ άλλα συμπαθέστατου, ανοιχτόμυαλου, σιζ άντρα, που συνειδητοποιεί πόσο βαθιά προκατειλημμένος είναι άθελά του.
