Τιμώντας την επέτειο των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου και η Costa Navarino ανέπτυξαν το πρόγραμμα ΜΟΡΙΑΣ ‘21, μια πρωτοβουλία που προσκαλεί τους απανταχού Έλληνες ν’ ανταμώσουν φέτος στην Πελοπόννησο, για να ζήσουν την ιστορία του τόπου όπου εδραιώθηκε ο Αγώνας για την Ανεξαρτησία, μέσα από θεματικές διαδρομές και βιωματικές ή διαδραστικές εμπειρίες. Το ΜΟΡΙΑΣ ’21 είναι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πολιτιστικού τουρισμού που, μέσα από 21 θεματικές διαδρομές, συνδέει εμβληματικές πόλεις της Πελοποννήσου, αναδεικνύει την ιστορία του τόπου και τον ρόλο κάθε πόλης στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία. Οι διαδρομές είναι τριήμερες, πενθήμερες ή επταήμερες και προβάλλουν τα γνωστά και άγνωστα μνημεία κάθε πόλης, ενώ εμπλουτίζονται με 4 άξονες δράσεων που έχουν ως επίκεντρο την Ιστορία, την Τέχνη, την Γαστρονομία και τη Φύση. Τον συντονισμό και τη διαχείριση του έργου έχει αναλάβει η εταιρία Discover Greek Culture A.E.
Κάπως έτσι, ένα πρωινό του καλοκαιριού βρέθηκα σε ένα βαν με προορισμό τρεις πόλεις την Πελοπόννησο. Ακούγεται σαν απαγωγή, αλλά στην πραγματικότητα, περισσότερο χρονοκάψουλα το έλεγες, με αναφορές στο σήμερα. Η ομάδα του Discover Greek Culture, η οποία συντονίζει το πρόγραμμα Μοριάς 21, είχε αποφασίσει πως θα είμαι μια από τους τυχερούς που θα μπορούσε να δει την Πελοπόννησο αλλιώς: ως το μέρος όπου εδραιώθηκε η ελληνική επανάσταση. Με λίγα λόγια, είχα το προνόμιο να δω real time όλα όσα διδάχθηκα «τυφλά» στο ελληνικό -όπως θες πάρε το αυτό- σχολείο.
Περνώντας από Κόρινθο, Άγιο Φλώρο, Καλαμάτα, Πολιανή, Άκοβο, Δραμπάλα, Τρίπολη, Δερβενάκια, θαυμάζοντας ψηφιακά εκθέματα βασισμένα σε πίνακες της Επανάστασης, έχοντας τον χρόνο να περιηγηθώ στην Έκθεση Καρέλια, ξαποσταίνοντας κάτω από τη σκιά των δέντρων της Επανάστασης, συνειδητοποίησα λίγο πολύ, πως για κάποιο παράξενο λόγο, πως λίγες μέρες στον Μοριά ισοδυναμούν με γνώση, εμπειρία, δρόμο, τις διαφορετικές διακοπές που όλο λες πως θες να οργανώσεις και όλο δεν το κάνεις. Κάτι σαν εκείνο το βιβλίο για το 1821 που λες πως θες να διαβάσεις, αλλά έχει πιάσει σκόνη στο κομοδίνο. Αν διψάς για roadtrips, ιστορία, φύση και εκείνη την -συνήθως ανεπιθύμητη- συγκίνηση που έρχεται μαζί με ιστορικές πληροφορίες και σε κάνει να φορέσεις τα γυαλιά ηλίου σου μπας και κρυφτεί η υπερηφάνεια, δες το πρόγραμμα εδώ και ακολούθησε το κατά γράμμα.
Ας πούμε μια ωμή αλήθεια: ο ξεναγός είναι η μισή αξία ενός ιστορικό τουρ. Σωστά; Σωστά. Αυτό παίζει με τους ξεναγούς. Στην αρχή νομίζεις πως θα μπορούσες να ζήσεις και χωρίς αυτούς και μετά σου γίνονται απαραίτητοι. Έτσι και σε αυτό το τριπ, ο Γιώργος Φήταμ, ο ξεναγός του Discover Greek Culture, με τις γνώσεις, τις πληροφορίες και τις περιγραφές του κατάφερε να μεταδόσει όλα όσα έπρεπε να γνωρίζουμε για κάθε πόλη, αξιοθέατο, έκθεμα και κρυφή γωνία του Μοριά που επισκεφθήκαμε.
Επιστρέφοντας από την Τρίπολη με γνώσεις, γεύσεις (δεν θέλω να σε πανικοβάλω, αλλά ο Λευτέρης Λαζάρου έχει επιμεληθεί το γαστρονομικό σκέλος του προγράμματος, με τα πιάτα της Επανάστασης) και highlights που ξέρεις ότι είναι πολύ δυνατά για να ξεχαστούν σύντομα, θέλησα να κάνω μια συνέντευξη στον ξεναγό. Ο Γιώργος, αν και εξαιρετικά απρόθυμος να χαρίσει έστω και μισή λέξη εκτός ξενάγησης, δέχτηκε την πρότασή μου και ο διάλογος πήγε κάπως έτσι:
Πρώτος προορισμός η Κόρινθος για να δούμε την τοιχογραφία του Κολοκοτρώνη. Τι θα έπρεπε να ξέρουμε για τον ρόλο της Κορίνθου στην Επανάσταση;
Στην Κόρινθο εγκαταστάθηκε η Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδας μετά τον σχηματισμό της στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Η πόλη αποτέλεσε την έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης από τον Ιανουάριο ως τον Μάιο του 1822, γιατί έσκασε email από Ρούμελη μεριά πως κατεβαίνει στην Πελοπόννησο ο Μαχμούτ Πασάς (aka Δράμαλης) με 30.000 στρατό, οπότε οι της κυβέρνησης τα μάζεψαν και έφυγαν. Πρόλαβαν, όμως, να κάνουν κάποιες στοιχειώδεις οργανωτικές κινήσεις εκεί: δημιουργία τακτικού στρατού, ίδρυση του πρώτου Εθνικού Τυπογραφείου κτλ.
Στο trip μας απασχόλησε ιδιαίτερα ο Ακροκόρινθος. Ίσως υπερβολικά πολύ.
Στον Ακροκόρινθο υψώθηκε για πρώτη φορά η Γαλανόλευκη. Εκεί επίσης δολοφονήθηκε από τους Έλληνες δεσμώτες του ο κατά πολλούς χαρισματικός, βαθύπλουτος Τούρκος τοπάρχης της Κορινθίας, ο Κιαμήλ Μπέης. Τον έφαγαν μπαμπέσικα γιατί δεν τους έλεγε που είχε κρύψει τον φημολογούμενα αμύθητο θησαυρό του. Ακούγεται ότι ακόμα και στις μέρες μας βγαίνουν εκεί γύρω και ψάχνουν για τον θησαυρό με ανιχνευτές μετάλλων, και ότι το φάντασμα του Κιαμήλ Μπέη τους βλέπει από τον Ακροκόρινθο και γελάει. Ύστερα ο Δράμαλης παντρεύτηκε τη χήρα του Κιαμήλ Μπέη στον Ακροκόρινθο, όπου άφησε και την τελευταία του πνοή, λίγους μήνες μετά τη συντριβή του στα Δερβενάκια.
Και μετά στάση στον Άγιο Φλώρο, για να δούμε ένα από τα δέντρα της Επανάστασης.
Τα δέντρα είναι ζωντανοί, σιωπηλοί μάρτυρες καλών, αλλά και κακών στιγμών. Ο πλάτανος του Αγίου Φλώρου βρίσκεται στις πηγές του Παμίσου και στην αρχαιότητα πιστευόταν ότι τα νερά του ποταμού ήταν ιαματικά και ότι θεράπευαν ιδίως παιδικές ασθένειες Στην Επανάσταση, ο πλάτανος υπήρξε τόπος απαγχονισμού πολλών αγωνιστών· ένας από αυτούς ήταν ο Ιωάννης Δικαίος, ένα από τα 27 αδέρφια του Παπαφλέσσα.
Λίγο δίπλα μια ταμπέλα κάνει λόγο για το «μαρτύριο των νηπίων». Ποιο είναι το στόρι;
Λέγεται ότι οι στρατιώτες του Ιμπραήμ έπαιρναν μωρά παιδιά και τα άφηναν να κρέμονται ζωντανά από τα κλαδιά του πλατάνου. Στόχος τους ήταν να προσελκύσουν τις μαμάδες τους, για να τις πιάσουν και να τις πάνε στα σκλαβοπάζαρα. Γενικώς, και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, όσο περισσότερους αιχμαλώτους έπιανε κάποιος, ή όσο πιο πολλά αυτιά μάζευε μετά τη μάχη, τόσο ανέβαινε το πρεστίζ του και κέρδιζε και μπαξίσι.
Τι εννοείς αυτιά;
Ανθρώπινα αυτιά. Τα έκοβαν και τα περνούσαν σε σπάγγο, τρυπώντας τα με βελόνα. Όσο περισσότερα κομμένα αυτιά, μεγαλύτερος ο έπαινος και το κέρδος. Σε κάποιες περιπτώσεις είχε εκτροχιαστεί τόσο η κατάσταση, που έκοβαν και τα αυτιά των νεκρών συμπολεμιστών τους για να πάρουν μεγαλύτερη αμοιβή. Ξέρεις ποιο είναι το φοβερό, όμως; Στα αυτιά είμαστε όλοι ίδιοι.
Μετά φτάσαμε στην Καλαμάτα και νομίζω πρόκειται για την πόλη με τα περισσότερα αγάλματα του Κολοκοτρώνη.
Η Καλαμάτα ήταν η πρώτη πόλη που πέρασε στα χέρια των Ελλήνων, στις 23 Μαρτίου 1821. Αναίμακτα κιόλας. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, οι χριστιανοί κάτοικοι συγκεντρώνονται, όπως παραδοσιακά πιστεύεται, έξω από την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, κοντά στις όχθες του ποταμού Νέδοντα, όπου παρακολουθούν συγκινημένοι την πρώτη δοξολογία που τελείται στην ελεύθερη πια πόλη τους. Μαζί τους και οι ελευθερωτές τους, οπλαρχηγοί, κληρικοί και προεστοί, μεταξύ των οποίων ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς, ο Νικηταράς, ο Παπαφλέσσας, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Δημήτριος Παπατσώνης. Δεν ξέρω αν η Καλαμάτα έχει τα περισσότερα αγάλματα του Κολοκοτρώνη, σίγουρα όμως έχει αποκτήσει ένα εντυπωσιακό ψηφιακό έκθεμα του προγράμματος Μοριάς 21, που βρίσκεται στο Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο της πόλης. Μιλώντας για εντυπωσιακά εκθέματα, είναι αδύνατο να μην αναφέρω και τον εξαιρετικό μουσειακό χώρο, όπου στεγάζεται η Συλλογή Παραδοσιακών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια».
Τι άνθρωπος ήταν ο Κολοκοτρώνης;
Μια ατελείωτη περιπέτεια η ζωή του, με εξαίρεση ίσως τα τελευταία του χρόνια στην Αθήνα και το γεγονός ότι πέθανε πλήρης ημερών στον ύπνο του μετά από νυχτερινό πάρτι στο παλάτι. Ο μπαμπάς του ήταν κλέφτης, τον έχασε σε μικρή ηλικία, σε γερό τουφεκίδι με τους Τούρκους, όπου ο ίδιος και η μητέρα του γλίτωσαν στο τσακ. Πέρασε πολλά χρόνια στον Άκοβο, όπου παντρεύτηκε και ανδρώθηκε ως κλέφτης. Στα 36 του έφυγε νύχτα από την Πελοπόννησο, κατακυνηγημένος από τους Τούρκους. Πήγε στη Ζάκυνθο, όπου υπηρέτησε στον αγγλικό στρατό, και αργότερα έκανε “subscribe” στη Φιλική Εταιρεία, κανονικό premium membership. Γύρισε στην Πελοπόννησο και στα 50 του άρχισε να σχεδιάζει τα της επανάστασης. Για εκείνη την εποχή, 50 χρονών ήσουν πολύ μεγάλος. Για αυτό τον έλεγαν και Γέρο του Μοριά. Βέβαια υπήρχε και ένας ακόμα γηραιότερος αγωνιστής.
Ποιος;
Ο Μητροπέτροβας. Όταν ξεκίνησε η Επανάσταση ήταν 76 χρονών, πρωταγωνίστησε σε πολλές κρίσιμες μάχες, και πέθανε στα 93 του. Λέγεται ότι ήταν και το καλύτερο τουφέκι στη Μεσσηνία.
Στην αρχή της ξενάγησης, όσο ήμασταν ακόμα στο βαν, ανέφερες πως στην αρχή δεν σου φάνηκε καθόλου ενδιαφέρουσα η ιδέα του να ασχοληθείς με τηνΕπανάσταση, αλλά όσο διάβαζες τόσο σε κέρδιζε. Τι ήταν αυτό που σε κέρδισε τελικά και ψήθηκες;
Νομίζω η Επανάσταση με κέρδισε ολοκληρωτικά όταν ήρθα σε επαφή με όλο το στόρι του Ιμπραήμ Πασά.
Σου είναι συμπαθής σαν φιγούρα δηλαδή;
Συμπαθής… Δεν θα το έλεγα έτσι (σίγουρα δεν θα έβγαινα μαζί του για καφέ). Ξέρεις τι με ιντριγκάρει σε αυτόν; Αφενός το ότι ήταν ελληνικής καταγωγής και κόντεψε να σβήσει την Ελληνική Επανάσταση. Αφετέρου το ότι ήταν από αυτούς που φτάνουν στη βρύση και δεν πίνουν νερό γιατί τους το κόβει η Εταιρία Υδροδότησης.
Όταν λες ήταν ελληνικής καταγωγής;
Αμιγώς ελληνικής ή ελληνοαλβανικής καταγωγής, γεννημένος στην Καβάλα ή στον Νικηφόρο Δράμας. Η μητέρα του Ιμπραήμ ήταν Ελληνίδα. Ο βιολογικός του πατέρας είτε ήταν ο Αλβανός πασάς Μωχάμετ Άλι, είτε κάποιος Έλληνας και ο Μωχάμετ Άλι τον υιοθέτησε.
Πώς έμπλεξε ο Ιμπραήμ στον Μοριά;
Ο Σουλτάνος, μετά την ήττα του Δράμαλη, έκανε ένα Teams με τον υφιστάμενό του τον Μωχάμετ Άλι, ο οποίος ήταν τότε διοικητής της Αιγύπτου, και τον Ιμπραήμ, επειδή το πράγμα στην Πελοπόννησο δεν πήγαινε καθόλου καλά. Όντας το δεξί χέρι του μπαμπά του στα στρατιωτικά, ο Ιμπραήμ έμπλεξε με την Επανάσταση γιατί ο Σουλτάνος του υποσχέθηκε την Κρήτη σε περίπτωση που κατάφερνε να συντρίψει τους Έλληνες, ενώ στον Μωχάμετ Άλι θα έδινε ως αντάλλαγμα τον Μοριά. Στο μεταξύ, ο Ιμπραήμ είχε στη διάθεσή του μπαρουτοκαπνισμένους Γάλλους και Ιταλούς αξιωματικούς, τακτικό στρατό, όχι σαν το μπουλούκ ασκέρ του Δράμαλη· επίσης, είχε αποκομίσει και επαρκή στρατιωτική εμπειρία από την κατάπνιξη εξεγέρσεων στις κτήσεις του μπαμπά του.
Στην ξενάγηση ανέφερες πως δεν γέμιζε το μάτι ο Ιμπραήμ για ικανός στρατηγός.
Εκ πρώτης όψεως ο Ιμπραήμ δεν παρουσίαζε κάτι το επιβλητικό και δεν σου περνούσε απ’ το νου ότι συχνά πολεμούσε στην πρώτη γραμμή. Περιγράφεται στρουμπουλός, κοντούλης, το πρόσωπό του μικρό και διάσπαρτο με φακίδες, είχε φλογερό βλέμμα κι ένα παντοτινό χαμόγελο. Πως ακόμα και να ήθελε να σε σφάξει, χαμογελούσε. Είχε όμως σιδερένια θέληση, δεν παρέκκλινε με τίποτα από τον στόχο του, και ήταν διαβόητος για τη σκληρότητά του απέναντι σε όσους του έφερναν αντιρρήσεις.
Πώς «υποδέχτηκαν» τον Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο;
Αρχικά, οι Έλληνες υποτιμούσαν την προσπάθειά του. Είχε έτοιμο τον στόλο του στη Σούδα της Κρήτης για να περάσει στην Πελοπόννησο και οι Έλληνες πίστευαν πως θα περιμένει να καλοκαιριάσει, για να ηρεμήσει η θάλασσα. Είχε ήδη υποστεί μια πρώτη ήττα από τον ελληνικό στόλο – «τον MVP της Επανάστασης» – και, μέχρι να ανασυνταχθεί, καθυστέρησε να βγει στην Πελοπόννησο. Εκεί οι Έλληνες τρώγονταν μεταξύ τους. Είχαν κατέβει οι Ρουμελιώτες στον Μοριά και έκαναν κάθε λογής ακρότητες εις βάρος των Μοραϊτών. Σε αυτό το κλίμα κανείς δεν περίμενε ότι ο Ιμπραήμ θα έπαιρνε το στόλο του μέσα στην καρδιά του χειμώνα και θα αποβιβαζόταν με συνοπτικές διαδικασίες στη Μεθώνη. Μα ακόμα και όταν άρχισε δειλά δειλά να ανοίγεται στη Μεσσηνία, η ελληνική κυβέρνηση στο Ναύπλιο επέμενε ότι «ένα ντου θα του κάνουμε και θα τον ρίξουμε στη θάλασσα». Δυστυχώς για τους Έλληνες, λίγο έλειψε να γίνει το αντίστροφο. Ο Ιμπραήμ αλώνιζε σχεδόν ανενόχλητος την Πελοπόννησο, κέρδιζε τη μια μάχη με τα την άλλη, και αν οι ολέθριες επελάσεις του δεν αναχαιτίζονταν σε μάχες όπως στους Μύλους, στη Βέργα, στον Πολυάραβο, ή στον Διρό, μάλλον όλος ο Μοριάς θα περνούσε στην κατοχή του πολύ γρήγορα και η Επανάσταση θα έσβηνε. Τελικά, μετά τη συντριβή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου από τις Μεγάλες Δυνάμεις (η Εταιρία Υδροδότησης) στο Ναβαρίνο, το όνειρο του Ιμπραήμ να κατακτήσει τον Μοριά καταποντίστηκε μαζί με τα καράβια του
Το άγαλμα του Κολοκοτρώνη στη Δραμπάλα ήταν το αγαπημένο σου θυμάμαι. Γιατί;
Γιατί κάνει μια χειρονομία με το δεξί που μου θυμίζει προπονητή μπάσκετ που δείχνει ποιο σύστημα θα παίξουν στην επόμενη επίθεση· στην προκειμένη περίπτωση, το «5». Η συνοδευτική επιγραφή, εν τω μεταξύ, αναφέρει ότι στο ύψωμα της Δραμπάλας ο στρατός του Ιμπραήμ αναχαιτίστηκε, πράγμα όχι απόλυτα ακριβές. Η αντίσταση των Ελλήνων στη Δραμπάλα κράτησε 3 περίπου μέρες, όμως τελικά ο Ιμπραήμ, με σφοδρό κανονιοβολισμό, κατάφερε να αναγκάσει τον ελληνικό στρατό σε υποχώρηση. Συνέπεια της μάχης ήταν να διαλυθούν τα γειτονικά ελληνικά στρατόπεδα, να προκληθεί μεγάλος πανικός στον άμαχο πληθυσμό της γύρω περιοχής, και να ανοίξει για τον Ιμπραήμ ο δρόμος προς την Τριπολιτσά, η οποία μετά από τρεις μέρες θα πέσει στα χέρια του αμαχητί.
Επόμενο δέντρο της Επανάστασης ήταν στο χωριό του Παπαφλέσσα, την Πολιανή. Η μουριά του Παπαφλέσσα.
Χωριό του Παπαφλέσσα και του Αναγνωσταρά. Είχαν παράλληλους βίους αυτοί οι δυο. Έγιναν Αμφότεροι μέλη της Φιλικής Εταιρείας, αργότερα διετέλεσαν υπουργοί στην επαναστατική κυβέρνηση, επίσης πέθαναν το ίδιο έτος, το 1825, στο πεδίο της μάχης, αντιστεκόμενοι ηρωικά στον στρατό του Ιμπραήμ, ο Παπαφλέσσας στο Μανιάκι, ο Αναγνωσταράς στη Σφακτηρία. Σχετικά με τη μουριά στην Πολιανή, θρυλείται ότι ο Παπαφλέσσας, όταν ήταν μικρός, έριξε, με μια σκανταλιά, από τα υποζύγια που ήταν δεμένα στο δέντρο, όλο το εμπόρευμα που ήθελαν να επιτάξουν οι Τούρκοι από την περιοχή και εκείνοι τον τιμώρησαν. Είχε δείξει από μικρός το επαναστατικό του πνεύμα.
Στη στάση στο Λεοντάρι, ανέφερες για πρώτη φορά μια γυναίκα μαχήτρια.
Ναι, την Κωνσταντία Ζαχαρία. Την μνημονεύει ένας Γάλλος περιηγητής, ο Φρανσουά Πουκεβίλ. Δεν ξέρουμε πολλά για τη ζωή της, αλλά μαθαίνουμε ότι μπήκε στην Επανάσταση ως επικεφαλής 500 Λακώνων χωρικών. Αφού ανάγκασε τους Τούρκους να κλειστούν στο κάστρο του Μιστρά, ανηφόρισε στο Λεοντάρι, όπου κατέβασε τις ημισελήνους από τα τεμένη και έβαλε φωτιά στο σπίτι του Τούρκου διοικητή, ο οποίος στη συνέχεια έπεσε νεκρός από βόλι της. Επίσης, από το Λεοντάρι ήταν και μια Τουρκάλα που ήταν φημισμένη για την ομορφιά της, η Αντιλλέ χανούμ, η οποία έτυχε να βρεθεί στην Τρίπολη όταν η πόλη πολιορκήθηκε από τους Έλληνες. Σώθηκε από τη Σφαγή της Τρίπολης χάρη στην παρέμβαση ενός Γάλλου ονόματι Μωρίς Περσά, ο οποίος την ερωτεύτηκε και στη συνέχεια την πήρε μαζί του στη Γαλλία, όπου την εκχριστιάνισε και την παντρεύτηκε. Παρακινούμενος εν μέρει από τον έρωτά του για την Αντιλλέ, αλλά και από το γεγονός ότι υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας, ο Περσά δεν έπαψε να επιρρίπτει βαριές ευθύνες στον Κολοκοτρώνη για τη σφαγή της Τριπολιτσάς, θεωρώντας ότι θα μπορούσε να την έχει αποτρέψει.
Ναι, δεν πήγαν καλά τα πράγματα στην Τρίπολη.
Ο Κολοκοτρώνης αναφέρει πως από τα τείχη ως τα σεράγια της Τριπολιτσάς το άλογό του δεν πάτησε καθόλου γη, μόνο πτώματα. Η σφαγή κράτησε τρεις μέρες και γύρω στις 32,000 αμάχων θανατώθηκαν. Είναι ένα μελανό σημείο της ιστορίας. Σε κάθε περίπτωση, η άλωση της Τριπολιτσάς, που εκείνο τον καιρό ήταν η μεγαλύτερη πόλη στη νότια Ελλάδα, υπήρξε προϋπόθεση για την εδραίωση της Επανάστασης στον Μοριά. Αρχιτέκτονας της κατάληψης της πόλης δεν ήταν άλλος από τον Κολοκοτρώνη, του οποίου τα οστά μεταφέρθηκαν μάλιστα από το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών στη Τρίπολη το 1930. Σήμερα είναι τοποθετημένα εντός της βάσης του έφιππου ανδριάντα του που δεσπόζει στην Πλατεία Άρεως. Αν σταθείς στην πίσω πλευρά του ανδριάντα θα διαβάσεις και τη σχετική επιγραφή.
Για να γυρίσω στην κλέφτισσα, πόσα ξέρουμε για τον ρόλο των γυναικών στην Επανάσταση;
Επώνυμες γυναίκες, όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους είχαν πολυδιάστατη και καθοριστική συμβολή στον Αγώνα. Να προσθέσω ότι η Μαυρογένους υπήρξε μια από τις πιο ανιδιοτελείς προσωπικότητες της Επανάστασης και όπως πολλές άλλες αντίστοιχες προσωπικότητες πέθανε πάμφτωχη και λησμονημένη. Υπήρξε όμως και πλήθος ανώνυμων γυναικών που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Στη Μάνη, μάλιστα για παράδειγμα, οι γυναίκες κατέβηκαν με δρεπάνια στην παραλία του Διρού για να απωθήσουν τους Τούρκους εισβολείς. Εκτός από τις αγωνίστριες, υπήρχαν φυσικά και εκείνες που σήκωναν καθημερινά το βάρος μιας γεμάτης αντιξοότητες ζωής, ειδικά σε καιρό πολέμου, διατρέχοντας πάντα τον κίνδυνο να αιχμαλωτιστούν και να καταλήξουν σε σκλαβοπάζαρα και χαρέμια.
Η τελευταία μας στάση ήταν τα Δερβενάκια και αν με ρωτάς, φαινόσουν εκστασιασμένος με την τοποθεσία. Γιατί αυτό;
Έχουν κάτι δραματικό, κινηματογραφικό τα Δερβενάκια. Αδιαφορώντας για τις συμβουλές των αξιωματικών του να στήσει στρατιωτική βάση στον Ακροκόρινθο και να περιμένει την άφιξη τουρκικού στόλου για να τον ανεφοδιάζει από την θάλασσα καθώς θα κατηφορίζει την Πελοπόννησο, ο Δράμαλης ξεκινά σχεδόν αμέσως για να ανακαταλάβει την Τρίπολη. Στο δρόμο, όμως, και μέσα στο λιοπύρι του Ιούλη, ο πολυάριθμος στρατός του έβρισκε μόνο καμένη γη και φλομωμένες πηγές (ο φλόμος είναι φυτό, του οποίου η κατανάλωση προκαλεί ζαλάδα). Φτάνοντας στο Άργος, και βλέποντας τον στρατό του εξαθλιωμένο από τις κακουχίες, αποφασίζει να επιστρέψει στον Ακροκόρινθο, διαρρέοντας ταυτόχρονα στους Έλληνες μια μπλόφα, ότι σκοπεύει να συνεχίσει την κάθοδό του προς Τρίπολη, αλλά ο Κολοκοτρώνης δεν την έχαψε. Ξεκινά ο Δράμαλης να επιστρέψει, μπαίνει ανυποψίαστος στα στενά των Δερβενακίων, και πάνω που βλέπει στην έξοδο την κορινθιακή πεδιάδα να ανοίγεται μπροστά του, αρχίζει ένα άγριο τουφεκίδι από τους ταμπουρωμένους στα γύρω υψώματα Έλληνες, που κατέληξε μέσα σε λίγη ώρα στον αποδεκατισμό της τουρκικής στρατιάς, στη λεγόμενη Νίλα του Δράμαλη, όπως έμεινε γνωστή. Είναι κινηματογραφικές οι στιγμές όταν είσαι εκεί, με όλη αυτή τη θέα μπροστά σου. Σκέψου τους Τούρκους στον Ακροκόρινθο να περιμένουν αγωνιωδώς τον Δράμαλη να επιστρέψει και να ακούν ξαφνικά στο βάθος τους πυροβολισμούς, ή τον Κολοκοτρώνη να βλέπει στα Δερβενάκια να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του ο μεγαλύτερος στρατηγικός του θρίαμβος, ένας θρίαμβος που ουσιαστικά έσωσε εκείνη τη στιγμή την Επανάσταση.
Τι απέγινε ο Δράμαλης μετά από την ήττα;
Τελικά επέστρεψε κακήν κακώς με υπολείμματα της στρατιάς του στον Ακροκόρινθο, όπου πέθανε μετά από μερικούς μήνες. Άλλοι λένε από λοιμό που πλάκωσε στο κάστρο, άλλοι από τον καημό του. Τον φαντάζομαι να περνά τις τελευταίες του μέρες στις ανεμοδαρμένες επάλξεις του Ακροκορίνθου και να αγναντεύει στο βάθος τα Δερβενάκια, σκασμένος και απαρηγόρητος.
Τελικά, γιατί εδραιώθηκε στην Πελοπόννησο η Επανάσταση;
Η περιοχή ήταν υψηλής στρατηγικής σημασίας, λόγω της ορεινής μορφολογίας του εδάφους και του γεγονότος ότι είναι σαν ένα μεγάλο νησί. Βρίσκεται και σε μια απόσταση ασφαλείας από την Κωνσταντινούπολη. Επίσης, ήταν ευνοϊκή και η ιστορική συγκυρία, γιατί όταν ξέσπασε η Επανάσταση, ο Πασάς της Πελοποννήσου έλειπε στα Γιάννενα, όπου πήγε να καταπνίξει την εξέγερση του Αλή Πασά, άρα πρακτικά απουσίαζε από την Πελοπόννησο ο μεγάλος τουρκικός στρατός που θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτρέψει τους Μοραΐτες από το να ξεσηκωθούν.
Πώς προετοιμάστηκες για αυτό το τουρ;
Με αναρίθμητους φραπέδες, google maps και διάβασμα.
Με την συμμετοχή πάνω από 74 ιδρυμάτων, φορέων και εταιριών, η πρωτοβουλία «ΜΟΡΙΑΣ 21» δημιουργήθηκε από το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε με την επιστημονική τεκμηρίωση του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Τελεί υπό την αιγίδα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» και της Γενικής Γραμματείας του Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών, με στρατηγικό συνεργάτη την Περιφέρεια Πελοποννήσου και τους Δήμους Ανατολικής Μάνης, Δυτικής Μάνης, Καλαμάτας, Κορινθίων, Μονεμβασίας, Ναυπλιέων, Πύλου-Νέστορος, Τρίπολης, καθώς και με τους Δήμους Μεσσήνης, Οιχαλίας, Τριφυλίας, σε συνεργασία με την «Πρωτοβουλία 1821-2021».
