Είναι ένα απ’ τα ονόματα που έμειναν στην ιστορία. Που έγιναν “κλισέ”. Το κουτί της Πανδώρας (που ήταν πιθάρι!), ο πίθος των Δαναΐδων, ο Δούρειος Ίππος, τα ξύλινα τείχη, από κοντά και η Κερκόπορτα. Μια πόρτα που άνοιξε και μπήκαν στην Πόλη οι οχτροί…
Είναι ένα απ’ τα ονόματα που “έγιναν” ιστορία. Η πόρτα που άνοιξε (από λάθος, από χέρι προδότη;) κι εξαιτίας της η Πόλις εάλω. Κι όντως, στ’ αλήθεια άνοιξε η πόρτα. Το επιβεβαιώνουν οι ιστορικοί του σήμερα μέσ’ απ’ τις πήγες, τις μελέτες, τις έρευνές τους. Ωστόσο…
…ήταν αυτή ο λόγος που έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια του Μωάμεθ;
Απ’ το σχολείο ήδη, θυμάμαι τρεις λόγους που τελικά δεν τα κατάφεραν ν’ αντέξουν οι Βυζαντινοί την τρίτη οθωμανική επίθεση: Ο τραυματισμός του Ιουνστινιάνη (που ήλεγχε τους μισθοφόρους), ο θάνατος του Παλαιολόγου, έπειτα η Κερκόπορτα. Αυτά επιβεβαιώνει (και με τούτη τη σειρά) κι η Wikipedia. Όμως το ξέρω, δεν είναι καμιά σπουδαία απόδειξη τα λόγια μιας δασκάλας ή μιας φιλολόγου, ούτε το κείμενο μιας ερασιτεχνικής εγκυκλοπαίδειας. Τα λόγια της Αρβελέρ όμως;
Η πιο σημαντική Ελληνίδα βυζαντινολόγος, η πρώτη (και μοναδική έως τώρα) γυναίκα πρύτανης στα 700 χρόνια ζωής της Σορβόνης, είναι μάλλον ξεκάθαρη σ’ αυτό το ζήτημα:
“Κερκόπορτα; Αστεία πράγματα…“.
Και (όπως κάθε καλή καθηγήτρια οφείλει να κάνει) εξηγεί: “Ηταν χιλιάδες έξω, τα καράβια τους στον Κεράτιο, οι Γενοβέζοι έφευγαν. Τι να πεις για την Κερκόπορτα; Σε συμβολικό επίπεδο μόνο μπορείς κάτι να πεις. Αλλά είναι σαν να λέμε ότι αντί να σκοτώνονταν τρεις Τούρκοι κατά την είσοδό τους στην Πόλη, θα σκοτώνονταν δέκα αν η πόρτα ήταν κλειστή. Και λοιπόν; Αφού είχαν ανεβάσει σκάλες και έμπαιναν από όπου ήθελαν…“.
Η ιστορία λοιπόν, είναι μάλλον σαφής: Η Κερκόπορτα ΔΕΝ άλωσε την Πόλη. Η ιστορική μνήμη απ’ την άλλη, επιμένει στην ιστορία της πύλης που έμπασε μέσα τους Οθωμανούς, επιμένει στην προδοσία. Και η ερώτηση που μένει να γίνει είναι…
…γιατί;
Γιατί έχουμε ανάγκη μια ανοιχτή πίσω πόρτα, γιατί έχουμε ανάγκη έναν προδότη, γιατί αρνούμαστε στο φινάλε να παραδεχτούμε την αλήθεια: Η Πόλη έπεσε ηρωικά, χτυπημένη από ‘ναν εχθρό πολύ δυνατότερό της. Η Πόλη περνούσε παρακμή, η εκκλησία της αρνήθηκε την ένωση με τη Ρώμη (ο Γεννάδιος αναθεμάτιζε τον Παλαιολόγο που ζητούσε τη βοήθεια της Δύσης), η αυτοκρατορία δεν είχε ούτε τη δύναμη, ούτε την αίγλη της. Και μάλλον αυτό είναι που ενοχλεί. Μάλλον αυτό είναι που πεισμώνει. Μάλλον αυτό είναι που δεν χωράει στον ελληνικό νου, και του κάνει ανάγκη μια πόρτα, ένα τρικ, ένα κόλπο, ένα μυστικό κι έναν προδότη.
Είναι πάντα πιο εύκολο να φταίει κάτι άλλο. Κάποιος κρυφός εχθρός ή κάποιος πουλημένος ανάμεσά μας. Απ’ το να δεις την αλήθεια που λέει πως: “η σπουδαία πόλη, η μεγάλη αυτοκρατορία δεν είναι πια αυτό που ήταν”, είναι πιο εύκολο να κατηγορήσεις μια μπαμπέσικη αφύλακτη είσοδο. Όμως η ανάγκη δεν μπορεί να γίνει ιστορία, κι η ιστορία δεν μπορεί να μείνει στη σιωπή. Μονάχα ένας ωραίος θρύλος, για να τον λες δίπλα στο τζάκι, ανάμεσα στον Ηρακλή, το Διγενή και το Μαρμαρωμένο Βασιλιά…
