Να ‘μαστε ξηγημένοι; Άμα και θες να μάθεις ιστορία, πάρε και διάβασε ιστορία. Που δηλαδή, και πάλι σίγουρος δεν μπορείς να ‘σαι, μα τέλος πάντων, να συμφωνείς τουλάχιστον με την ιστορική κοινότητα, κι αν θες να διαφωνήσεις ύστερα, διαφώνησε.
Ωστόσο, ας είμαστε κι ειλικρινείς. Εύκολο είναι να διαβάσεις ιστορία, ξερή, σκέτη, γραμμένη μόνο με χρονολογίες και γεγονότα, χωρίς λίγη γαρνιτούρα λογοτεχνική; Οπότε, να τι σου ‘χω σήμερα εδώ: 5 βιβλία που θα σου πουν μια ιστορία, και θα σ’ ανάψουν το φιτίλι. Ύστερα μόνος σου θα μπεις να ψάξεις, να λύσεις, να μάθεις τι απ’ αυτά ήταν αλήθεια και πόσα βγάλανε απ’ το κεφάλι τους οι σπουδαίοι αυτοί γραφιάδες…
Μπαουντολίνο, του Ουμπέρτο Έκο
Όλα τα βιβλία του Ουμπέρτο Έκο είναι ένα πανηγύρι ιστορικής (και μυθιστορικής!) γνώσης, μα πιο “ιστορικό” με διαφορά ο “Μπαουντολίνο”. Απ’ την Πόλη που μόλις την κατέλαβαν οι Σταυροφόροι, στην αυλή του Φρειδερίκου Βαρβαρόσα δεκαετίες πριν. Κι από κει στις δολοφονίες αυτοκρατόρων στην Κωνσταντινούπολη ως το βασίλειο του Ιωάννη του Πρεσβύτερου (με τα εντελώς φανταστικά του πλάσματα μα τις πολύ ιστορικές αναλογίες). Ο Μπαουντολίνο προσφέρει σοβαρές βάσεις και σημαντικές αφορμές για να βουλιάξεις στη γοητεία της μεσαιωνικής ιστορίας. Φτάνει να θυμάσαι: ο Ουμπέρτο Έκο ξέρει καλά σε ποια ιστορία ρίχνει τον ήρωά του, μα πρώτ’ απ’ όλα είναι ένας υπέροχος… παραμυθάς!
Το Μέτρο του Κόσμου, του Ντενί Γκετζ
Έχεις ακούσει που λένε για “δύο μέτρα και δύο σταθμά”; Ε, μια εποχή ο κόσμος ήτανε γεμάτος από χίλια δύο μέτρα κι άλλα τόσα σταθμά, κι ο κάθε άρχοντας έκοβε, έραβε, κι έκλεβε όσο ήθελε στο ζύγι τους ανθρώπους. Και τότε, 20 χρόνια πριν τη Γαλλική Επανάσταση, ένας λόγιος – φιλόσοφος – μαθηματικός, αναλαμβάνει το πιο αδιανόητο έργο. Είναι ο Κοντορσέ, ο “γενικός επιθεωρητής νομισμάτων” του Παρισιού, και θέλει να καθιερώσει μέτρα γι’ απόσταση, για βάρος και για νομισματικής αξία, για όλους ίδια! Θα τα καταφέρει; Δεν θα μάθεις ποτέ αν δεν διαβάσεις το βιβλίο του Ντένι Γκετζ. Ένα “μυθιστόρημα” που, και μόνο του να το διαβάσεις, την ιστορία κράτα τη. Κι αν θες να συμπληρώσεις λεπτομέρειες, άνοιξε τα βιβλία με τις πηγές…
Τα Σταφύλια της Οργής, του Τζον Στάινμπεκ
Η Αμερική της Μεγάλης Ύφεσης, δεν απεικονίστηκε ποτέ κι ούτε ποτέ θ’ απεικονιστεί καλύτερα, απ’ όσο στα “Σταφύλια” του Στάινμπεκ. Η φάπα που άφησε βαθιά και μόνιμα σημάδια στο “άγιο” προφίλ του καπιταλισμού, η ίδια φάπα που σάρωσε, που γκρέμισε, που τσαλαπάτησε τους ανθρώπους και τις ζωές τους. Κι ωστόσο, η οικογένεια Τζόουντ πρέπει να επιβιώσει. Η οικογένεια Τζόουντ έχει μια μάνα που την κρατά ενωμένη, κι έχει αποφασίσει να παλέψει για το φαΐ της. Η οικογένεια Τζόουντ δεν υπήρξε στ’ αλήθεια, μα υπήρξε χίλιες, κι εκατομμύρια φορές στην Αμερική του ’30. Κι ίσως διαβάζοντάς τη δεν πρόκειται να μάθεις “πραγματικά περιστατικά”, αλλ’ αν θες την αλήθεια για κείνη την Αμερική, ολάκερη κρύβεται μέσα σ’ αυτές τις σελίδες. Ίσως ηθογραφία πιο πολύ από ιστορία, μα μερικές φορές, έχει πραγματική σημασία η διαφορά τους;
Πυραμίδα 67, του Ρένου
Όσα και να ‘χεις να του σούρεις (πως ήταν γραφικός, κι εγωιστής, και υπερόπτης), ο Ρένος ο Αποστολίδης, δεν γίνεται να μην παραδεχτείς πως είχε θάρρος κι ανθρωπιά. Κι αυτό το θάρρος κι η ανθρωπιά του, γέννησαν μια γενναία απόφαση κι ένα βιβλίο που σου γρατζουνάει το δέρμα: “…ἀπὸ ἔναν στρατιώτη ποὺ μετέσχε ἐπὶ διόμισυ χρόνια σ’ ὅλες τὶς βασικὲς μάχες Γράμου καὶ Βίτσι, ἀποφασισμένος νὰ μὴ ρίξῃ οὔτε μία σφαίρα κατὰ ἀνθρώπου γιὰ πολιτικὲς ἰδέες“. Κι αφού δεν έριχνε, έγραφε. Κι αυτό το βιβλίο για τον εμφύλιο, χωρίς καλούς, χωρίς κακούς, τοποθετεί την πρώτη μεγάλη αλήθεια που πρέπει να δεχτείς αν θες να μελετήσεις τον εμφύλιο: “Σκεφτόμαστε τη μάνα του, και κλαίγαμε…” Κάποιοι μίλησαν για ένα ελληνικό “Αποκάλυψη Τώρα!”. Δεν έχω τρόπο να διαφωνήσω…
Η Φάρμα των Ζώων, του Τζορτζ Όργουελ
Ένα σπουδαίο, δυνατό άλογο. Μια κατσικούλα σοφή μα αδύναμη. Ένα κοράκι ύποπτο, μια γάτα πονηρή, ένας γαϊδαράκος, πρόβατα, κότες και… τα γουρούνια! Τα πιο έξυπνα ζώα μιας φάρμας που έκανε επανάσταση. Οι αρχηγοί μιας επανάστασης που θα μπορούσε να ‘ναι η πιο πετυχημένη όλου του κόσμου. Μα ο γέρο-Στρατηγός πέθανε νωρίς, κι ο Χιονάτος εξαφανίστηκε, κι ο Ναπολέοντας κυριαρχεί για το καλό των ζώων, κι όλο αρχίζει να θυμίζει άνθρωπο… Ο πιο σίγουρος τρόπος να μάθεις τη σταλινική Ρωσία (όσα ήταν, μα κι όσα θα μπορούσε ίσως να γίνει άμα δεν ήτανε σταλινική), είναι ένα παραμύθι για μια Φάρμα και τα ζώα της. Ή τέλος πάντων, έτσι νομίζω…
