Όταν σου λέγαν στο σχολείο για τους πολέμους της Ελλάδας, σίγουρα θα σου είπαν και για τους φιλέλληνες. Γι’ αυτούς τους ξένους που αγάπησαν την ιδέα, που λυπήθηκαν το λαό, που ζήτησαν με κείμενα, με πίνακες, με τραγούδια και ποιήματα το νέο ελληνικό κράτος.
Ωστόσο, όταν ακούς φιλέλληνας, πού πάει το μυαλό σου; Σε δυο ονόματα συνήθως: ή ο Μπάιρον που ήρθε και πέθανε στο Μεσολόγγι, ή ο Ντελακρουά που ζωγράφισε τη Γαλλίδα ελευθερία αλλά και τη Σφαγή στη Χίο.
Φιλέλληνες ωστόσο υπήρξαν κι άλλοι. Κι εδώ από κάτω, σου ‘χω 5, που τ’ όνομά τους το ξέρεις γιατί ζει λαμπρό στη μνήμη των ανθρώπων, μα ίσως να μην ξέρεις ότι αγάπησαν τη χώρα αυτή που ζούμε, και πόνεσαν πολύ για τις θυσίες των ανθρώπων της!
Βίκτωρ Ουγκώ
Ο πιο σημαντικός συγγραφέας της γαλλικής λογοτεχνίας, κι ο άνθρωπος που υπογράφει τους “Άθλιους”, το (κατά την ταπεινή μου γνώμη) καλύτερο βιβλίο που γράφτηκε ποτέ, ήταν ο πιο “ισορροπημένος” φιλέλληνας του λογοτεχνικού κόσμου. Δεν βιάστηκε να βουτήξει στη μόδα της ποίησης υπέρ των Ελλήνων του ’21, μα ούτε και περίμενε τ’ αποτελέσματα του πολέμου για να πάρει θέση υπέρ των νικητών. Ήταν 1826 όταν η Πτώση του Μεσολογγίου θα φέρει δάκρυα στο μάτι της πνευματικής Ευρώπης, κι ο σπουδαίος Γάλλος θα υποκύψει φορτισμένος στη μισητή του “ποίηση της επικαιρότητας”. Τα “Κεφάλια στο Σεράι” μοιρολογούν πατώντας στα δημοτικά τραγούδια μας, κι ύστερα τα “Ανατολικά” βάζουν για πάντα τον Ουγκώ στην πρώτη γραμμή αυτών που πήραν σ’ έναν δίκαιο πόλεμο, τη θέση του αδύναμου.
Αλεξάντερ Πούσκιν
Η πιο σπουδαία πένα της ρωσικής ποίησης, ο άνθρωπος που “δημιούργησε τη νέα ρωσική λογοτεχνία”, διαβάζει Μπάιρον, θαυμάζει τις επαναστάσεις του 1800, συγκρούεται με την αυλή του Τσάρου και δέχεται τη σημαντική βοήθεια του Καποδίστρια! Φήμες λένε πως έγινε “Φιλικός”. Το σίγουρο είναι πως αγαπούσε την αρχαιοελληνική Ελλάδα. Θα ‘ταν λοιπόν φιλέλληνας και δίχως πόλεμο – επόμενο να στέκεται στο πλευρό της ελληνικής επανάστασης, και πολύ λογικό να τη βλέπει ντυμένη με τη γοητευτική αύρα, την ιερή παλικαριά του αρχαίου πνεύματος. Και να της γράφει, πότε συγκαλύπτοντας τα νοήματά του για να περάσει την τσαρική λογοκρισία, και πότε θαρραλέα και πεντακάθαρα: “Χώρα ηρώων και θεών, σπάσε τα βάρβαρα δεσμά σου…“.
Πέρσι Σέλλεϋ
Δεν έκανε τεράστιο λογοτεχνικό όνομα όσο ζούσε, και δεν έζησε πολύ (πνίγηκε στα 30 του!). Αλλά. Πρώτον, παθιασμένος και επιρρεπής στα “ερωτικά πάθη”, ο σύζυγος της Μαίρη Γκόντγουιν (που έγραψε το “Φρανκενστάιν”!) υπήρξε διάσημη σκανδαλιστική περσόνα του καιρού του. Δεύτερον, σήμερα θεωρείται και δικαίως το απόλυτο νούμερο δύο της ρομαντικής ποίησης, πίσω μονάχα από το φίλο του το Μπάιρον. Αυτή λοιπόν η αμφιλεγόμενη περσόνα με το μεγάλο παραγνωρισμένο (τότε) ταλέντο, θα γράψει ένα ποίημα με τίτλο “Ελλάς”, και στον πρόλογό του θα παραδεχτεί αυτό που είναι καλό να ξέρουν όλοι οι άλλοι, μα εμείς (ας το παραδεχτούμε, είναι) καλύτερα να μην το ξέρουμε: “Όλοι είμαστε Έλληνες. Οι νόμοι μας, η φιλολογία μας, η θρησκεία μας, οι τέχνες μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα. Γιατί, χωρίς την Ελλάδα […] θα ήμαστε ειδωλολάτρες και άγριοι“.
Τόμας Τζέφερσον
Η (υπέροχη) “Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ” φέρει την υπογραφή του. Το όνομά του φιγουράρει τρίτο στη λίστα με τους προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Τζέφερσον υπήρξε μια τεράστια προσωπικότητα, κι αφού ο Κοραής είχε την τύχη να τον γνωρίσει στο Παρίσι, εκμεταλλεύτηκε αυτή τη γνωριμία για να ζητήσει την επικοινωνιακή βοήθεια της Αμερικής. Ο Τζέφερσον απάντησε, με μια επιστολή γεμάτη σεβασμό προς τον Κοραή, προς την επανάσταση, προς την ιδέα της ελευθερίας. Μια επιστολή γεμάτη συμβουλές, από το λόγιο της επιτυχημένης επανάστασης κι ενός νέου κράτους που κοιτούσε (ακόμα τότε) με όνειρα δικαιοσύνης το μέλλον, στο λόγιο της επανάστασης που ακόμα έσταζε αίμα κι ενός νέου κράτους που ούτε καν μπουσουλούσε. Δεν ήταν όσα του ζητούσε ο Κοραής, κι ίσως ο Τζέφερσον μπορούσε να προσφέρει περισσότερα, όμως το σίγουρο είναι πως ένας άνθρωπος μ’ εξασφαλισμένη υστεροφημία, μπήκε στον κόπο να νοιαστεί και να προσφέρει αναλυτικές συμβουλές που… Διάολε, αν τις είχαμε ακούσει…
Χένρυ Μίλλερ
Ο πιο απαράδεκτος τύπος στα χρονικά της αμερικανικής λογοτεχνίας, ο Μίλλερ του “Καρκίνου” και του “Αιγόκερω”, είναι επίσης κι ο Μίλλερ του “Μαρουσιού“. Ο συγγραφέας που λάτρεψε το Παρίσι, κράτησε μια θέση στην (έξω) καρδιά του, για την Ελλάδα, το Μαρούσι και τον Κολοσσό του (το Γιώργο Κατσίμπαλη). Επειδή λοιπόν ο φιλέλληνας δεν είναι μόνο του ’21 δημιούργημα, κι ούτε ζει μόνο στον πόλεμο και στο κακό, του Μίλλερ του ανήκει αυτός ο τίτλος. Γιατί είδε την Επίδαυρο σαν μουσική του Μότσαρτ, και γιατί είδε την Ελλάδα σαν τόπο για να ζεις (κι ας μην ανήκεις), ή για ν’ ανήκεις (κι ας μη ζεις). Χένρυ, απίθανο ρεμάλι, καλώς όρισες!
Υ.Γ. Σήμερα που δεν είναι δικό μας το αίμα κι η επανάσταση, μήπως είναι ώρα εμείς να γίνουμε οι “φιλέλληνες” της Συρίας, του Κουρδιστάν, της Χιλής κι όσων παλεύουν να ‘ναι ελεύθεροι;
