Συνήθως, όπου ακούς “θεωρία συνωμοσίας” στη λογοτεχνία, κόψε πέρα. Ή τέλος πάντων κάτσε, αλλά να ‘χεις κατά νου ότι αυτό που θα διαβάσεις θα ‘ναι μάλλον πολλή ατμόσφαιρα, μυστήριο, μυστικά και τρεχάλα – σαν να λέμε, δεν θα σου αλλάξει και τον κόσμο σου. Κώδικες, ζωγράφοι, δισκοπότηρα, μυστικά τάγματα που ελέγχουν τον κόσμο… Ναι, το παραδέχομαι, αυτό θέλω να πω: “Περί Νταν Μπράουν πρόκειται κύριε, δεν είναι πια κι Ουμπέρτο Έκο!“. Μόνο που να, υπάρχει κι ένα βιβλίο με “θεωρίες συνωμοσίας” που είναι. Ουμπέρτο Έκο, εννοώ. Κι επίσης, αριστούργημα!
Πέρασαν 8 χρόνια απ’ τον καιρό που ο Ιταλός ενθουσίασε την παγκόσμια λογοτεχνία, μ’ εκείνο το “αστυνομικό” που στην πραγματικότητα ήταν φιλοσοφική πραγματεία πάνω στα μοναστικά τάγματα και την ιερά εξέταση (αυτό που όλοι ξέρουμε ως “Όνομα του Ρόδου”). Κι όταν πια ξαναγύρισε με νέο μυθιστόρημα, αυτό πατούσε στο ίδιο σπουδαίο κόλπο, με την ίδια επιτυχία του πρώτου (αν όχι μεγαλύτερη): πήρε ακόμα ένα “βίπερ” είδος, και του φόρτωσε γνώση, φιλοσοφική σκέψη και ειρωνικό χαμόγελο. Ήταν το “Εκκρεμές του Φουκώ”, το κορυφαίο βιβλίο “συνωμοσίας” που είδε ποτέ το φως των εκδόσεων!
“Είναι απλό” απαντούσε ο Μπέλμπο. “Αν οι Ναΐτες, οι πραγματικοί εννοώ, άφησαν κάποιο μυστικό και θέσπισαν μια συνέχεια, θα πρέπει να τα αναζητήσουμε στους χώρους όπου θα μπορούσαν ευκολότερα να υπάρξουν οι απομιμήσεις τους […] Και πού θα μπορούσε να κρυφτεί καλύτερα ο αληθινός Ναΐτης αν όχι μέσα στο πλήθος από τις καρικατούρες του;”
Ένας φοιτητής με πτυχιακή εργασία για τους Ιππότες του Ναού, ένας επιμελητής βιβλίων κι ένας συνάδελφός του Καβαλιστής. Ο Καζαουμπόν, ο Μπέλμπο κι ο Ντιοταλέβι. Οι τρεις τους, με αφορμή το βιβλίο ενός τύπου ονόματι Αρντέντι, κατασκευάζουν τη δική τους θεωρία συνωμοσίας. Στην αρχή είναι ένα παιχνίδι. Ύστερα οι συνδέσεις γίνονται περισσότερες, το κυνήγι τους γίνεται γοητευτικότερο, κι οι τρεις σύντροφοι αρχίζουν να μπλέκουν στα δίχτυα του ίδιου του αστείου τους. Τότε κάνει την εμφάνισή του και το πραγματικό μυστικιστικό τάγμα…
Αυτό που μόλις διάβασες, είναι μια πρόχειρη, τσαπατσούλικη περίληψη μιας ιστορίας φίσκα στο ζουμί και την πληροφορία. Κι αυτή η περίληψη, έτσι απλοϊκή και βιαστική που είναι, μπορεί να σε κάνει να πιστέψεις πως το βιβλίο του Έκο είναι άλλη μια ιστορία γεμάτη σασπένς, μυστήρια κι απόκρυφο κυνηγητό. Ακριβώς αυτή είναι κι η καλύτερη απόδειξη της μαστοριάς αυτού του ακαδημαϊκού και λογοτεχνικού γίγαντα. Οποιοσδήποτε άλλος, πατώντας πάνω σ’ αυτή την πλοκή, θα έπλεκε μιαν ατμοσφαιρική μυθιστορία (ίσως χωρίς έρωτες μα) γεμάτη κωδικούς και διασκεδαστική σημειολογία. Ο σημειολόγος Έκο απ’ την άλλη, σε βυθίζει στη σαγήνη του μεσαιωνικού αποκρυφισμού, αλλ’ αφήνει τη δράση και το σασπένς να χάσουν το παιχνίδι από τη σκέψη, τη γνώση, την απόλαυση ενός καλοστημένου αστείου.
“…Αλλά το ψηλά είναι καλύτερα από το χαμηλά, γιατί αν σταθείς ανάποδα, το αίμα θα σου κατέβει στο κεφάλι, γιατί τα πόδια βρομούν ενώ τα μαλλιά μυρίζουν λιγότερο, γιατί είναι καλύτερο ν’ ανέβεις σ’ ένα δέντρο για να μαζέψεις φρούτα από το να καταλήξεις χώμα να παχαίνεις τα σκουλήκια […] γι’ αυτό το επάνω είναι αγγελικό και το κάτω διαβολικό…”.
Αυτό είναι στην πραγματικότητα το “Εκκρεμές”. Ένα τεράστιο αστείο που έγινε ξαφνικά πολύ σοβαρό. Ένα ταξίδι στη μεσαιωνική θρησκευτική ιστορία, όσο και σ’ εξωτικές τελετές της Βραζιλίας. Φανταστικά επαγγέλματα (ο “Σαμ Σπέιντ” των βιβλίων) κι εκδοτικά κόλπα (αφεντικό με δύο εκδοτικούς οίκους, παίρνει χρήματα από παλαβιάρηδες συγγραφείς απόκρυφης αλήθειας του ενός, για να χρηματοδοτεί τις σοβαρές εκδόσεις του άλλου). Μα πάνω απ’ όλα, πάνω απ’ τους χαρακτήρες, την πλοκή, πάνω απ’ την ίδια την κατασκευασμένη συνωμοσία, ένα πανηγύρι γνώσης και μια παρακίνηση σκέψης.
Όχι, το “Εκκρεμές” δεν είναι ένα ξεκούραστο βιβλίο. Είναι ένα βιβλίο που σου λέει τα παραμύθια του, σαν κι εκείνο τον παππού που “ήξερε πολλά”. Και πράγματι, ο παππούς Ουμπέρτο ήξερε πάρα πολλά. Όμως απ’ όλα τούτα που θα μάθεις, σ’ αφήνει να διαλέξεις μόνος σου ποια θ’ αναζητήσεις και ποια θ’ αφήσεις γι’ άλλη φορά. Αν θα ψάξεις τους Ναΐτες ή τους Ασασίνους (που τόσο άσπλαχνα τους έβαψε με άσπρο και με μαύρο το Assasin’s Creed). Αν θα ψάξεις την Καμπάλα ή το Ερπετό Κουνταλίνι. Αν θα σ’ απασχολήσουνε τα Σεφιρότ, το Δέντρο της Ζωής που μοιάζει με κινητήρα αυτοκινήτου, ή το ίδιο το Εκκρεμές του Φουκώ που άθελά του μπλέχτηκε σ’ αυτή την ιστορία.
Ο,τι και να σ’ απασχολήσει, να θυμάσαι: σκοπός ενός βιβλίου, είναι να σου ανοίξει τους ορίζοντες. Και κάτω απ’ αυτό τον ορισμό, το “Εκκρεμές” είναι ένα απ’ τα καλύτερα βιβλία που γράφτηκαν ποτέ! Άνοιξέ το, και θα με θυμηθείς (μέχρι να με ξεχάσεις, βρεγμένος απ’ τις τόσες σταγόνες ενός ολάκερου λογοτεχνικού ωκεανού). Άνοιξέ το, και μακριά από συνωμοσίες! Άνοιξέ το…
Έτσι έγινε και είδα το Εκκρεμές.
