Το κόλπο το ανακάλυψε η Πυθία για να γλιτώνει το ξύλο όταν δεν έβγαινε η “μαντεψιά” της. Ύστερα το πήραν αγκαλιά κι αλά μπρατσέτα οι πολιτικοί άνδρες της γης και το ‘καναν επιστήμη. Σήμερα είναι κοινή γνώση (αλλά παραμένει παγίδα): υπάρχουν φράσεις που μπορούν να σημαίνουν κάτι, και ταυτόχρονα (μ’ ένα κόμμα ή με μια αλλαγή στον τόνο) να σημαίνουν το ακριβώς αντίθετο!
Ωστόσο, το παράδοξο εδώ έχει ως εξής: υπάρχουν και 3 περίφημες φράσεις με (και καλά!) διπλή σημασία, που στην πραγματικότητα έχουν μόνο μία. Μία. ΜΙΑ. Κι αυτό δεν το υποστηρίζω εγώ, αλλά η ελληνική γλώσσα. Κατέβα πιο κάτω και θα καταλάβεις.
Υ.Γ. Καθότι δεν είμαι και φιλόλογος, κι επειδή το σάιτ είναι “άποψης και διαλόγου”, αν κάποιος κυρ καθηγητής έχει ενστάσεις με τα παρακάτω, παρακαλείται ν’ ανοίξει κουβέντα στα σχόλια. Ή, ας σωπάσει για πάντα!
Ήξεις αφήξεις (δεν θέλω) ου, εν τω πολέμω θνήξεις
Ο μεγάλος σταρ των διπλόσημων φράσεων, έγινε κλισέ που το απαντάς απ’ την πολιτική ως το ποδόσφαιρο. Αλλά καθώς φαίνεται, και πολύ χαλιέμαι που το λέω, ο “βασιλιάς” πρέπει να ‘ναι γυμνός! Η φράση πιθανώς, έτσι κι αλλιώς δεν βγήκε ποτέ στα ελληνικά από στόμα Πυθίας. Βγήκε μάλλον στα λατινικά από στόμα μεσαιωνικής Σίβυλλας (Ibis redibis numquam per bella peribis). Ακόμη κι αν πιστέψει κανείς την ελληνική της προέλευση ωστόσο, δεν γίνεται να έχει “διπλή σημασία”. Γιατί; Γιατί όπως ο Ράλλης, έτσι και τα ψιλούμενα φωνήεντα δεν θέλουν “ου”.
Εξηγούμαι: στην “πρώτη σημασία” της φράσης, όλα είναι εντάξει. Ήξεις, αφήξεις ου, εν τω πολέμω θνήξεις. Η “δεύτερη σημασία” ωστόσο (Ήξεις, αφήξεις, ου εν τω πολέμω θνήξεις) έχει θεματάκι, καθώς το “ου” (που ακολουθείται από το “εν”) θα έπρεπε να είναι… “ουκ“! Αντίθετα, στην πρώτη σημασία του, δεν μπορεί να είναι ουκ, αφού το “ου” ακολουθείται από κόμμα και πηγαίνει στο “αφήξεις” και όχι στο “εν”. Οπότε, μία η σημασία του χρησμού, κι ο στρατιώτης έζησε μόνο αν άκουσε το “κάπα”.
Πίστευε και μη (;) ερεύνα!
Είναι μια απ’ τις πιο διάσημες θρησκευτικές εκφράσεις, παρότι δεν υπάρχει σε κανένα Ευαγγέλιο. Πιθανώς δημιουργήθηκε το μεσαίωνα (μια εποχή με πολύ συγκεκριμένη άποψη για την πίστη και την έρευνα!), αλλά στις μέρες μας χρησιμοποιείται συχνά ως όπλο σε “θρησκευτικούς καβγάδες”. Κι ενώ η απάντηση του μέσου “πιστού” θα μπορούσε να είναι: “Μα αυτό δεν υπάρχει πουθενά γραμμένο!”, εκείνος προτιμά να πει: “Μα δεν βάζεις σωστά το κόμμα. Είναι: Πίστευε και μη, ερεύνα!“.
Δεν είναι έτσι. Και δεν είναι έτσι, γιατί ο “πιστός” μας μεταφράζει λανθασμένα αυτό που λέει σε: Να ερευνάς, είτε πιστεύεις είτε όχι. Όμως αυτή η φράση στην καθαρεύουσα θα ήταν είτε: “Πίστευε ‘Η μη, ερεύνα“, είτε: “Πιστεύσαντες και μη, ερευνάτε!“. Το “Πίστευε και μη”, από μόνο του δεν στέκει. Δεν μπορείς να κάνεις και ταυτόχρονα να μην κάνεις ένα πράγμα. Δεν είναι ζήτημα πίστης, είναι ζήτημα καλών ελληνικών. Κατά τα άλλα, εσύ ερεύνα! Και πήγαινε στην ευχή του Θεού…
Άλογα… πράσσειν;
Ομολογώ και καταθέτω: Έχω στηρίξει το “πράσσειν άλογα” σε άρθρο μου εδώ μέσα! Παρόλα αυτά, καθώς φαίνεται, το “λάθος” με τα πράσινα αλογάκια τελικά δεν ήτανε και τόσο λάθος. Κι αυτό υποστηρίζεται από μια σειρά πολύ συγκεκριμένα επιχειρήματα:
- Σε κανένα αρχαίο κείμενο δεν συναντά κανείς τη φράση “πράσσειν άλογα”.
- Παροιμίες για “παράλογα”, ανύπαρκτα πράσινα ζώα, υπάρχουν και σε άλλες γλώσσες. (Γυρίζει για πράσινα άλογα λένε οι Ρουμάνοι, Πιο παράξενο κι από πράσινο σκύλο, λένε οι Ισπανοί, Τον έκανα να βλέπει πράσινα ποντίκια λένε οι Ιταλοί κ.ο.κ.).
- Υπάρχει παροιμία πριν τη σφαγή της Χίου, γραμμένη σε ταξιδιωτικό έργο του Άγγλου Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ, που αναφέρει πως: “Συναντάς ευκολότερα πράσινο άλογο (green horse!) παρά φρόνιμο Χιώτη”.
- Όπως λέει κι ο (ξανά πολύ καλά διαβασμένος) Σαραντάκος, υπάρχει γνωστό “πράσινο” άλογο στην παγκόσμια γραμματεία: το άλογο του θανάτου στην Αποκάλυψη του Ιωάννη.
- Η ελληνική φράση “πράσινο χαβιάρι” (απάτη, φύκια για μεταξωτές κορδέλες) ήδη βάφει πράσινο το αδύνατο, την απάτη. Και για να μη λες ότι κατέβασα τη φράση απ’ το κεφάλι μου, τσέκαρε τους στίχους από τούτο:
Οπότε, με μικρή επιφύλαξη παραδέχομαι: ούτε “διπλή σημασία” υπάρχει στα άλογα, ούτε σωστό είναι το “πράσσειν”. Τα άλογα είναι ΠΡΑΣΙΝΑ, τιμή τους και καμάρι τους!
