Η πρώτη σκέψη, διαβάζει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Μια σειρά από φόνους, κι ένας καλόγερος με σερλοκχολμικά χαρακτηριστικά (ψηλόλιγνος, με αετίσια μύτη και μάτια ενεργητικά και δραστήρια). Η δεύτερη σκέψη, τραβάει την κουρτίνα των φόνων και σου αποκαλύπτει πίσω της μια μεσαιωνική νουβέλα. Μια αφήγηση που σε μπάζει με λογοτεχνική μαστοριά στον κόσμο της “μαύρης εποχής” – εκεί που η γυναίκα κι η περιέργεια είναι αμαρτήματα και που ο Θεός είναι μέγας ιεροεξεταστής. Κι αν κάνεις αυτή τη δεύτερη σκέψη, μοιραία πια θα φτάσεις και στην τρίτη: το “Όνομα του Ρόδου” είναι ο πιο γοητευτικός τρόπος να βάλεις το μυαλό σου στα σοκάκια της φιλοσοφίας!

Κάπως έτσι, μ’ αυτό το πρώτο μυθιστόρημά του ο Έκο μπήκε με αέρα στο ψηλότερο ράφι των “γραφιάδων” της λογοτεχνίας. Όχι δηλαδή μονάχα πάνω απ’ το Νταν Μπράουν και το Μάσσιμο Μανφρέντι, αλλά πάνω απ’ τον Κόναν Ντόιλ, ακόμα κι απ’ τον Τόλκιν.

Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος.

Εν αρχή λοιπόν, στην πρώτη φράση ενός βιβλίου γεμάτου μοναχούς, έχουμε “Ευαγγέλιο”. Όχι όποιο κι όποιο Ευαγγέλιο βέβαια, αλλά το ποιητικό Ευαγγέλιο του Ιωάννη. Κι αυτές οι “δανεικές” πρώτες σειρές γίνονται ένας εξαίρετος προθάλαμος για τον αναγνώστη που, χωρίς να το καταλάβει έχει ήδη γνωρίσει το πιο εμφανές ταλέντο ενός συγγραφέα γεμάτου τέτοια: ο Έκο δεν σου διηγείται μια ιστορία, χτίζει μια ιστορία γύρω σου!

Πρώτη Ημέρα

Απόδειπνο

Ο τρόπος με τον οποίο ταξιδεύεις στο μεσαίωνα, είναι από μόνος του ένα πολύ πετυχημένο σεμινάριο γραφής. Απ’ τα κεφάλαια που χωρίζονται με βάση τις “εκκλησιαστικές ώρες”, κι απ’ τις δολοφονίες που “κουμπώνουν” στις σφραγίδες της “Αποκάλυψης του Ιωάννη”, ως τα λατινικά που κάθε τόσο παραθέτει (ενώ θα μπορούσε να τα ‘χει… μεταφρασμένα), ο Έκο φροντίζει να διατηρεί ζωντανή γύρω σου τη μεσαιωνική εποχή. Όχι όμως την ηρωική πλευρά που διαλαλούν τα ρομαντικά έπη. Ο μεσαίωνας του “Ρόδου” δεν έχει ιπποσύνη, ξόρκια και υψηλά ιδανικά. Έχει τη γυναίκα να σημαίνει διάβολο, το γέλιο και την περιέργεια να ισούνται μ’ αμαρτία. Είναι αληθινός, πράγμα πολύ λογικό αφού ο συγγραφέας του ξέρει πολύ καλά για τι πράγμα μιλάει. Όλα αυτά ήταν (λίγο-πολύ) η πανεπιστημιακή διατριβή του!

Η μεγάλη, η πραγματική μαστοριά του Ιταλού ωστόσο, δεν είναι η ατμόσφαιρα. Είναι ότι δεν αρκείται στην ατμόσφαιρα. Δεν γράφει ένα μπεστ σέλερ που σε ρουφάει για να σε διασκεδάσει, αλλά χρησιμοποιεί το μαγνητισμό των εικόνων του για να σε βοηθήσει να βρεις τον πραγματικό στόχο του βιβλίου.

“Για να μαρτυρήσω την αλήθεια”, απάντησε ο Γουλιέλμος. “Η αλήθεια θα μας κάνει ελεύθερους”.

“Ε, όχι!” ξέσπασε τη στιγμή εκείνη ο Ιωάννης Νταλμπένα. “Εδώ δεν πρόκειται για την αλήθεια που μας κάνει ελεύθερους, μα για την υπέρμετρη ελευθερία που θέλει να γίνει αληθινή”.

Κι ο στόχος αυτός (ας μου επιτρέψει ο Ουμπέρτο να κάνω τη μαντεψιά μου) είναι να τρυπώσει στο νου σου η αρχή της φιλοσοφικής σκέψης. Ο προβληματισμός!

Είναι η ελευθερία κι η αλήθεια, είναι η πίστη κι η θρησκεία, είναι η λογική κι η ηθική, στο τέλος-τέλος είναι το σωστό και το λάθος. Όλα τα κομμάτια της ιστορίας, το “αστυνομικό μυστήριο”, η “διαπραγμάτευση περί δόγματος”, το “δικαστικό δράμα”, όλα λειτουργούν με σκοπό να φτάσεις στα ερωτήματα και να ψάξεις τις απαντήσεις. Ν’ αμφισβητήσεις, όχι απαραίτητα όσα πιστεύεις (ή δεν πιστεύεις), αλλά τον τρόπο με τον οποίο τα πιστεύεις. Να δεις το παράλογο που βαφτίζεται ηθικό και να σκεφτείς αν σήμερα που οι μεσαίωνες τελειώσανε (;), συμβαίνει το ίδιο. Και τελικά, κλείνοντας το βιβλίο, διαβάζοντας την τελευταία γραμμή “stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus*“, να ‘σαι πλήρης, να ‘σαι ευχαριστημένος, μα να ‘χεις δει και στο μυαλό σου, ένα ή περισσότερα παράθυρα ν’ ανοίγουν.

Με δυο λόγια, θες τον πιο σημαντικό λόγο για να διαβάσεις το “Όνομα του Ρόδου”; Μόλις το τελειώσεις, θα είσαι ένας χορτάτος αναγνώστης και σίγουρα ένας καλύτερος άνθρωπος!

*Το παλαιό ρόδο υπάρχει μόνο ως όνομα, κρατάμε γυμνά ονόματα.

Υ.Γ. Ο Ζαν Ζακ Ανώ μετέφερε το βιβλίο στο σινεμά, με πρωταγωνιστή τον εξαιρετικό Σον Κόνερι. Ωστόσο, ο Έκο απογοητεύτηκε τόσο απ’ την (ομολογουμένως) βιαστική κι επίπεδη σκηνοθεσία του Ανώ, που αποφάσισε να μην επιτρέψει άλλο βιβλίο του να μεταφερθεί στο σινεμά. Κάπως έτσι, αρνήθηκε την πρόταση του Στάνλεϊ Κιούμπρικ για το “Εκκρεμές του Φουκώ”. Κι ο κόσμος, ίσως έχασε έτσι μια απ’ τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Γιατί ρε Ανώ;

Το “Όνομα του Ρόδου” κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις Ψυχογιός κι αν θες να το διαβάσεις το βρίσκεις εδω.