Ναι, ναι, έπεσα πάλι στην παγίδα ν’ ασχοληθώ με τον βασικότερο λόγο για τον οποίο θα μας κοροϊδεύουν οι επόμενες γενιές αυτού του κόσμου. Οι προηγούμενες γενιές αμφισβήτησαν το ρατσισμό, τις διαφυλετικές διαφορές και το αλάθητο του Πάπα, κι η δικιά μας αμφισβητεί ότι η γη είναι στρογγυλή. (Και τα εμβόλια, θα το πιάσουμε αυτό το θέμα άλλη φορά). Ωραία…
Ωστόσο, επειδή η βλακεία είναι κολλητική (και το εμβόλιο δεν δουλεύει με το σύστημα παιδείας που έχουμε στην Ελλάδα), αποφάσισα ν’ αναλάβω δράση. Λοιπόν, 4 πειράματα, τα έκαναν 4 (σπουδαίοι) άνθρωποι πριν ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΑ ΧΡΟΝΙΑ, κι άρα είναι εύκολα, τα κάνεις κι εσύ στο σπίτι σου. Εμπιστεύεσαι μόνο τις αισθήσεις σου; Πολύ ωραία, για έλα δω…
Η γη είναι σφαίρα: Το Καράβι του Πυθαγόρα
Ο Πυθαγόρας ήταν παράξενος άνθρωπος. Και με το παράξενο εννοώ: μυστικιστής, θεόμουρλος, και πιθανότατα η μεγαλύτερη διάνοια της εποχής του. Με τη σφαιρικότητα της γης ωστόσο, δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα. Γι’ αυτόν το ζήτημα ήταν απλό, κι επειδή δεν τον πολυένοιαζε να τον πουν τρελό, ήταν λιτός και δωρικός: είναι σφαίρα!
Πού στήριζε ωστόσο ο Πυθαγόρας την πελώρια βεβαιότητά του; Λοιπόν, τη στήριζε σε μια πολύ απλή -όσο και πανέξυπνη- παρατήρηση. Όταν ένα καράβι φεύγει από σένα, θα το δεις να χάνεται στον ορίζοντα. Όμως δεν θα το δεις να χάνεται ολόκληρο (να μικραίνει, να μικραίνει, μέχρι τελικά να μη φαίνεται). Θα δεις πρώτα το κάτω μέρος του να εξαφανίζεται και σιγά σιγά να σβήνει απ’ τα μάτια σου και το πάνω. Γιατί; Καμπύλη, αδερφέ…
Η γη είναι Σφαίρα: Το Πηγάδι του Ερατοσθένη
Ο Ερατοσθένης που λες, έζησε στην Αλεξάνδρεια τον 3ο αιώνα π.Χ. Δηλαδή την εποχή που δεν υπήρχε ίντερνετ, ούτε τηλεόραση, ούτε ραδιόφωνα, ούτε οι Η.Π.Α., ούτε η Σοβιετική Ένωση, ούτε η ΝΑΣΑ κι όλοι οι άλλοι συνωμότες που μας κρύβουν την αλήθεια. Υπήρχε όμως η Αίγυπτος και είχε ένα πηγάδι. Όχι κάποιο σπέσιαλ πηγάδι – ένα κλασικό, συνηθισμένο πηγάδι γεμάτο με νερό και χαμένα αντικείμενα. ΑΛΛΑ. Σ’ αυτό το κατά τ’ άλλα απόλυτα συνηθισμένο πηγάδι, συνέβαινε το εξής μικρό θαύμα (;). Κάθε χρόνο, την 21η Ιουνίου (που τότε δεν την έλεγαν 21η Ιουνίου, αλλά αυτό δεν την εμπόδιζε να είναι η μέρα του θερινού ηλιοστασίου), μια συγκεκριμένη μεσημεριανή ώρα, ο ήλιος καθρεφτιζόταν ολόκληρος μέσα στο πηγάδι. Ολόκληρος.
Τι πάει να πει αυτό; Πάει να πει πως, ο ήλιος εκείνη τη συγκεκριμένη μέρα και ώρα, βρισκόταν ΑΠΟΔΕΔΕΙΓΜΕΝΑ ακριβώς πάνω απ’ τη Συήνη (την πόλη που είχε το πηγάδι), κι έριχνε τις ακτίνες του κάθετα επάνω της. Ωστόσο, το ίδιο πράγμα δεν συνέβαινε την ίδια στιγμή σε κανένα σημείο της Αλεξάνδρειας. Αν υποθέσουμε πως ο ήλιος είναι αρκετά μεγάλος ώστε οι ακτίνες του να φτάνουν στη γη παράλληλες, τι σημαίνει αυτή η παρατήρηση του Ερατοσθένη; Ω, ναι. Μπουμ! Καμπύλη. (Αν ο ήλιος δεν είναι αρκετά μεγάλος, δεν θα είχαμε μέρα. Μη λέμε κι ο,τι να ‘ναι…).
Η γη είναι ΣΦΑΙΡΑ: H Έκλειψη του Αριστοτέλη
Τον Αριστοτέλη τον ξέρεις. Τεράστια φίρμα της εποχής, πανεπιστήμονας, με δική του σχολή και μαθητή τον Μεγαλέξανδρο. Μετά απ’ αυτό το σύντομο βιογραφικό, στα δικά μας τώρα. Ο Αριστοτέλης λοιπόν, έκανε μπόλικες αστρονομικές παρατηρήσεις, εκ των οποίων οι δύο σημαντικότερες για το θέμα που συζητάμε:
1ον. Υπάρχουν αστερισμοί που δεν μπορείς να τους δεις όσο ταξιδεύεις προς το νότο. Γιατί; Γιατί είναι άλλος ο “ουρανός” πάνω απ’ το κεφάλι σου, αφού η γη είναι σφαίρα.
2ον. Η σκιά της γης κατά την έκλειψη σελήνης, είναι καμπύλη! Τι πάει να πει αυτό; Πάει να πει πως, Ή κάποιος στρόγγυλος αόρατος πλανήτης περνάει ανάμεσα απ’ τον ήλιο και το φεγγάρι κρύβοντας το φως (παρότι αόρατος!), ή αυτός ο πλανήτης είναι η γη και είναι στρόγγυλη.
Ευχαριστούμε πολύ, μικρό διάλειμμα, περάστε στον μπουφέ.
Η γη γυρίζει: Το Εκκρεμές του Φουκώ
Και πάμε στο τελευταίο, μα τόσο εντυπωσιακό μας πείραμα. Ο Φουκώ. Αυτός ο σπουδαίος τύπος, που αν δεν τον είχε κάνει τίτλο ο Ουμπέρτο Έκο, πιθανότατα δεν θα τον ήξερε κανείς (όπως και κάμποσους άλλους σπουδαίους ανθρώπους σ’ αυτό τον κόσμο). Ο Φουκώ λοιπόν, πήρε ένα πολύ (πολύ!) μακρύ σχοινί, και κρέμασε πάνω του ένα βαρίδι. Κατασκεύασε έτσι ένα εκκρεμές, ικανό να κινείται προς όλες τις κατευθύνσεις. Και το έδωσε κίνηση. Και περίμενε…
Τώρα, αν η γη δεν κουνιόταν, δεν γυρνούσε, δεν στρόφαρε, το εκκρεμές ΛΟΓΙΚΑ θα έπρεπε να πηγαίνει συνεχώς πέρα δώθε προς την ίδια κατεύθυνση, σωστά; Σωστά, αλλά δεν πάει! Το εκκρεμές… στρίβει. Όσο πιο κοντά το πας στους πόλους, τόσο περισσότερο στρίβει. Κι αυτό σημαίνει πως, κάποιος το γυρίζει. Εφόσον όμως δεν το γυρίζει κάποια εξωτερική δύναμη, ούτε φυσικά γυρνάει από μόνο του, ποιος ευθύνεται για τις… “στροφές”; Η γη που γυρνάει από κάτω του!
(Για περαιτέρω κατανόηση, δες “Εκκρεμές του Φουκό” και “δυνάμεις Κοριόλις“, σ’ ευχαριστούμε για την υπομονή σου, τα λέμε στην επόμενη διάλεξη).
