Τον Όργουελ τον πρωτογνώρισα απ’ το άλλο του βιβλίο, το πιο… προβοκατόρικο. Κι ωστόσο, όσο διάβαζα την πανέξυπνη “Φάρμα των Ζώων“, όλοι μου λέγαν “και το 1984 να διαβάσεις. Αυτό κι αν είναι σπουδαίο”. Mα πέρναγε ο καιρός κι εγώ, έχοντας στο μυαλό μου τα βασικά -κάμερες στα σπίτια, απολυταρχία, ο “Μεγάλος Αδερφός”- πίστευα πως, εντάξει, πάνω κάτω είναι σαν να το ‘χω διαβάσει. Πόσο λάθος έκανα…
Πριν λίγα χρόνια λοιπόν, σ’ ένα μπαζάρ, το βρήκα και λέω “γιατί όχι;”. Λίγο καιρό μετά, το άνοιξα. Και κάπως έτσι γνώρισα ένα απ’ τα ιδιοφυέστερα βιβλία που γράφτηκαν ποτέ. Κι έζησα για λίγο σ’ ένα “μέλλον” που σε κανέναν άνθρωπο δεν αξίζει να το ζήσει στην πραγματικότητα. Βρέθηκα στο μελλοντικό 1984 (ο συγγραφέας έγραψε το βιβλίο το 1948 και χρησιμοποίησε ως μελλοντική ημερομηνία την εναλλαγή των δύο τελευταίων ψηφίων). Βρέθηκα στο Λονδίνο του Αγγλικού Σοσιαλισμού (ΑΓΓΣΟΣ). Εκεί που ο Μεγάλος Αδερφός φροντίζει για το καλό σου, και που 2+2 μας κάνει 5!
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΚΛΑΒΙΑ
Η ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ
Με ψυχρή, ξερή, χειρουργική γλώσσα, ο Όργουελ περιγράφει ένα δυστοπικό μέλλον, άριστα στημένο και προσεγμένο μέχρι την τελευταία του λεπτομέρεια. Αν για τον Τόλκιν έχουν γραφτεί ύμνοι πάνω στην τελειότητα του κόσμου τον οποίο δημιούργησε, για τον Όργουελ αξίζει να γραφτούν τόσοι κι άλλοι τόσοι, καθώς το απολυταρχικό καθεστώς που συνέλαβε ο νους του είναι πρωτόγνωρα συμπαγές και οι μέθοδοι τις οποίες χρησιμοποιεί για να επικρατεί είναι αλάνθαστα απάνθρωπες και βασανιστικά ιδιοφυείς.
Ο “νέος” κόσμος έχει μόλις τρία κράτη που βρίσκονται εναλλάξ σ’ έναν συνεχή ψευδοπόλεμο μεταξύ τους. Η Νέα Γλώσσα του ΑΓΓΣΟΣ έχει σκοπό της την καταστροφή όσων περισσότερων λέξεων, αφού το να σκέφτεσαι με πολλές λέξεις σημαίνει δημιουργία – και δημιουργία θα πει ελευθερία. Τα υπουργεία έχουν τα “καλά ονόματα” όμως ασχολούνται με τις αντίθετες έννοιες: Το Υπουργείο Ειρήνης για τον Πόλεμο, το Υπουργείο Αλήθειας για την Προπαγάνδα, το Υπουργείο Αφθονίας για τα “Οικονομικά Ζητήματα” και το Υπουργείο Αγάπης για την τήρηση της Τάξης. Ο έρωτας είναι απαγορευμένος, η ελεύθερη σκέψη είναι απαγορευμένη, κάμερες σε παρακολουθούν μέσα στο σπίτι σου κι η ιστορία “αλλάζει” κάθε τόσο, αλλάζοντας και τη συλλογική μνήμη.
Τα καλύτερα βιβλία, σκέφτηκε, είναι αυτά που σου μαθαίνουν αυτό που ήδη ξέρεις.
Η ιδιοφυΐα του Όργουελ ωστόσο, δεν σταματάει στο χτίσιμο αυτής της ζωντανής κόλασης, αλλά πάει και πιο βαθιά. Μέσα στο βιβλίο ο συγγραφέας περιγράφει (και σχεδόν αποδεικνύει!) την ικανότητα ενός καλοκουρδισμένου συστήματος να “σπάσει”, να διαλύσει κάθε παλικαριά, κάθε ανθρωπιά, κάθε ανιδιοτέλεια μέσα σ’ έναν άνθρωπο. Ο Όργουελ με σταθερή, ψύχραιμη, κυνική φωνή, σε οδηγεί βήμα-βήμα στη διαπίστωση πως “μια καλά χτισμένη απολυταρχία μπορεί να σκοτώσει και την πιο βαθιά αγάπη”, για να σου φωνάξει με όλη του τη δύναμη τελικά: “Μην της επιτρέψεις να χτιστεί!”.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως, μέσα σ’ αυτό το πανέξυπνα αναλυτικό βιβλίο, ο συγγραφέας δανείζεται σοβιετικά πρότυπα για να οικοδομήσει το καθεστώς του. Ο μουστακαλής Αδελφός που παραπέμπει σε “πατερούλη”, ο “εχθρός” Γκόλντσταϊν που τόσο θυμίζει φυσιογνωμικά τον Τρότσκι, η ίδια η λέξη “σοσιαλισμός” στο όνομα του “κόμματος”. Κι αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο το βιβλίο κουβαλάει τόσο έντονη απόγνωση (κι ίσως μια απ’ τις αιτίες που ο Όργουελ δούλεψε τόσο πολύ πάνω στην αληθοφάνεια της μελλοντικής του κοινωνίας). Είναι η φωνή ενός πληγωμένου ιδεολόγου αριστερού, που φοβάται το τέρας της απολυταρχίας, και ματώνει στην ιδέα αυτό το τέρας να το γεννήσει η ανθρωποκεντρική, φιλολαϊκή ιδεολογία του.
Η εξουσία δεν είναι μέσον, είναι σκοπός. Δεν εγκαθιδρύει κανείς δικτατορία για να προστατεύσει μια επανάσταση. Κάνει επανάσταση για να εγκαθιδρύσει τη δικτατορία.
Το “1984” δεν είναι ένα βιβλίο που “αξίζει να διαβάσει κανείς”. Το “1984” είναι ένα βιβλίο που ΠΡΕΠΕΙ να το διαβάσουν όλοι. Είναι μια τέλεια περιγραφή του πόσο πιθανή μπορεί να είναι η στέρηση του μοναδικού αγαθού που πιστεύεις ότι δεν μπορούν να σου στερήσουν: της σκέψης. Και είναι ένα μανιφέστο υπέρ της ελευθερίας του μυαλού, που χωρίς αυτή δεν υπάρχει και κανενός άλλου είδους ελευθερία. Το πιο σημαντικό απ’ όλα όμως: Αν όλοι οι άνθρωποι διαβάσουν το “1984”, τότε δεν θα έρθει ποτέ στ’ αλήθεια 1984. Κι αυτή είναι η πιο μεγάλη προσφορά του Όργουελ στον κόσμο. Κι ίσως το μεγαλύτερο καλό που μπόρεσε να κάνει ποτέ συγγραφέας στην ανθρωπότητα.
Υ.Γ. Γι’ αυτό το βιβλίο αξίζει να γραφτούν βιβλία. Όσα μπόρεσα να γράψω μέσα στο χώρο ενός άρθρου είναι λίγα, πολύ λίγα, το ξέρω. Έκανα ο,τι μπορούσα…
