Ζούμε στην εποχή των quotes. Αν έχεις κάνει κι εσύ το λάθος να έχεις σόσιαλ μίντια, σίγουρα κάθε λίγο και λιγάκι έρχεσαι αντιμέτωπος με ηλιοβασιλέματα και τοπία που έχουν πάνω τους γραμμένα μεγάλα λόγια, μεγάλων ανδρών. Αφήνοντας ωστόσο στην άκρη αυτή τη μάστιγα που λέγεται “quotes σε ο,τι να ‘ναι φωτογραφίες” για κάποιο άλλο άρθρο, σήμερα αναρωτιέμαι: Είναι όντως τα μεγάλα λόγια, των μεγάλων ανδρών (ή γυναικών);
Λοιπόν, όπως θα δεις παρακάτω, συχνά δεν είναι. Υπάρχουν φράσεις που μας μάθανε ότι τις είπαν κάποιοι, αλλά… Ε, ίσως και να μην τις είπαν. Τις 5 παρακάτω δηλαδή, σίγουρα δεν τις είπαν.
“Διαφωνώ μ’ αυτό που λες, αλλά θα υπερασπίζομαι μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες” | (Δεν το είπε ο) Βολτέρος
Ας το θέσω ως εξής: Είναι κάτι που σίγουρα ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ να έχει πει ο Βολτέρος. Ωστόσο, δεν το είπε. Ήταν η Έβελιν Μπέατρις Χολ, μια Αγγλίδα συγγραφέας της βιογραφίας του Βολτέρου που δημιούργησε τη φράση, με στόχο να μπορέσει να συμπεριλάβει μέσα της όλη τη σκέψη του διάσημου φιλοσόφου πάνω στην ελευθερία. Και κάπως έτσι, την πάτησαν χιλιάδες καθηγητές (τουλάχιστον στην Ελλάδα) που με πελώρια σιγουριά το δίδαξαν στους μαθητές τους…
“Oι Έλληνες δεν πολεμούν σαν ήρωες, οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες” | (Δεν το είπε ο) Ουίνστον Τσόρτσιλ
Δεν το είπε; Θα απαντήσω όσο πιο τίμια μπορώ. Είναι δύσκολο να είναι κανείς απόλυτα βέβαιος, γιατί στο διαδίκτυο γίνεται μάχη πάνω σ’ αυτό το ζήτημα, κι αυτή η μάχη κουβαλάει πάνω της διάφορες ιδεοληψίες και σκοπιμότητες. Βασικότερη “απόδειξη” αυτής της ατάκας είναι ένα ηχητικό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου ο Τσώρτσιλ ακούγεται να λέει αυτά τα λόγια. Ένα ηχητικό δε, που εκείνη την εποχή κανείς δεν ήθελε κι ούτε είχε λόγο να αμφισβητήσει. Ωστόσο, σε σύγκριση με άλλα, επιβεβαιωμένα ηχητικά του Βρετανού πρωθυπουργού, η φωνή που ακούγεται στο “δικό μας” δεν είναι και πολύ… Τσώρτσιλ! Όπως και να ‘χει, εγώ κρατώ τα όσα αναφέρει η Wikipedia βασισμένη στο Churchill Archives Center: “…η συγκεκριμένη φράση ουδέποτε ελέχθη από τον Τσώρτσιλ, αποδόθηκε όμως σε αυτόν από την πλευρά της Ελληνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια του πολέμου για λόγους εμψύχωσης και ενίσχυσης του φρονήματος των μαχομένων Ελλήνων πατριωτών“.
“Αν δεν έχουνε ψωμί, ας φάνε παντεσπάνι” | (Δεν το είπε η) Μαρία Αντουανέτα
Εν προκειμένω η Αντουανέτα είναι τεράστιο θύμα αφού το μπουρζουά παντεσπάνι που ποτέ δεν βγήκε από το στόμα της, την καταδίκασε να υπάρχει για πάντα στη λίστα με τους “κακούς” της ανθρώπινης ιστορίας. H φράση πρωτογράφτηκε απ’ τον Ρουσό στο βιβλίο του “Ομολογίες”, την εποχή που η Μαρία ήταν μόλις 14ων ετών και ζούσε στην Αυστρία. Κι όχι μόνο της φόρεσαν μια φράση που ποτέ δεν είπε, αλλά αυτή η φράση διέγραψε άλλα λόγια που όντως είπε ή έγραψε η γυναίκα ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ της, όπως (σε ελεύθερη απόδοση): “Είμαστε υποχρεωμένοι να προσπαθήσουμε για την ευτυχία του λαού“. Μη μασάς Μαράκι, μια μέρα η ιστορία θα σε δικαιώσει!
“Kαι όμως, κινείται…” | (Δεν το είπε ο) Γαλιλαίο
Η φράση δεν υπάρχει γραμμένη στα πρακτικά της δίκης, όμως αυτό έτσι κι αλλιώς δεν λέει και πολλά – αν οι ιεροεξεταστές είχαν ακούσει τέτοιες “παλιοκουβέντες” θα είχαν ξαναμπουζουριάσει με συνοπτικές διαδικασίες τον Γαλιλαίο. Ωστόσο, η φράση δεν υπάρχει γραμμένη ούτε και πουθενά αλλού (ως μαρτυρία ή ανάμνηση) μέχρι να την τοποθετήσει στο στόμα του Γαλιλαίο ο συγγραφέας Τζιουζέπε Μπαρέτι, με εξαιρετικό λογοτεχνικό ύφος. Αυτός ήταν άλλωστε κι ο λόγος που η φράση “έγινε” ιστορία, και τελικά κανείς σήμερα δεν αμφισβητεί πως ο Γαλιλαίο σιγοψιθύρισε στ’ αλήθεια μπροστά στους δικαστές του πως η γη κινείται. Κάποιοι αμφισβητούνε μόνο πως όντως κινείται… (Ω, Θεοί…).
“Ουδείς πλέον αχάριστος του ευεργετηθέντος” | (Δεν το είπε ο) Ηράκλειτος. (Ούτε ο Καλλίμαχος!)
Αυτό ήταν ένα απ’ τ’ αγαπημένα μου, και στ’ αλήθεια με ψιλοχάλασε που είναι… μούφα! Όμως πουθενά στον Ηράκλειτο δεν εμφανίζεται ο “αχαριστότερος ευεργετηθείς”. Συνέχισα να ψάχνω ωστόσο και κάπου βρήκα ότι φυσικά δεν το είπε ο Ηράκλειτος, αφού το είπε ο Καλλίμαχος! Πάνω που πήγα να χαρώ, ωστόσο, τζίφος. Ούτε κι ο περίφημος ποιητής ξεστόμισε την ατάκα. Οπότε; Οπότε ψήνομαι σοβαρά να την υιοθετήσω του λόγου μου, αλλά ακόμα δεν το ‘χω αποφασίσει…
