Τα βιβλία του είχαν πάντοτε μια ξεχωριστή θέση στη βιβλιοθήκη των αναγνωστών παγκοσμίως. Σελίδες με ένα σωρό καινούριους κόσμους, εικόνες και λέξεις που σε αφυπνίζουν, σε κινητοποιούν, σε προβληματίζουν, σε ταξιδεύουν. Ανήκει στους πιο πολυμεταφρασμένους Έλληνες πεζογράφους μετά τον Νίκο Καζαντζάκη. Βασίλης Βασιλικός. Μας άνοιξε την καρδιά του μιλώντας για τους κλαπέντες αρχαιολογικούς θησαυρούς, τις ανασκαφές στην Αμφίπολη, την εικόνα της σημερινής Αθήνας, τη δημοκρατία. “Η δημοκρατία υπάρχει, ελαττώνοντας όμως τις “τσάπες” που χρειάζονται για το “ξερίζωμα” από τα “γαϊδουράγκαθα” του ρατσισμού που ξεφύτρωσαν στα χωράφια της”, δηλώνει, σε μια συνέντευξη εφ’όλης της ύλης.
Στο βιβλίο σας με τίτλο “Θύματα Ειρήνης” θίγετε και το θέμα της επιστροφής των ελληνικών αρχαιοτήτων στην πατρίδα τους. Γιατί μέχρι σήμερα δεν το έχουμε ακόμη καταφέρει παρά τις σχετικές προσπάθειες που έχουν γίνει κατά καιρούς;
Είναι ένα βιβλίο που επανεκδόθηκε πρόσφατα αλλά το έγραψα το 1954-1955 και καταλαβαίνετε πόσο μπροστά ήμουν στη διεκδίκηση, όχι βέβαια των Ελγινείων, όπως εξειδικεύτηκε το αίτημα από τη σπουδαία Μελίνα, αλλά ως αίτημα γενικότερο, αρχή κάνοντας από την Άπτερη Νίκη της Σαμοθράκης. Καταλαβαίνετε ότι εδώ ενυπάρχει μια κρυφή ειρωνεία της εκστρατείας τους. Το άγαλμα αυτό που φυλάσσεται στο Λούβρο για να “κλαπεί” χρειάζεται βίντσι δέκα μεγατόνων, που μόνο ο Ντα Βίντσι θα μπορούσε να το εφεύρει. Ωστόσο, το “αφού δεν μας δίνετε πίσω τα κλεμμένα θα σας τα πάρουμε με δόλο εμείς”, ήταν ένα πρωτοφανέρωτο αίτημα την εποχή του 1950. Κι η εμπειρία μου από την Ουνέσκο γι’αυτό το παγκόσμιο πρόβλημα των κλαπέντων θησαυρών είναι ότι όλα τα κράτη φοβούνται μήπως μια αρχή επιστροφής ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου. Κάθε χώρα με κάποια προϊστορία έχει συλληθεί. Η μόνη χώρα όπου δεν υπάρχουν αρχαία είναι η Βόρειος Αμερική, γιατί έχουν παρελθόν λιγότερο από δυόμισι αιώνες. Δηλαδή τίποτα.
Οι ήρωες του βιβλίου παρουσιάζονται εγκλωβισμένοι νιώθοντας έντονα την επιθυμία της μεγάλης φυγής από τα στενά όρια της Θεσσαλονίκης. Ισχύει κάτι τέτοιο και με τους σημερινούς νέους της χώρας μας που μεταναστεύουν στο εξωτερικό;
Τώρα είναι χειρότερα γιατί οι νέοι είναι διπλωματούχοι και μεταπτυχιακοί εγκλωβισμένοι. Τότε ο εγκλωβισμός προερχόταν κυρίως από πολιτικοκοινωνικά αίτια. Τώρα από καθαρά οικονομικά. Και οι νέοι φεύγουν για να αναζητήσουν αλλού εργασία που να αξιοποιεί τα πτυχία τους, ενώ τότε φεύγανε “για τις φάμπρικες της Γερμανίας και του Βελγίου τις στοές” (στα ανθρακωρυχεία) για να αξιοποιήσουν τη δύναμη των μπράτσων τους.
Πώς αξιολογείτε το θέμα των ημερών σχετικά με τις ανασκαφές στην Αμφίπολη;
Γεννημένος στην Καβάλα και πρόσφυγας, λόγω βουλγαρικής κατοχής, στη γερμανοκρατούμενη Θεσσαλονίκη κι αργότερα μαθητής στο “Ανατόλια” και στο ΑΠΘ, έκανα συχνά με το λεωφορείο της γραμμής το πηγαινέλα Καβάλα-Θεσσαλονίκη. Κι ο Λέων της Αμφίπολης σηματοδοτούσε το πέρασμα από τη μια πόλη στην άλλη, με σύνορο τον Στρυμώνα ποταμό. Δεν ήξερα για τους θησαυρούς που έκρυβε ο γήλοφος της Κάστα. Τους ήξεραν όμως απίθανοι γεωργοί που με τους αρχαιοκάπηλους, Έλληνες και ξένους, τους ξάφριζαν επί δεκαετίες. Τώρα ήρθε η ώρα να τους μάθουμε κι εμείς. Όχι για να στερεωθεί η ελληνικότητα της Μακεδονίας, αλλά για να έρθει στο προσκήνιο η μακεδονικότητα της Βόρειας Ελλάδας.
Τι πιστεύετε ότι έχει ανάγκη να διαβάσει περισσότερο ο σημερινός αναγνώστης; Προτιμά περισσότερο τα λεγόμενα “εύπεπτα” βιβλία ή εκείνα που συνδυάζουν τη γνώση με τις ιστορικές πληροφορίες;
Καλύτερα να πούμε “η σημερινή αναγνώστρια”, γιατί 80% των αναγνωστών ανήκουν στο φύλο σας. Κι αυτές οι γυναίκες ζητούν από τα “εύπεπτα”, όπως λέτε βιβλία, όπως παλιά από τα Άρλεκιν και τα συναφή, να λύσουν προσωπικά τους προβλήματα μέσω των ηρωίδων αυτών των μυθιστορημάτων-τούβλων. Αντί στον ψυχοθεραπευτή που κοστίζει 100 τουλάχιστον ευρώ η ώρα, με 15 μόνο ευρώ μπορούν να βρουν απαντήσεις σε ζωτικά αδιέξοδα της ζωής τους. Το υπόλοιπο 20%, που περιλαμβάνει κι αυτό γυναίκες, αναζητεί τη μαγεία της λογοτεχνίας και την απόκτηση γνώσης μέσω του εντύπου και όχι της εικόνας.
Έχετε αναφέρει ότι “ένας συγγραφέας, με τον τρόπο του είναι φύλακας-φρουρός της κοινωνικής ευαισθησίας”. Κατά πόσο η νέα γενιά των συγγραφέων φαίνεται να υιοθετεί αυτόν το ρόλο;
Οι νεώτεροι συγγραφείς, άνδρες και γυναίκες, έχουν οξυμένη την αίσθηση της “κοινωνικής ευαισθησίας”. Τα βιβλία τους είναι εξωστρεφή και αναφέρονται κυρίως στους “άλλους” και λιγότερο στον εαυτό τους. Είναι δηλαδή κατ’εξοχήν ετεροβιογραφικά και λιγότερο αυτοβιογραφικά όπως ήταν παλιότερα. Κυρίως το μεγάλο επίτευγμα της νεότερης συγγραφικής γενιάς είναι ότι επιτέλους ξεπέρασε το σύνδρομο του “εσωτερικού μονολόγου”.
Με τη θητεία σας στο παρελθόν ως δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο της Αθήνας, σε τι θεωρείτε ότι υστερεί η Αθήνα με την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα;
Όταν σε μια χώρα 11 περίπου εκατομμυρίων κατοίκων, τα 4 εκατομμύρια κατοικοεδρεύουν στην περιφέρεια της Αττικής, καταλαβαίνετε ότι τα προβλήματα των 67 δήμων που απαρτίζουν αυτή την περιφέρεια, είναι οξυμένα. Και κυρίως του Δήμου Αθηναίων. Οπότε ο μακρινός στόχος του πρώην και νυν Δημάρχου, του κ.Καμίνη, είναι να φτιαχτεί ένας και μοναδικός μητροπολιτικός Δήμος, όπως του Δήμου Παρισίων λόγου χάριν που να αποτελείται από χωριστά “διαμερίσματα” (arrondissements στα γαλλικά) με μία κεντρική εξουσία. Ώστε να μη σκοντάφτει π.χ. ένας δρόμος που χρειάζεται ανάπλαση (σας δίνω ένα πρόχειρο παράδειγμα) και τυχαίνει να διακλαδίζεται σε τέσσερις χωριστούς Δήμους, να έχει τέσσερα διαφορετικά αφεντικά.
Σε πολιτικό επίπεδο ποια πιστεύετε ότι ήταν η μεγαλύτερη αστοχία που οδήγησε σταδιακά στην εποχή των μνημονίων;
Η μη εκ των προτέρων διαπραγμάτευση του πρώτου μνημονίου.
Τελικά, ζούμε σε μια κοινωνία που προάγει το θεσμό της δημοκρατίας ή διανύουμε ημέρες “κατ’επίφαση” δημοκρατίας;
Αν ο όρος δημοκρατία προέρχεται από το “κράτος του Δήμου”, καταλαβαίνετε, σύμφωνα με όσα σας έλεγα παραπάνω, ότι υπάρχει πολυδιάσπασή της. Ασφαλώς η δημοκρατία υπάρχει και προάγεται στις μέρες μας. Όμως στα χωράφια της ξεφύτρωσαν και τα “γαϊδουράγκαθα” του ρατσισμού. Και ο νόμος για το “ξεβοτάνισμά” τους σκοντάφτει (το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο υπό ψήφισιν). Ολοένα και ελαττώνει τις “τσάπες” που χρειάζονται για το “ξερίζωμά” τους.
“Το μυθιστόρημα χρειάζεται ψυχική ευφορία, που στα χρόνια της χούντας και της αυτοεξορίας μου ζώντας στη δυτική Ευρώπη, δεν είχα”, έχετε δηλώσει. Η σύγχρονη μορφή της δυτικής Ευρώπης δημιουργεί στην ψυχή του συγγραφέα τις κατάλληλες συνθήκες για να δημιουργήσει;
Είχα δηλώσει, ναι, “ψυχική ευφορία”. Αλλά τώρα με την “ψηφιακή εφορία” της “χρηματοπιστωτικής πλέον χούντας”, πάλι δεν την έχω. Είχα καταψηφίσει τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992, στο Παρίσι, όπου έμενα μονίμως και είχα δικαίωμα ψήφου. Από εκεί και πέρα η Ευρώπη άλλαξε. Όχι απότομα, αλλά σταδιακά. Κι από τη στιγμή που από δώδεκα έγινε εικοσιοχτώ (κράτη-μέλη) θυμίζει εκείνους τους έφηβους που απέκτησαν ξαφνικά ύψος δυσανάλογο με την ηλικία τους και χάνουν την ισορροπία τους, δεν πατάνε καλά στο έδαφος κι άλλος αέρας φυσάει στο κεφάλι τους κι άλλος στα πόδια.
Βρίσκεστε ήδη στη συγγραφή ενός νέου βιβλίου; Με ποιο θέμα σκέφτεστε να ασχοληθείτε αυτή τη φορά;
Μετά το “Ζ” (υπόθεση Λαμπράκη) και το “Κ” (υπόθεση Κοσκωτά), σειρά έχει το “Ψ”. Δεν θέλω όμως να αποκαλύψω ακόμα σε τι αναφέρεται, πριν το τελειώσω…
*Το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού “Θύματα Ειρήνης”, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Γκοβόστη.
