Ο Στέλιος Μάινας δεν αντέχει τη βιασύνη της εποχής. Όχι μόνο βιολογικά, αλλά κυρίως πνευματικά (αν και πιστεύει ακράδαντα ότι η βιολογική ηλικία αφήνει τα σημάδια στην πνευματική εγρήγορση του ανθρώπου). «Έχουμε περάσει σε μια εποχή μη συνεννόησης και γρήγορης κατανάλωσης», υποστηρίζει και προσθέτει ότι πλέον μας έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα στο χρόνο της σχόλης και της αργίας. «Αυτά δεν είναι πολυτέλεια, αλλά μια απόλυτη πνευματική ανάγκη. Ακόμα και η τεμπελιά εμπεριέχει μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού», θα πει σε κάποια στιγμή της συζήτησή μας καθώς περιγράφει πόσο έχουν αλλάξει διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητας μας από το πέρασμα της δικής του γενιάς σε εκείνη των παιδιών της.
Αυτές τις άλλοτε υπόγειες και άλλοτε φανερές δυναμικές ανάμεσα σε δύο διαδοχικές γενιές καταγράφει η νέα ταινία του Σωτήρη Γκορίτσα «Εκεί που ζούμε» με οξυδέρκεια και γλυκόπικρη διάθεση. Ο Μάινας υποδύεται τον Φώτη, τον πατέρα του κεντρικού ήρωα Αντώνη (Προμηθεάς Αλειφερόπουλος) και μας μίλησε για τη σύγκρουση ανάμεσα στις γενιές αλλά και για το βάρος που νιώθει ένας άνθρωπος, καθώς εισέρχεται διαψευσμένος στην ύστερη ωριμότητα της ηλικίας, όταν γνωρίζει πως θα παραδώσει στα παιδιά του έναν κόσμο χειρότερο και αβίωτο.
Στο «Εκεί που ζούμε», ο ήρωας σας είναι ένας τύπος στα 50 που τα πράγματα δεν του έχουν πάει και τόσο καλά. Είναι όντως σαν να βρίσκεται σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή;
Είναι ένας «loser» για να χρησιμοποιήσουμε σημερινούς όρους. Η μοναδική του επιτυχία, ο μοναδικός λόγος για τον οποίο νιώθει περήφανος είναι το παιδί του. Είναι ένας ήρωας που έχει αφήσει ο Γκορίτσας από το «Βαλκανιζατέρ» και μετά από 30 χρόνια περίπου παραμένει αποτυχημένος. Τότε οι δύο ήρωες πήγαν να κάνουν μια κομπίνα, απέτυχαν αλλά έκαναν το ταξίδι. Πλέον, το μοναδικό ταξίδι που μπορεί να κάνει ο Φώτης, είναι από τη μία πόλη της Ελλάδας σε μία άλλη για να κάνει μια εκσκαφή.
Πολλές φορές βέβαια, αυτή η γονεϊκή περηφάνια πέφτει σαν βαριά σκιά πάνω στα ίδια τα παιδιά…
Όντως για εμάς, εννοώ τη δική μου γενιά, μέτρησε πάρα πολύ τα παιδιά μας να σπουδάσουν. Και με το υστέρημά μας, τα παιδιά μας έκαναν και μεταπτυχιακά και διδακτορικά. Γεννά απορίες πώς κατορθώσαμε να φτιάξαμε μια ολόκληρη γενιά πτυχιούχων με μεταπτυχιακά και διδακτορικά και να είναι άνεργοι. Δυστυχώς, αυτό καταφέραμε. Είναι ένα τραύμα.
Από την άλλη, ο Φώτης κάνει γεωτρήσεις. Σκάβει βαθιά στη γη και κατά μία έννοια σκάβει βαθιά μέσα του για να βρει ποιος είναι. Δεν το βλέπετε έτσι;
Αυτό σίγουρα είναι θετικό. Πολλές φορές, οι πράξεις μας αποκτούν συμβολισμούς και συμβολικές διαστάσεις εν αγνοία μας. Ο Φώτης είναι ένας μεροκαματιάρης σκάβει για να βρει νερό· και το νερό είναι πηγή ζωής. Όσο και αν δεν τα έχει καταφέρει καλά στη ζωή του, κάθε μέρα σηκώνεται και αναζητά κάτι τόσο αναζωογονητικό όπως το νερό. Έχει μια δημιουργία δηλαδή μέσα του όλο αυτό.
Είναι η ηλικία του ήρωά σας, τα 50, η κομβική στιγμή που κοιτάμε μέσα μας και επαναπροσδιοριζόμαστε;
Όχι μόνο στα 50, αλλά και νωρίτερα. Προσωπικά, επαναπροσδιορίζομαι διαρκώς. Ανήκω άλλωστε σε μια γενιά που αναθεωρούσαμε και αμφισβητούσαμε όσες παγιωμένες καταστάσεις γνωρίζαμε. Αυτή ήταν η νεότητα που έζησα και αυτό κουβαλάω μέσα μου. Αλλά και από μια σύγχρονη σκοπιά να δούμε τα πράγματα, αντιλαμβανόμαστε ότι σε μια τόσο «γκαζωμένη» εποχή όπως η σημερινή, μόνο αν επαπροσδιοριζόμαστε δεν θα χάνουμε το νήμα που μας ενώνει με αυτό που πραγματικά είμαστε.
Άρα σήμερα είστε ένας τελείως διαφορετικός άνθρωπος σε σχέση με τον νεότερο εαυτό σας;
Δεν θα έλεγα τελείως διαφορετικός. Στις βασικές μου αξίες είμαι 18 ετών. Δεν έχω αλλάξει τίποτα. Μπορεί να είναι και αρνητικό αυτό, αλλά έτσι είναι. Για να μπορέσεις να επαναπροσδιορίσεις τον εαυτό σου πρέπει να έχεις σταθερές αξίες, έναν βασικό ηθικό άξονα γύρω από τον οποίο μπορείς να κάνεις ομόκεντρους κύκλους, να πλησιάζεις και να απομακρύνεσαι -πάντα όμως γύρω από αυτόν. Επίσης, δεν θα πρέπει να φοβάσαι να γνωρίζεις και να μαθαίνεις για αντιλήψεις που διαφοροποιούνται από τις δικές σου. Οι αντιθέσεις είναι απαραίτητες και μερικές φορές είναι και δημιουργικές.
Πνευματικά βέβαια είναι πολύ απαιτητικό όλο αυτό και ειδικά με τους ρυθμούς που κινείται σήμερα η κοινωνία είναι έως και εξουθενωτικό. Συνήθως οι άνθρωποι κάποια στιγμή βάζουν «φρένο». Σαν να λένε «αυτός είμαι»…
Ας μην γελιόμαστε, η βιολογική ηλικία ακολουθεί τους ανθρώπους. Μην νομίζεις δηλαδή ότι η βιολογική ηλικία δεν μεταφράζεται σε μια πνευματική αρτηριοσκλήρυνση. Θα ήταν βλακώδες να μη το παραδεχτώ. Επομένως, δεν θεωρώ τον εαυτό μου αυτό που θα λέγαμε λαϊκά «έναν μοντέρνο, σύγχρονο άνθρωπο». Κι εγώ έχω μείνει πίσω.
Σε ποια θεωρείτε ότι έχετε μείνει πίσω;
Σε πάρα πολλά. Για παράδειγμα, βλέπω τους νέους να είναι πολύ πιο αποφασισμένοι. Δεν είναι εγώ, διότι πια δεν είμαι νέος. Έχω το φόβο, τη διστακτικότητα μιας άλλης ηλικίας που βαδίζει πιο κρατημένα. Αυτή είναι η ζωή όμως.
Στην ταινία πάντως, η νέα γενιά, μέσα από τα μάτια του χαρακτήρα του Προμηθέα, δεν φαίνεται τόσο αποφασισμένη…
Ο Αντώνης (Προμηθέας Αλειφερόπουλος), ο κεντρικός ήρωας της ταινίας είναι στην ουσία το παιδί μου, ο γιος μου, αλλά και κάθε 30άρης που ζει και εργάζεται στην Ελλάδα. Για να ξέρουμε και τι λέμε, η δική μου γενιά έχει πετσοκόψει την πιτσιρικαρία. Κάναμε μια τεράστια «πατάτα»: εκθέσαμε τα νέα παιδιά στο δικό μας χάος. Σε εμάς δόθηκε η δυνατότητα να είμαστε χαλαροί ως νέοι. Όταν ήμασταν εμείς 18 χρονών είχαμε μια πολύ διαφορετική εργασιακή πραγματικότητα από αυτή που αφήνουμε στα παιδιά μας. Πλέον θεωρείται επιστημονική φαντασία η καταβολή μισθού, τα ένσημα, ο βιοπορισμός από την τέχνη, για να μιλήσω για το χώρο μου. Αυτή η εργασιακή αποσάθρωση είναι αποτέλεσμα των μνημονιακών πολιτικών και θα βασανίσει τουλάχιστον τις επόμενες δύο γενιές. Αν θέλουμε να το ανατρέψουμε, θα πρέπει να ξεκινήσουμε τώρα.
Φυσικά. Από την άλλη, είναι και η ανάγκη κάθε νέου ανθρώπου να βιοποριστεί από την εργασία του, επομένως θα πρέπει να γίνει κομμάτι αυτής της αποσάθρωσης. Ειδικά οι νέοι ηθοποιοί έχουν το δίλημμα να νομιμοποιήσουν αντεργατικές πρακτικές ή να μείνουν εκτός δουλείας. Τι να κάνουν;
Η άποψη μου είναι ότι μπαίνεις μέσα και αγωνίζεσαι να αλλάξεις κομμάτι-κομμάτι την κατάσταση και να κατακτήσω σταδιακά την εργασιακή αξιοπρέπεια. Δεν γίνεται ένα νέο παιδί να ρίχνει γροθιές σε ένα μαχαίρι που θα τον κόψει σίγουρα. Όπως θα κόψει όλους μας, μην νομίζεις. Κομμάτι στην κρεατομηχανή είμαι και εγώ. Δεν γίνεται λοιπόν να περάσουμε αμέσως από το σκοτάδι στο φως. Αυτά γίνονται μεταβατικά και μόνο μέσα από συλλογική δράση. Πολλοί άνθρωποι μαζί γίνονται μία δύναμη και μπορούν να φέρουν ένα αποτέλεσμα -και δεν αναφέρομαι σε αυτή τη διαδικασία μόνο με όρους συνδικαλισμού.
Να μείνει όμως η νέα γενιά ή να φύγει; Οι περισσότεροι θεωρούν ότι δεν υπάρχει κάτι που να τους κρατά εδώ.
Αυτό είναι ένα ερώτημα που έχει η νεολαία -όχι μόνο στην Ελλάδα. Είναι κυρίως ελληνικό, αλλά όχι αποκλειστικά ελληνικό. Σε λίγο θα απασχολήσει και τους Γάλλους και τους Βρετανούς κ.α.. Για μένα, οι νέοι άνθρωποι πρέπει να κάνουν αυτό που τους λέει η καρδιά τους και ας μην ξεχνάμε ότι το «Εκεί που ζούμε», για να δανειστώ τον τίτλο της ταινίας, δεν είναι μόνο η πατρίδα μας, αλλά εκεί όπου βρίσκονται όσα και όσοι αγαπάς. Το σπίτι είναι εκεί όπου βρίσκεται η καρδιά μου, όχι εκεί όπου έβγαλα την ταυτότητά μου.
Για τη δική σας γενιά και για τους ανθρώπους που συντάχθηκαν σε μια Αριστερά που πίστευε στο ρόλο της Ευρώπης, οι πολιτικές λιτότητας δεν αποτελούν μια συγκλονιστική διάψευση;
Αυτό που ζούμε τώρα είναι η διάψευση του αναθεωρητισμού της δικής μου γενιάς. Τότε η Ευρώπη και το ευρωπαϊκό όραμα της ολοκλήρωσης ήταν κυρίαρχα και αγωνιούσαμε να δούμε ως ένα, ως όλο το ευρωπαϊκό πρόσωπο της Ελλάδας και των υπόλοιπων χωρών της ηπείρου. Αυτό το όραμα, αυτή η ολοκλήρωση, δεν έχει σχέση με τη σημερινή του μορφή. Σήμερα μιλάμε για λειψή Ευρώπη.
Προτιμάτε μια λειψή Ευρώπη όπως είναι σήμερα λοιπόν ή καθόλου Ευρώπη;
Φυσικά μια λειψή Ευρώπη όπως είναι σήμερα. Διότι αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι ότι η Ευρώπη σήμερα αποτελεί τον τελευταίο θύλακα δημοκρατίας στον κόσμο. Δεν υπάρχουν άλλου στον πλανήτη τόσες δημοκρατίες συγκεντρωμένες. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν οφείλεις να κριτικάρεις τη σημερινή μικροαστική Ευρώπη. Το νόημα και η ουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν βρίσκεται σε όσα εκπροσωπούν οι Βρυξέλλες. Οι Βρυξέλλες είναι υποδεέστερες της Ευρώπης. Διότι η πολιτική είναι η έκφραση των κοινωνικών ομάδων, δεν είναι οι ίδιες οι κοινωνικές ομάδες. Σε αυτή τη μετάβαση έχει χαθεί η μπάλα.
Η μπάλα έχει χαθεί και σε μικρότερες κλίμακες, πιστεύω. Ακόμα σε επίπεδο γειτονιάς. Διαβάζουμε για μια γυναικοκτονία ή για κάτι ασύλληπτα ειδεχθές όπως οι βιασμοί της 12χρονης κοπέλας στον Κολωνό και οι γειτονιές πέφτουν από τα σύννεφα, όταν έρχονται στο φως αυτές οι υποθέσεις. Μήπως ήρθε η ώρα να το πάρουμε αλλιώς;
Μα έχουν ατονίσει οι συλλογικότητες, αυτοί οι ιστοί που δημιουργούνταν στη γειτονιά και μας προστάτευαν. Δεν έχω αυταπάτες, γνωρίζω ότι πάρα πολλά άτομα έχουν υποφέρει από αυτή τη δήθεν προστασία και το ενδιαφέρον της γειτονιάς, όμως δεν μιλώ για αυτό. Μιλάω για τη στήριξη που βρίσκαμε μέσα από τέτοιες συλλογικότητες. Δυστυχώς, δεν είναι μόνο ελληνικό το φαινόμενο. Οι κοινωνίες μας βαδίζουν σε έναν όλο και βαθύτερο εκφασισμό.
Μιας και το αναφέρατε προηγουμένως, στη σημερινή κοινωνία θα έβρισκαν χώρο οι δύο ήρωες του «Βαλκανιζατέρ»;
Μπα! Θα τους είχαν φάει λάχανο. Αυτή η αφέλεια, αυτή η στάση ζωής «πάμε ταξίδι και όπου βγει» ανήκει σε άλλες εποχές, δυστυχώς. Το κίνητρό τους ήταν το ίδιο το ταξίδι. Όταν ήμασταν 18 χρονών, αυτό που μας ενδιέφερε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ήταν πώς θα βγάζαμε μία κάρτα interrail προκειμένου να μπορούμε να ταξιδεύουμε δωρεάν με το τρένο σε όλη την Ευρώπη. Πλέον τα πράγματα έχουν αλλάξει. Σήμερα, πολλοί θεωρούν ξεπερασμένη -ή ακόμα και κακόμοιρη- την εικόνα ενός νέου με ένα σακίδιο στον ώμο να περιπλανιέται στην Αθήνα. Πρόκειται, ωστόσο, μια λανθασμένη αντίληψη, καθώς ο άνθρωπος αυτός είναι ταξιδευτής. Δυστυχώς, οι πόλεις μας όλο και περισσότερο απευθύνονται σε τουρίστες και όχι σε ταξιδευτές. Ο τουρίστας καταναλώνει, ενώ ο ταξιδευτής βιώνει.
