Τα Δευτερότριτα στο Θέατρο Άβατον δυο γυναίκες παίρνουν τον λόγο για 60 λεπτά η μια μετά την άλλη, η “Φροσύνη” και η “Πασού“, μια γυναίκα που η ιστορία δεν έσωσε ούτε το όνομά της. Η γνωστή σε όλους, με ανακρίβειες να ακολουθούν το όνομά της, κυρα-Φροσύνη και η «Πασού», η σύζυγος του εραστή της, θέτουν σε ένα πλαίσιο τις ζωές τους, όπως δεν τις έχουμε διδαχθεί. Δυο εντελώς διαφορετικά μοντέλα ζωής, από δυο γυναίκες-θύματα της πατριαρχίας, σε μια εποχή που γενικώς δεν μπορούμε καν να διανοηθούμε. Μια απελευθερωμένη, sex positive Φροσύνη, λίγο πριν τον -παράδοξα εμβληματικό πνιγμό της- και μια σύζυγος κομμένη και ραμμένη για το καλούπι της εποχής της, ξετυλίγουν τον ψυχισμό τους, παίρνοντάς μας μαζί τους σε μια βαθιά βουτιά. Στο τέλος της μέρας, στο τέλος της ιστορίας και κάθε μικρού δράματος, δεν είναι η μια γυναίκα το πρόβλημα της άλλης, αλλά η πατριαρχία και η κυρίαρχη θέση ενός αρσενικού στις ζωές τους είναι το κοινό τους πρόβλημα.
Ο συγγραφέας των μονολόγων και συν-σκηνοθέτης τους, Στέφανος Παπατρέχας, απαντά στις ερωτήσεις μας για το πώς γνωρίστηκε με αυτά τα δυο θηλυκά, που μας είναι τόσο γνώριμα και οικεία, με τα προβλήματά τους να αφορούν μέχρι και το παρόν του 2022.
Πώς σε βρίσκουμε αυτή την περίοδο, με όλα όσα συμβαίνουν;
Έχω μια πολύ περίεργη και ανάμεικτη ψυχολογία αυτήν την περίοδο. Είμαι πάρα πολύ απογοητευμένος τόσο όσον αφορά στο παγκόσμιο όσο και στο ελληνικό πολιτικό τοπίο. Ο πόλεμος που συμβαίνει για ακόμη μια φορά τόσο κοντά μας, η στάση της Ευρώπης… Τα πράγματα σε επίπεδο πολιτικό και κοινωνικό πηγαίνουν όλο και χειρότερα και δυστυχώς δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να αλλάξει η κατάσταση. Με την πανδημία όλο αυτό ξεσκεπάστηκε. Η διαφθορά πλέον είναι φανερή και δεν γίνεται καν προσπάθεια να την καλύψουν όσοι κατέχουν την εξουσία, αλλά και όσοι τη διεκδικούν. Και φυσικά αναφέρομαι και στους δικούς μας «πολιτικούς ηγέτες». Από την άλλη, σε προσωπικό επίπεδο είμαι καλά, με ανθρώπους γύρω μου που εμπιστεύομαι και νοιάζομαι, με συνεργασίες που αγαπώ και αισθάνομαι πως με εξελίσσουν, υγιής και ακμαίος. Όσα συμβαίνουν, όμως, γύρω μου με επηρεάζουν είτε έμμεσα είτε άμεσα και αυτόματα μειώνεται η όποια χαρά ή επιτυχία.
Όσο και να θεωρούμε πια τη γυναίκα χειραφετημένη και ίση με τον άνδρα σε θεωρητικό επίπεδο, ο τρόπος σκέψης που υπάρχει τόσα πολλά χρόνια έχει βγάλει ρίζες και δεν είναι εύκολο να αλλάξει στην πράξη. Έχουμε ακόμη πολύ δρόμο.
Πότε ξεκίνησες να γράφεις;
Είναι κάτι που με γοήτευε από πολύ μικρή ηλικία. Στο λύκειο με θυμάμαι να επιχειρώ να γράψω ποιήματα ή τραγούδια, θεατρικά σκετς ή διηγήματα, τα περισσότερα ανολοκλήρωτα. Το 2008, στο δεύτερο έτος της Δραματικής Σχολής μάς ζητήθηκε να διασκευάσουμε κάποιο διήγημα του Τσέχωφ. Μαζί με έναν συμφοιτητή μου γράψαμε ένα μικρό θεατρικό έργο και εκεί ξαναθυμήθηκα πόσο μου αρέσει το γράψιμο. Το 2011 έγραψα μόνος μου το πρώτο θεατρικό μου έργο και από τότε ήρθαν άλλα 3. Είναι μια ενδιαφέρουσα διαδικασία, αν και δύσκολη και απαιτητική.
Οι δυο σου μονόλογοι «Φροσύνη» και «Πασού», παρόλο που αναφέρονται σε γυναίκες άλλης εποχής και πλαισίου, κάνουν σαφές ότι η πατριαρχία μας έχει βάλει όλες και όλους στα καλούπια της. Τι κοινά στοιχεία της τότε εποχής βλέπεις και στο σήμερα;
Η «Πασού» γράφτηκε το 2019. Υπάρχει ένα κομμάτι όπου περιγράφει τον τρόπο που θα μεγάλωνε τα παιδιά της, τί θα μάθαινε στον γιο της και τί στην κόρη της. Όταν, μετά την καραντίνα, ξαναπιάσαμε τους δυο μονολόγους, σοκαρίστηκα από το πόσο έντονα επίκαιρο ήταν, μετά από μια περίοδο πολλών γυναικοκτονιών και αποκαλύψεων. Επιτέλους όλα αυτά μαθαίνονται, επικοινωνούνται, διαδίδονται. Είναι μια αρχή για να αλλάξει ο τρόπος που σκεφτόμαστε, που αντιμετωπίζουμε τα πράγματα. Ακόμη και υποσυνείδητα έχουμε συμπεριφορές που φανερώνουν πόσο πολύ η πατριαρχία όντως μας έχει βάλει στα καλούπια της.
Την εποχή όπου διαδραματίζονται οι δυο μονόλογοι τα πράγματα ήταν δεδομένα, οι ρόλοι απολύτως καθορισμένοι. Έτσι, η Φροσύνη, που παρεκκλίνει από όσα απαιτεί η κοινωνία από εκείνη, τιμωρείται, ενώ η Πασού δεν έχει καμία δυνατότητα να είναι κάτι άλλο πέρα από σύζυγος. Όσο και να θεωρούμε πια τη γυναίκα χειραφετημένη και ίση με τον άνδρα σε θεωρητικό επίπεδο, ο τρόπος σκέψης που υπάρχει τόσα πολλά χρόνια έχει βγάλει ρίζες και δεν είναι εύκολο να αλλάξει στην πράξη. Έχουμε ακόμη πολύ δρόμο.
Αλήθεια, τι σε γοήτευσε τόσο στη Φροσύνη και ασχολήθηκες δημιουργικά μαζί της; Πώς «συστηθήκατε»;
Ο Βασίλης Κονταξής, φίλος και συνάδελφος με καταγωγή από Ιωάννινα, μου ανέφερε ως ενδιαφέρον θέμα για θεατρικό έργο την Κυρά-Φροσύνη. Αρχικά αδιαφόρησα. Κάποια στιγμή όμως, ενώ ήμουν φαντάρος, άρχισα να ψάχνω για μέσω του Διαδικτύου. Αυτό που με ενθουσίασε ήταν πως υπάρχουν πολλές και αντικρουόμενες απόψεις για εκείνη. Εγώ ο ίδιος για παράδειγμα πίστευα πως ο Αλή Πασάς διεκδίκησε ερωτικά τη Φροσύνη και επειδή εκείνη αρνήθηκε να του δοθεί, εκείνος διέταξε τον πνιγμό της. Κι όμως αυτό δεν συνέβη και δεν επιβεβαιώνεται ιστορικά. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση πως ένα ιστορικό πρόσωπο του οποίου την ιστορία πίστευα πως γνωρίζω, είχε εντέλει εντελώς διαφορετική ζωή. Είναι δηλαδή μια γυναίκα για την οποία έχουν γραφτεί πάρα πολλά, αλλά την ίδια σαν προσωπικότητα ελάχιστα την γνωρίζουμε. Άρχισα να το σκέφτομαι αυτό και σε προσωπικό και υπαρξιακό επίπεδο: τι γνώμη έχουν οι άλλοι για εμάς, πόσο ξέρουμε εμείς οι ίδιοι τους εαυτούς μας, τι πραγματικά ισχύει, πόσο η άποψη των άλλων και οι ρόλοι που μας δίνουν μας καθορίζουν; Όλα αυτά με γοήτευσαν και κάπως έτσι άρχισα να γράφω την «Φροσύνη».
Για την Πασού πράγματι δεν μπορεί να βρει κανείς πληροφορίες, αρκετές ώστε να φτιάξει το προφίλ της. Ήταν πρόκληση αυτό για εσένα;
Στην «Πασού» έχουμε το ακριβώς αντίθετο από την «Φροσύνη». Στη δεύτερη βλέπουμε μια γυναίκα που διεκδικεί την πραγματική της θέση ανάμεσα σε όσα γράφτηκαν και σε όσα θεωρούνται ως αλήθεια για αυτήν. Η «Πασού» αντιθέτως διεκδικεί απλώς μια όποια θέση στην Ιστορία. Είναι μια προσωπικότητα άγνωστη – εγώ δεν κατάφερα ούτε το όνομά της να βρω – που έπαιξε όμως πολύ κομβικό ρόλο σε όσα συνέβησαν. Παρόλα αυτά δεν έχει ασχοληθεί κανείς με αυτήν. Όσα γνωρίζουμε είναι μόνο σε σχέση με την Φροσύνη. Δεν έκανε παιδιά, ο Μουχτάρ, ο σύζυγός της δεν την πλησίασε από ό,τι λένε ποτέ ξανά μετά τον πνιγμό της Φροσύνης. Φαντάστηκα μια γυναίκα που το μόνο που ξέρει είναι πώς να είναι σύζυγος, μόνο αυτό της έχουν μάθει να είναι και παρόλα αυτά ο άντρας της την περιφρονεί, την απατάει και εκείνη μένει μόνη της σε μια άγνωστη πόλη να περιμένει μια ένδειξη αγάπης. Στην «Πασού» με άγγιξε πολύ όλη αυτή η μοναξιά, η ανάγκη ενός ανθρώπου να υπάρξει.
Αξίζει φυσικά να αναφέρουμε πως το αντικείμενο του πόθου, ο Μουχτάρ, δεν υπέστη καμία συνέπεια των πράξεών του και πως η κοινωνία των Ιωαννίνων του 1800 το θεωρεί αυτό δεδομένο.
Τι θα ήθελες να καταλάβει κανείς για τη γυναικεία αντιζηλία φεύγοντας από την παράσταση;
Πως είναι μάταιη. Και η Φροσύνη και η Πασού είναι εξίσου χαμένες σε αυτήν την ιστορία. Πιστεύω πως (και) αυτό δεν έχει φύλο. Έχει να κάνει με την ανθρώπινη ψυχολογία γενικότερα αλλά – όπως είπα και πριν – και με την κοινωνία. Η Πασού δεν μπορεί να αποδεχτεί πως ο άντρας της δεν είναι ερωτευμένος με εκείνη. Αρνείται να το δει και το εύκολο θύμα είναι η αντίζηλος. Ακόμη όμως και όταν η Φροσύνη πνίγεται στη λίμνη, τίποτα δεν αλλάζει για την Πασού. Αντίστοιχα η Φροσύνη ποθεί έναν άντρα «απαγορευμένο» για την κοινωνία της εποχής. Παρόλα αυτά δίνεται στον άντρα αυτόν, γεγονός που οδηγεί στον θάνατό της. Αξίζει φυσικά να αναφέρουμε πως το αντικείμενο του πόθου, ο Μουχτάρ, δεν υπέστη καμία συνέπεια των πράξεών του και πως η κοινωνία των Ιωαννίνων του 1800 το θεωρεί αυτό δεδομένο.
Άκουσες αρνητικά σχόλια για τον τρόπο που έδωσες ψυχή σε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα όπως η Φροσύνη;
Η αλήθεια είναι πως κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει μέχρι στιγμής. Είμαι πολύ περίεργος για την άποψη του κοινού στα Ιωάννινα, όπου θα παίξουμε στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.τη Φροσύνη και την Πασού στις 18 και 19 Μαρτίου αντίστοιχα. Είναι ένα όνειρο που γίνεται επιτέλους πραγματικότητα το να παιχτούν οι δυο μονόλογοι στην πόλη όπου διαδραματίστηκαν τα μοιραία αυτά γεγονότα. Εκεί λοιπόν που η Κυρά-Φροσύνη είναι ένα πρόσωπο θρύλος και η ιστορία της πολύ γνωστή, θα είναι πολύ ενδιαφέρον να ακούσουμε τι έχουν να πουν οι θεατές μετά τις παραστάσεις.
Τι περιμένουμε από εσένα στο μέλλον;
Αν και η πανδημία μάς δίδαξε να είμαστε επιφυλακτικοί σε σχέση με τα σχέδια για το μέλλον, είναι πολλά που έχουν να γίνουν. Αφενός να ολοκληρωθούν οι παραστάσεις για την «Φροσύνη» και την «Πασού» στο Θέατρο Άβατον, όπως και το ταξίδι τους στα Ιωάννινα. Ένας ακόμη σταθμός εκκρεμεί τουλάχιστον για την «Πασού» στον Βόλο. Ακόμη, αρχίσαμε πάλι με τις «Γειτονιές του κόσμου» του Γιάννη Ρίτσου σε σκηνοθεσία Νάντιας Δαλκυριάδου στο Θέατρο Βαφείο κάθε Κυριακή στις 20.00. Για καλοκαίρι όπως και για του χρόνου υπάρχουν αρκετά πράγματα στο τραπέζι, αλλά είναι ακόμη αβέβαια, οπότε προτιμώ να μην τα ανακοινώσω. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι έχω σκοπό να γράψω κάτι καινούργιο και ελπίζω να το αρχίσω άμεσα.
Φροσύνη
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 20:15
Θέατρο Άβατον
Πασού
Δευτέρα και Τρίτη στις 22:00
Θέατρο Άβατον
