*Η “ευφυΐα του συναισθήματος” δεν είναι ατάκα δική μου. Είναι της Αρλέτας (την είπε για το Μάνο σε συνέντευξη στην ΕΡΑ) κι είναι ο,τι καλύτερο ειπώθηκε ποτέ για να περιγραφεί ο Χατζιδάκις.
Κάτω απ’ τις νότες τις σπουδαίες που γραφτήκανε στο ελληνικό πεντάγραμμο, θα βρεις πολλές υπογραφές. Θα δεις να γράφει Θεοδωράκης, θα δεις Ξαρχάκος, και Μαρκόπουλος, και Παπαθανασίου. Κι αν πιάσεις τα τραγούδια, να ο Σαββόπουλος, να ο Μικρούτσικος, να ο Τσιτσάνης, να ο Αττίκ, να οι ρεμπέτες, να, και να, και να…
Όλους αυτούς ωστόσο αν τους ρωτήσεις (όσους τον πρόλαβαν, για να ‘χουν άποψη), θα στο παραδεχτούν: “Πάνω από μας, στέκεται ένας. Ένας παράξενος, ένας σπουδαίος, ένας απίθανος, ένας πολύς. Ένας Μάνος.
Ο Μάνος Χατζιδάκης!”
Ένας άνθρωπος που ‘δινε στη σύνθεση, μια πραγματική, αληθινή και θαρραλέα διάσταση. Ήταν συνθέτης μουσικής, ήταν συνθέτης άποψης, ήταν συνθέτης πολιτισμών. Ήταν ο μουσικός που καλύτερα απ’ όσους το προσπάθησαν, πάντρεψε μες στο έργο του την Ελλάδα της ανατολής με την Ελλάδα της Ευρώπης. Ήταν ο άνθρωπος που κράτησε (περισσότερο απ’ όσους το θέλησαν και το δοκίμασαν) καθαρότερη και πιο ελεύθερη τη σκέψη του. Όχι ανεπηρέαστη από ιδέες, όχι αδιάφορη για θέσεις, μα ελεύθερη να επιλέγει, να κρατάει, ν’ απορρίπτει. Ε, και φυσικά, να συνθέτει!
Ο Χατζιδάκις είναι ο άνθρωπος που έμπασε μπουζούκι στα συμφωνικά έργα. Ο άνθρωπος που έμπασε το λυρισμό μέσ’ απ’ τα κλειστά πατζούρια της μοναξιάς. Ο μουσικός που καταπιάστηκε με την ευαισθησία του ερωτισμού, με την ιδιοφυή ουσία του συναισθήματος, την εποχή που ‘ταν της μόδας να βλέπει ο κόσμος επανάσταση μονάχα στο σκληρό, στο στρατευμένο. Όμως ο Χατζιδάκις ήταν επαναστάτης άλλου είδους. Μοναχικός, μελαγχολικός, μελωδικός. Η μουσική του είχε θάρρος, μα ήταν ένα θάρρος δαντελένιο. Κι η προσωπικότητά του δυνατή, προσωπικότητα ανθρώπου που ‘χει αξία τεράστια και το ξέρει. Εξ ου και δεν φοβήθηκε ποτέ…
…να πάει κόντρα σ’ όποιον έστεκε ενάντια στα πιστεύω του!
Ελιτιστής; Ίσως. Δεν το ‘κρυβε: “Δεν εκτιμώ τον πολύ κόσμο. Έχει άλλες απόψεις απ’ ο,τι έχω εγώ. […] Δεν έχω κανένα ενδιαφέρον να επικοινωνήσω μ’ έναν κόσμο ο οποίος μετά γίνεται δεσμευτικός“. Εγωιστής; Σίγουρα. Μ’ έναν εγωισμό όμως, όχι ξεροκέφαλο, μα τον εγωισμό του ανθρώπου που δεν θέλει να τον παρασέρνει το κύμα. Τον εγωισμό μιας προσωπικότητας που δεν ήθελε ν’ ανήκει παρά μόνο σ’ όσους επέλεγε. Όχι στο κοινό, που τον τραγούδησε και τον έβαλε στο σπίτι του. Όχι στο σύστημα, που το χλεύασε με χίλιους τρόπους, απ’ έξω κι από μέσα. Όχι στην αριστερά, που τον έδιωχνε λίγο το λίγο από πάνω της, όσο εκείνος αρνούνταν να πάει με τη γραμμή της (μέχρι σχέσεις με τη χούντα του καταλόγισαν!). Ούτε και στη δεξιά που τον περίμενε μ’ ανοιχτή την αγκαλιά έχοντας ανάγκη από ‘ναν δικό της μουσικό ήρωα (και λίγο-πολύ, τον καπηλεύτηκε χωρίς να τον ρωτήσει). Όχι, ο Χατζιδάκις ήταν: “Ως συμπεριφορά, μεγαλοαστός. Ως καλλιέργεια, ποιητής. Και ως βαθύτερη ιδιοσυγκρασία, λαϊκός“.
Μες στη διάρκεια της ζωής του, έχει μπόλικες ακόμα ιντριγκαδόρικες ατάκες. “Είμαι αριστερά της δεξιάς. Κάθε άνθρωπος που δεν συμβιβάζεται είναι αριστερός“. Κι έπειτα: “H περίφημη Γαλάζια Γενιά είναι μια νεολαία αναψυκτηρίου“. Καλός φίλος του Καραμανλή, μα κι ο άνθρωπος που πρότεινε στον αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας το κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο. Ο διευθυντής του Τρίτου που έπαιξε κόντρα στη λογοκρισία δυο φορές σερί του Μακρύ Ζεϊμπέκικο για το Νίκο. Ο άνθρωπος που έπαιζε στο ράδιο “τούρκικους αμανέδες” την 25η Μαρτίου, αφού (όπως άφησε να εννοηθεί): “Όλο το χρόνο τους ακούτε στα μπουζούκια, την 25η σας πειράζουν; Υποκριτές!“. Κι ο άνθρωπος που πήρε το Όσκαρ και το… πέταξε! (;)
Ένας καλλιτέχνης που δεν δίστασε να τα βάλει με την Αυριανή όταν ο αυριανισμός δεν ήταν καραμέλα στο στόμα όλου του κόσμου. Για να επιβεβαιωθεί τελικά, εισπράττοντας απαράδεκτα υπονοούμενα σχετικά με τη σεξουαλική του προτίμηση. Πάνω απ’ όλα, ένας άνθρωπος δυνατός, αξιοπρεπής, αδούλωτος. Ένας Έλληνας μα όχι ελληνολάτρης, προκλητικός, θαρραλέος, μα πρώτα και κύρια αυθεντικός. Ο Μάνος δεν πατούσε σε γραμμές. Πατούσε στο μονοπάτι του. Στο δρόμο του και…
…στο πεντάγραμμό του!
Δεν υπάρχει αμφιβολία, τις μεγάλες προσωπικότητες αξίζει να τις θυμάσαι για τη ζωή και για τις γνώμες τους. Μα δεν θα ‘θελα να το κλείσω αυτό το κείμενο μακριά απ’ τη μουσική. Μακριά από τον Κεμάλ και το Γιάννη το Φονιά των ονείρων που χάθηκαν. Ούτε μακριά απ’ την Παναγία των Πατησίων που προτίμησε το συνταξιούχο της απ’ τον ακορντεονίστα, ούτε μακριά απ’ τον Τσάμικο που ενώνει το δημοτικό με το Βυζάντιο. Δεν θέλω να το κλείσω αυτό το κείμενο μακριά απ’ το Γκάτσο. Γιατί αν υπάρχει άνθρωπος που κατάλαβε καλά τη μουσική του Χατζιδάκι, αυτός ήταν ο Γκάτσος. Και κάπως έτσι φτιάξανε μαζί, τα πιο σημαντικά τραγούδια της σύγχρονης Ελλάδας. Και κάπως έτσι γίνανε αέρας, κι ακόμα σήμερα μπαίνουν απ’ το κλειστό παράθυρο. Κι αυτός ο αέρας φέρνει λίγο άρωμα μελαγχολικής ελπίδας, φτάνει να βρεις ένα ελεύθερο απόγευμα, να τον ακούσεις, και ν’ ανασάνεις για λίγο σαν άνθρωπος…
