Το 1964, o Μιχάλης Κακογιάννης γυρίζει την 8η ταινία του και μπουκάρει ορμητικά στον πλανήτη του Χόλιγουντ. Υποψήφιος για 3 Όσκαρ, ο σκηνοθέτης έφτασε εκεί που κανένας Έλληνας σκηνοθέτης (πλην Ελία Καζάν) δεν είχε φτάσει ως τότε.
Ποια ταινία; Ο “Ζορμπάς”. Ο Ζορμπάς που έκανε “δικό μας άνθρωπο” τον Άντονι Κουίν. Ο Ζορμπάς που δόξασε το όνομα Αλέξης πριν αυτό καταντήσει όπως κατάντησε. Ο Ζορμπάς που επέτρεψε στο Μίκη Θεοδωράκη να γράψει τη μουσική που κάθε ταβέρνα της Πλάκας (ή της πλάκας) οφείλει να έχει στη δισκοθήκη της.
Το 1988, ο Μάρτιν Σκορτσέζε αποφάσισε να βάλει σε “πειρασμό” την καθολική του πίστη. Ο “Τελευταίος Πειρασμός” του, τον έφερε για δεύτερη φορά υποψήφιο στα Όσκαρ, αλλά κυρίως: για πάντα θα μνημονεύεται ως μια απ’ τις κορυφαίες θρησκευτικού περιεχομένου ταινίες όλων των εποχών.
Κοινή συνισταμένη των παραπάνω; Ο Καζαντζάκης. Ο Καζαντζάκης που με τον “Ζορμπά” μπήκε στην καρδιά όλων των Ελλήνων. Ο Καζαντζάκης που με τον “Τελευταίο Πειρασμό” του, ανάγκασε για πρώτη φορά τους κατοίκους αυτής της χώρας να προβληματιστούν σε θέματα Θείας “εκπροσώπησης”. Ο Καζαντζάκης που φέτος, ψάχνει αυτός πια…
…να βρει τη θέση του στον κόσμο του κινηματογράφου!
Γεγονός. Ο μεγάλος λογοτέχνης γίνεται ταινία, και το εγχείρημα είναι εξ αρχής θαρραλέο. Η ζωή του είχε απ’ όλα: πάθη, έρωτα, πίστη, εσωτερική αναζήτηση, κόντρα με την εκκλησία – παραλίγο αφορισμούς, και 9 (!) προτάσεις για Νόμπελ – όλες αποτυχημένες.
(Εδώ έχει ο Ντίλαν, ξέρω ‘γω. Γελάει ο κόσμος…).
Θαρραλέο λοιπόν εγχείρημα + μεγάλη για τα ελληνικά δεδομένα παραγωγή (με συμμετοχή της Νova που χρόνια τώρα “τ’ ακουμπάει” στον ποιοτικό ελληνικό κινηματoγράφο) =… Γιάννης Σμαραγδής. Κι αυτό, στα δικά μου τουλάχιστον αυτιά ακούγεται κάπως, αφού η υπόθεση Καζαντζάκης, φέρνει συνειρμικά στο μυαλό την προ 10ετίας υπόθεση Ελ Γκρέκο. Και οι δύο απ’ την Κρήτη, και οι δύο ανήσυχες φυσιογνωμίες, και οι δύο πιστοί άνθρωποι κι εξαίρετοι καλλιτέχνες, και οι δύο σε ρήξη με την εκκλησία. Σωστά; Σωστά. Ωστόσο…
…ο Καζαντζάκης δεν είναι Ελ Γκρέκο!
Εδώ τα πράγματα είναι δυσκολότερα κι οι απαιτήσεις μεγαλύτερες. Το Γκρέκο, κακά τα ψέματα, τον εκτιμούσαμε, τον θαυμάζαμε, τον παραδεχόμασταν, αλλά…
1ον: Τα κάναμε όλα αυτά, ΟΣΟΙ τον ξέραμε.
Και 2ον: Ο Θεοτοκόπουλος βρέθηκε στο στόχαστρο της Ιερής Εξέτασης. Όχι της ελληνικής εκκλησίας!
Ούτως ειπείν, καλός χρυσός και υπέρτατη καλλιτεχνάρα, αλλά για τους περισσότερους Έλληνες ο Γκρέκο (αν δεν είναι κρεπερί στη Θεσσαλονίκη!), είναι ένας ακόμη σπουδαίος ζωγράφος της αναγέννησης.
Ο Καζαντζάκης απ’ την άλλη είναι άλλο κεφάλαιο. Μεγάλο κεφάλαιο. Όλοι τον ξέρουν. Όλοι τον σέβονται (ακόμη κι αν δεν τον έχουνε διαβάσει). Όλοι τον υπερασπίζονται στον υποτιθέμενο αφορισμό του απ’ την Ιερά Σύνοδο, θρησκευόμενοι και μη! Με λίγα λόγια, ο Καζαντζάκης δεν είναι ένας ακόμα σπουδαίος συγγραφέας. Είναι, στη συνείδηση των Ελλήνων, η μεγαλύτερη προσπάθεια της νέας Ελλάδας να κλείσει την ψαλίδα με την αρχαία. Οπότε; Δύσκολα τα πράγματα, αλλά…
… Καζαντζάκης όπως Καβάφης.
Τον έχουν κατηγορήσει για πολλά το Σμαραγδή. Κι εγώ τον έχω. Για υπεροψία, για ματαιοδοξία, για την ανάγκη του να φανεί μέσα από “υπερπαραγωγές” περιορισμένου μπάτζετ. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως ο τύπος έχει θέληση, και όρεξη για μεγάλο πλάνο. Κι επειδή εν προκειμένω δεν θα χρειαστεί να φέρει μεγαλόπρεπα στη ζωή την Αναγέννηση, την Ιερά Εξέταση, τους πειρατές και την Ευρώπη του 1821, μπορούμε να βασίσουμε την ελπίδα μας για μια καλή ταινία, σ’ ένα πολύ απλό γεγονός. Το ‘χει ξανακάνει.
Πριν τον “Θεό” που “αγαπάει το χαβιάρι”, πριν το “Γκρέκο”, πριν καταπιαστεί με χόλιγουντιανά φιλμ ελληνικής κλίμακας, ο σκηνοθέτης μας είχε παρουσιάσει μια όμορφη, στιβαρή ταινία για την ήσυχα ταραγμένη ζωή του Καβάφη. Αν έχεις δει λοιπόν εκείνη την ταινία, ξέρεις. Ο άνθρωπος μπορεί. Κι εδώ, η μεγάλη ευθύνη αλλά κι η μεγάλη του ευκαιρία, είναι δυνατά επιχειρήματα. Αναμφίβολα λοιπόν, ο Σμαραγδής του 2017, αν κινήθηκε στη λογική του προ εικοσαετίας “Καβάφη”, θα παρουσιάσει έναν “Καζαντζάκη” ζεστό, ουσιαστικό, ωραίο. Φτάνει να ‘πε όχι στον πειρασμό της μεγαλομανίας, και να ξετύλιξε τη μπομπίνα του στην απλή, ανθρώπινη λογική ενός Ζορμπά.
Κι ίσως τότε να βρει μια θέση ανάμεσα στον “Πειρασμό” του Σκορτσέζε και το “Ζορμπά” του Κακογιάννη. Ίσως…
Η Nova φροντίζει τους συνδρομητές της δίνοντάς τους τη δυνατότητα να δουν πρώτοι ταινίες που θα συζητηθούν μέσω της ειδικής προβολής avant premiere που διοργανώνει, ενώ παράλληλα έχει προσφέρει έμπρακτα στον ελληνικό κινηματογράφο με περισσότερες από 135 συμπαραγωγές ταινιών.
